هفت ستون اقتصاد اسرائیل یکی پس از دیگری می‌ریزند

به گزارش مجله خبری نگار، از زمان اعلام وعده بالفور در سال ۱۹۱۷، پروژه صهیونیستی به‌تدریج شکل سیاسی و اقتصادی به خود گرفت؛ پروژه‌ای که با حمایت قدرت‌های بزرگ غربی همراه بود.

این کشورها، ایجاد کشوری برای یهودیان در سرزمین فلسطین را راه‌حلی برای "مسئله یهود" در اروپا می‌دیدند؛ با هدف کوچ اجباری یهودیان از سراسر جهان به فلسطین و اخراج مردم بومی این سرزمین.

با اعلام تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸ بر روی سرزمین اشغال‌شده فلسطین، ساختار اقتصادی این رژیم با راهبردی دقیق و چندلایه شکل گرفت؛ ساختاری که بر پایه حمایت غربی، نظامی‌سازی، فناوری، کشاورزی نوین، صنعت، مهاجرت و بخش مالی بنا شد.

اسرائیل توانست اقتصادی منسجم را بنا نهد که روایت "برتری یهودیان" را تبلیغ می‌کند. اما جنگ مداوم از اکتبر ۲۰۲۳ و ورود به جنگ با ایران، این مدل اقتصادی را با آزمون‌های سختی روبه‌رو کرده است.

در این گزارش، به بررسی هفت ستون اصلی اقتصاد اسرائیل و میزان تأثیرپذیری آنها از جنگ حدودا دو ساله جاری می‌پردازیم.

۱- فناوری پیشرفته (های‌تک)

بخش فناوری پیشرفته حدود ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی اسرائیل را تشکیل می‌دهد و موتور محرک رشد اقتصادی کشور محسوب می‌شود. بر اساس گزارش رویترز، ۵۳ درصد از صادرات کل از این بخش تأمین می‌شود.

این بخش همچنین تقریباً ۲۵ درصد از درآمد‌های مالیاتی دولت (از افراد و شرکت‌ها) را فراهم می‌سازد و ۱۱.۴ درصد نیروی کار را به کار می‌گیرد. طبق گزارش "سازمان نوآوری اسرائیل" که در روزنامه "تایمز اسرائیل" منتشر شد، در سال ۲۰۲۳ حدود ۶۰۰ شرکت نوپا تأسیس شد و شرکت‌های فناوری مجموعاً ۸ میلیارد دلار سرمایه جذب کردند؛ عددی که نسبت به سال ۲۰۲۲، ۵۵ درصد کاهش یافته است. مجموعاً، در اسرائیل حدود ۹۲۰۰ شرکت فناوری با نیروی کاری حدود ۴۰۰ هزار نفر فعال‌اند.

تأثیر جنگ بر این بخش:

- مهاجرت نخبگان فناوری:

در طی ۹ ماه نخست پس از حمله اسرائیل به غزه، حدود ۸۳۰۰ نفر از نیرو‌های متخصص این بخش از کشور خارج شدند. طبق گزارش "سازمان نوآوری اسرائیل"، از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، میزان مهاجرت ماهانه متخصصان دو برابر شد و در یک ماه به ۱۲۰۷ نفر رسید؛ در حالی که به‌طور مداوم بیش از ۸۰۰ نفر در ماه کشور را ترک می‌کنند. همچنین، حدود ۷ درصد از کارکنان این حوزه به نیرو‌های ذخیره ارتش پیوستند که باعث کاهش چشمگیر بهره‌وری شد.

آسیب به اعتبار شرکت‌ها

بر اساس نظرسنجی "صنایع فناوری پیشرفته اسرائیل"، ۶۵ درصد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز با چالش‌های عملیاتی مواجه‌اند، زیرا هویت اسرائیلی آنها باعث تحریم و انتقادات جهانی شده است. بیش از ۳۰ درصد شرکت‌ها نیز بخشی از فعالیت‌های خود را به خارج منتقل کرده‌اند.

• کاهش سرمایه‌گذاری و سقوط استارتاپ‌ها:

به دلیل کاهش شدید جریان سرمایه و شرایط جنگی، بسیاری از استارتاپ‌های فناوری که پیش‌تر ستارگان این حوزه بودند، اکنون دچار ورشکستگی شده‌اند. این شرکت‌ها بر جذب سرمایه جدید تکیه داشتند، اما در نبود سرمایه‌گذاران، به سرعت سقوط کرده‌اند.

۲- کاهش صادرات نظامی

صنایع دفاعی از ارکان مهم اقتصاد اسرائیل محسوب می‌شوند. اسرائیل در بازار جهانی اسلحه از بازیگران اصلی به‌شمار می‌رود و در نوآوری و کیفیت فنی شناخته‌شده است.

در سال ۲۰۲۴، صادرات تسلیحاتی به رکورد ۱۴.۸ میلیارد دلار رسید که تقریباً دو برابر رقم پنج سال پیش بود. ۴۸ درصد صادرات مربوط به سامانه‌های پدافندی، موشکی و راکتی بود.

این بخش در ابتدا از جنگ سود برد، چراکه افزایش تقاضا برای سامانه‌های دفاعی، صادرات آن را افزایش داد. با این حال، به دلیل جنایات جنگی در غزه، چندین کشور اروپایی شروع به لغو قرارداد‌ها کرده‌اند. به‌عنوان نمونه، اسپانیا قراردادی به ارزش ۲۸۵ میلیون یورو با شرکت "رافائل" برای خرید موشک فسخ کرد.

۳- صنعت: اسرائیل در صنایع مختلفی همچون تولید جواهرات (الماس) و دارو فعال است.

- صنعت الماس: اسرائیل یکی از قطب‌های جهانی تجارت الماس است. صادرات این کشور از الماس به بیش از ۹ میلیارد دلار می‌رسد. هند بزرگ‌ترین تأمین‌کننده و آمریکا بزرگ‌ترین خریدار است.

- صنعت داروسازی و تجهیزات پزشکی: اسرائیل حدود ۷۰۰ شرکت تجهیزات پزشکی دارد. شرکت‌هایی مانند "تِوا"، "تارو"، "اورکام"، "کاما‌دا" و "مدی‌وند" از مهم‌ترین تولیدکنندگان دارو و تجهیزات پزشکی هستند.

طبق گزارش وزارت اقتصاد اسرائیل، صادرات الماس خام به ۶۳۵ میلیون دلار کاهش یافت (کاهش ۲۴.۱ درصدی)، و صادرات الماس صیقلی نیز ۳۵.۷ درصد افت داشته است.

بحران در تولید دارو در اسرائیل هم از تبعات جنگ این رژیم است، اختلال در زنجیره تأمین، به دلیل توقف پروازها، و فراخوان کارکنان به ارتش، تولید دارو را کاهش داد. شرکت "تِوا" اعلام کرد که تا سال ۲۰۲۷، ۸ درصد نیروی خود را تعدیل خواهد کرد تا ۷۰۰ میلیون دلار هزینه کاهش یابد. ارزش سهام این شرکت در سال ۲۰۲۵، ۲۳ درصد کاهش یافت.

۴- انرژی: بخش انرژی متکی بر گاز طبیعی و منابع تجدیدپذیر است. ظرفیت برق اسرائیل ۲۳.۹ گیگاوات است و ۵۳.۳ درصد آن توسط بخش خصوصی تأمین می‌شود.

تأثیر جنگ:

در حمله ایران، پالایشگاه‌های شرکت "بازان" در حیفا آسیب جدی دیدند و ۳ کارمند کشته شدند. همچنین، استخراج گاز از میادین تامار و لوِیاثان (بزرگ‌ترین میدان گازی اسرائیل) متوقف شد.

۵- کشاورزی: کشاورزی در اسرائیل پیشرفته و مکانیزه است. حدود ۷۰ درصد نیاز غذایی داخلی در داخل تولید می‌شود.

بنا بر گزارش روزنامه "ال‌پائیس"، زمین‌های کشاورزی رها شده‌اند، محصولات پوسیده‌اند و بزرگ‌ترین بحران کشاورزی از سال ۱۹۴۸ تاکنون رقم خورده است. هزاران کارگر خارجی (از تایلند، نپال و تانزانیا) کشور را ترک کرده‌اند. همچنین، کارگران فلسطینی از غزه و کرانه باختری نیز دیگر اجازه ورود ندارند.

۶- گردشگری

گردشگری یکی از منابع اصلی ارزآوری و اشتغال‌زایی در اسرائیل است. در سال ۲۰۱۹، اسرائیل ۴.۹ میلیون گردشگر بین‌المللی جذب کرد و ۱۰.۷ میلیارد دلار درآمد کسب کرد.

وزارت گردشگری اسرائیل از کاهش ۳.۴ میلیارد دلاری درآمد خبر داد. تعداد گردشگران بیش از ۹۰ درصد کاهش یافته و میزان اشغال هتل‌ها در برخی مناطق به ۱۰ درصد رسیده است (در مقابل ۸۰ درصد در گذشته).

۷- خدمات مالی

بانک‌های محلی، نهاد اصلی در اقتصاد مالی اسرائیل هستند و ۵۰ درصد وام شرکت‌ها و ۷۰ درصد وام خانوار‌ها از طریق بانک‌ها تأمین می‌شود. نسبت بدهی خصوصی به تولید ناخالص داخلی نسبتاً پایین است که به دولت امکان مانور بیشتری می‌دهد.

بر اساس گزارش مرکز تحقیقات IVC، تعداد معاملات با سرمایه‌گذاران خارجی ۴۲ درصد کاهش یافته و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ۲۹ درصد افت داشته است. صندوق‌های جهانی مالکیت خود بر سهام اسرائیلی را به پایین‌ترین سطح دهه گذشته رسانده‌اند.

سه مؤسسه اعتبارسنجی بزرگ جهان، رتبه اعتباری بلندمدت اسرائیل را کاهش داده‌اند. بازده اوراق قرضه به بالاترین سطح در ۱۳ سال گذشته رسیده است، که نشان‌دهنده بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران به ثبات اقتصاد اسرائیل است.

در پایان باید گفت، اقتصاد اسرائیل که بر پایه فناوری، نظامی‌گری، مهاجرت و حمایت غرب بنا شده بود، اکنون در تمامی ارکان خود با چالش‌های جدی مواجه است. ادامه جنگ، بحران مشروعیت جهانی، و فرار سرمایه‌گذاران نشانه‌هایی از فروپاشی تدریجی مدل اقتصادی اسرائیل هستند که آینده آن را بیش از هر زمان دیگری در هاله‌ای از ابهام قرار داده‌اند.