یک پهنه یک راه؛ ابتکار راهبردی چین در ارتباطات علمی

به گزارش مجله خبری نگار،پروژه ابتکار یک پهنه یک راه (Belt and Road Initiative) که به نام راه ابریشم جدید و مدرن شناخته می‌شود، راهبردی است که توسط چین آغاز شده و به دنبال اتصال آسیا به آفریقا و اروپا از طریق شبکه‌های زمینی و دریایی با هدف بهبود یکپارچگی منطقه، بازگشت تجارت از دریا و هوا به خشکی و همچنین افزایش رشد اقتصادی است.

در طول یک دهه گذشته ۱۵۰ کشور که سه چهارم جمعیت جهان را دربرمی‌گیرند، در ابتکار چین شرکت کرده‌اند.
دهمین اجلاس یک پهنه یک راه در پکن برگزار شد. رهبران و نمایندگان ۱۳۰ کشور جهان دهمین سالگرد این ابتکار که طرحی بلندپروازانه است و چین را که از طریق دو مسیر تجاری جدید به بقیه جهان وصل می‌کند، جشن گرفتند.

نشریه علمی نیچر در گزارشی نوشت: چین درحال تعمیق ارتباطات علمی خود با کشور‌های با درآمد پایین و متوسط است. اروپا و آمریکا باید به این طرح که می‌تواند به حل بحران‌های سیاسی، اقتصادی و زیست محیطی کمک کند، بپیوندند.

دو راه برای نگریستن به ابتکار یک تریلیون دلاری یک پهنه یک راه وجود دارد که موضوع اجلاس دهمین سالگرد این ابتکار در پکن بود. از نظر مالی، پروژه ساخت و توسعه زیرساخت‌ها در کشور‌های با درآمد کم و متوسط روبه پایان است. در سال ۲۰۱۲، چهار میلیارد دلار وام پرداخت شد که از رقم بیش از ۸۵ میلیارد دلاری در سال ۲۰۱۶ کمتر است، اما وقتی صحبت از همکاری علمی می‌شود، این روند در جهت مخالف است.

در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، مجله نیچر تیم‌هایی از خبرنگاران را به کشور‌های درگیر این ابتکار فرستاد تا جنبه‌های علمی این پروژه را بررسی کنند. این افراد با بیش از ۱۰۰ نفر، از جمله محققان و سیاستگذاران، گفتگو کردند تا معیاری از بلندپروازی چین برای توسعه همکاری‌های تحقیقاتی بین المللی این کشور و ترسیم مجدد نقشه علمی جهانی بدست آورند. این همکاری‌ها علاوه بر ارتباطات تحقیقاتی چین با اروپا و آمریکا و نه به جای آن، شکل گرفته است.

شی جین پینگ، نخست وزیر چین، اعلام کرد تعداد آزمایشگاه‌های ساخته شده در کشور‌های شرکت کننده در این ابتکار در پنج سال آینده به ۱۰۰ آزمایشگاه خواهد رسید. کنفرانس‌های بین‌المللی شبکه‌ای بسیاری برای سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده است تا محققان را در زمینه‌های مختلف کشاورزی، مالکیت فکری معنوی و فناوری هسته‌ای گرد هم آورد.

این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که محققان در چین، آمریکا و اروپای غربی به تدریج از یکدیگر فاصله می‌گیرند. نگرانی‌های ملی در مورد موضوعاتی مانند جاسوسی، تجارت آزاد و تهدیدات نظامی به محدودیت‌ها در تحقیقات سرایت کرده است.

با ادامه افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی، جهان بار دیگر با دو قطب قدرت هم‌سو می‌شود. هیچ راه‌حل پایداری برای بحران‌های به هم پیوسته اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاسی جهان وجود ندارد. این اهداف در ۱۷ هدف توسعه پایدار سازمان ملل متحد گنجانده شده است. کشور‌ها به گونه‌ای که پیشتر ممکن نبود، باهم مرتبط شده اند و محققان باید تمام تلاش خود را برای باز نگه داشتن خطوط ارتباطی به کار گیرند.

در مدت یک دهه، چین بنادر یونان و سریلانکا را ساخته یا ارتقا داده و راه آهن پرسرعت را به کنیا و اندونزی آورده است. محققان و دانشجویان دانشگاه تونگجی در شانگهای، دفتر مرکزی دبیرخانه اتحادیه آفریقا را در آدیس آبابا طراحی کردند. چین همچنین در ساخت مقر مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آفریقا حمایت مالی داشته است.

چنین با کمک‌هایی بدون شک نیاز‌های برآورده نشده را برطرف می‌کند، اما اجرای ابتکار یک پهنه یک راه بدون مانع نبوده است. بیشتر منابع مالی ارائه شده توسط چین به صورت وام است که اکنون بسیاری از کشور‌ها در مواجهه با بحران مالی بعد از همه گیری کووید-۱۹ و حمله روسیه به اوکراین، برای بازپرداخت آن‌ها با دشواری روبرو هستند. علاوه برآن تسهیلات سرمایه گذاری‌های ارایه شده در این ابتکار به ویژه سبز نبوده است.

بسیاری از زیرساخت‌ها در مناطق حساس زیست محیطی یا با استاندارد‌های ضعیف زیست محیطی ساخته شده اند. بر اساس گزارشی که سال گذشته تیمی از دانشگاه کمبریج، بریتانیا منتشر کرد، برخی از پروژه‌ها با مشورت اندک یا بدون مشورت جوامع مربوطه انجام شده است. اگرچه چین اعلام کرد کمک مالی به ساخت نیروگاه‌های زغال‌سنگ در خارج از کشور را در سال ۲۰۲۲ متوقف کرده است، اما انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از نیروگاه‌های سوخت فسیلی که قبلاً ساخته است، سالانه معادل ۲۴۵ میلیون تن دی اکسید کربن وارد جو زمین می‌کند.

اما در حوزه علم، این ابتکار بسیار موفق بوده است. در سال ۲۰۱۹، نیچر از روند احداث یک دانشگاه جدید دیدن کرد. این طرح با همکاری اتریش، چین و پاکستان، در سال ۲۰۲۰ افتتاح شد. اولین دانشجویان این دانشگاه سال آینده دانش آموخته می‌شوند و مراکز تحقیقاتی مشارکتی در زمینه هوش مصنوعی، مواد معدنی حیاتی و مهندسی راه آهن در این دانشگاه گشایش یافته است. مجله نیچر در پکن، با برخی از ۲۰۰ دانشجوی دکتری بین‌المللی که سالانه توسط آکادمی علوم چین (CAS) و آکادمی علوم جهانی یونسکو، حمایت می‌شوند، گفتگو کرد. این طرح اکنون از ۳۰۰ دانشجوی دکتری جدید در سال پشتیبانی می‌کند.

ماه گذشته، محققان در یک طرح همکاری بین آکادمی علوم چین، موزه‌های ملی کنیا و مرکز تحقیقات مشترک چین و آفریقا در نزدیک نایروبی، اولین مطالعه را در یک مطالعه ۳۱ قسمتی منتشر کردند که طی آن فهرست نزدیک به ۷ هزار گونه گیاهی تهیه شده است. در ماه جاری میلادی سازمان‌های فضایی پاکستان و آذربایجان به سایر شرکای بین‌المللی در پروژه ایستگاه تحقیقاتی قمری چین که هدف آن ایجاد پایگاه دائمی روی ماه در دهه ۲۰۳۰ است، خواهند پیوست.

اتحادیه سازمان‌های علمی بین المللی، شبکه‌ای از موسسات علمی است که در مورد سیاست‌های علمی به ابتکار یک پهنه یک راه مشاوره می‌دهد. این اتحادیه که مقر آن در آکادمی علوم چین است، دارای نمایندگی جهانی است. این سازمان بورسیه‌های دکتری را در چین برگزار می‌کند و از پروژه‌ها میان ۶۷ عضو خود که در ۴۸ کشور پراکنده اند، حمایت می‌کند. تعداد اعضای این اتحادیه در سال ۲۰۱۹، ۳۷ عضو بود.

نیچر نوشت: سازمان علمی آموزشی ملل متحد یونسکو و تعداد اندکی از آکادمی‌ها علمی اروپا در این طرح مشارکت دارند. آکادمی‌های بیشتری از اروپای غربی و آمریکا باید در اندیشه پیوستن به این ابتکار باشند؛ در حالی که در حال حاضر هیچ کدام در این طرح مشارکت ندارند.

ماه گذشته، اتحادیه اروپا، آمریکا، هند، عربستان سعودی و امارات متحده عربی برنامه‌هایی را برای پروژه زیرساختی خود به سبک ابتکار یک پهنه یک راه اعلام کردند که اروپا، خاورمیانه و هند را به هم متصل می‌کند. این طرح ممکن است شامل همکاری تحقیقاتی نیز باشد و فرصت‌هایی را برای کشور‌های شرکت کننده فراهم می‌کند. اما ابتکار یک پهنه یک راه چین کنار نمی‌رود و غرب باید در برنامه‌های تحقیقاتی این طرح مشارکت کند.

چین که در طول یک نسل گام‌های بلندی برای مقابله با فقر برداشته بدنبال به اشتراک گذاشتن تجربیات خود در این زمینه است. اما حل مشکلات اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی، سیاست گذاری و حکمرانی باید چندجانبه و مبتنی بر تحقیق باشد. چین و شرکای غربی این کشور باید رویکرد پیچیده‌تری در نحوه برخورد با یکدیگر در بحبوحه افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی در پیش بگیرند. توقف تماس‌ها و ارتباطات تحقیقاتی سازمانی، راه حل مقابله با تغییرات اقلیمی، جلوگیری از جنگ، یا پیشگیری و مقابله با بحران مالی جهانی دیگری نیست.