کد مطلب: ۲۵۵۸۵۱
|
|
۰۹ اسفند ۱۴۰۰ - ۱۴:۵۱

وضعیت علمی ایران در شاخص‌های کیفی مناسب نیست/تولید مقاله را نباید مترادف "تولید علم" دانست

وضعیت علمی ایران در شاخص‌های کیفی مناسب نیست/تولید مقاله را نباید مترادف
عضو وابسته فرهنگستان علوم ضمن بررسی شاخص‌های مختلف علم و فناوری، عنوان کرد: ما تا کنون به بسیاری از شاخص‌های کمی دست پیدا کردیم، ولی در شاخص‌های کیفی وضعیت خوبی نداریم و یکی از عوامل آن مشکل سرمایه‌گذاری است.

به گزارش مجله خبری نگار، دکتر احمد شعبانی؛ عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم در مراسم روز جهانی آینده که توسط فرهنگستان علوم در حال برگزاری است، در سخنانی با عنوان «آینده‌پژوهی، جایگاه علم فناوری و نوآوری ایران در منطقه و جهان» گفت: واژه‌های علم، فناوری و نوآوری، کلیدواژه‌هایی هستند که خیلی در جامعه ما، چه در دانشگاه و چه در صنعت جا نیفتاده است.

وی ضمن بیان این‌که آینده، با افکار و اقدامات فعلی ما طراحی و شکل داده می‌شود، توضیح داد: تمایلات، تفکرات و تخیلات فردی و جمعی، رفتار‌های اجتماعی، فرهنگی، تعاملات ملی و بین‌المللی و حتی نظام‌های سیاسی است که می‌تواند در آینده نقش‌آفرینی کند. این، آینده مدیریت نشده است و به شکلی پژواک عمل فعلی ماست؛ لذا ما باید آینده خود را مدیریت کنیم و اگر تنها اکتفا کنیم بر روندی که الان وجود دارد، ممکن است خیلی متضرر شویم.

رسیدن از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب مستلزم سرمایه‌گذاری است

شعبانی با تاکید بر این که دستیابی به آینده مطلوب، مستلزم مدیریت است، خاطر نشان کرد: این مدیریت دارای الزاماتی مانند ترسیم وضعیت موجود، توصیف وضعیت مطلوب و شناخت و آگاهی از توانمندی‌ها و امکانات و ظرفیت‌های ماست و از همه مهم‌تر برنامه‌های اجرایی و عملیاتی برای رسیدن از وضعیت موجود به مطلوب، مستلزم سرمایه‌گذاری است. این طور نیست که در فرهنگستان جمع شویم و یک آینده مطلوب را ترسیم کنیم و بگوییم این وضعیت موجود است و ۱۰ سال دیگه به وضعیت مطلوب برسیم.

وی عنوان کرد: نگاه به آینده، باید سیستمی باشد و فراتر از یک وزارت‌خانه یا فرهنگستان است و به شکلی باید جامعه واقعا باور داشته باشد و دولت‌ها باید اعتقاد به آینده‌پژوهی و آینده‌نگری داشته باشند و به شکلی دولت‌ها باید متولی آن باشند.

جمعیت ایران در سال ۲۱۰۰ منفی خواهد بود

عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم با اشاره به مقاله دکتر مکنون و دکتر مضطرزاده در مورد روش‌های آینده‌نگری گفت: موضوع مهمی که وجود دارد این است که پیش‌بینی و آینده‌نگری شده است که جمعیت جهان در سال ۲۱۰۰ به ۱۱ میلیارد می‌رسد و نرخ رشد یک دهم یعنی تقریبا صفر می‌شود. به عبارت دیگر ظرفیت کره خاکی را در این پژوهش، ۱۱ میلیاد در نظر گرفته‌اند. این موضوعی است که از الان با روند فعلی پیش‌بینی شده. وظیفه علم و فناوری و نوآوری این است که وارد این عرصه شود؛ که آیا این شرایط برای ما مطلوب است یا خیر و این‌که چگونه می‌توان این روند را دستکاری کرد؟

وی با بیان این که بررسی‌ها در مورد ایران نشان داده است که نرخ رشد برای ایران در سال ۲۱۰۰ منفی است، اظهار کرد: جمعیت موضوع بسیار مهمی است و آینده‌پژوهی برای زندگی مطلوب جمعیت‌ها و بشر است. وظیفه مراکز علمی و دانشگاهی کشور است که این اعداد ارقام و پیش‌بینی‌ها را تحلیل کند و راهکار‌هایی برای رشد بیشتر یا حتی رشد کم‌تر ارائه دهد.

شعبانی در خصوص نگاه سیستمی به آینده‌پژوهی توضیح داد: این نگاه سیستمی که به آینده‌پژوهی داشتم مثلثی است که در راس آن در طرح توسعه ملی است. ما صندوق توسعه ملی داریم، ولی من طرح توسعه ملی پیدا نکردم. اهداف طرح توسعه ملی، دستیابی به اهداف توسعه پایدار است و همه کشور‌ها به دنبال رسیدن به آن است. قطعاً مرکب توسعه پایدار علم و نوآوری و فناوری است و بازیگران این طرح توسعه ملی، فقط دانشگاه نیست بلکه، علاوه بر دانشگاه‌ها، صنایع، مراکز علمی، همه فرهنگستان‌ها، وزارت علوم و وزارت بهداشت و ... قرار دارند.

وی، پنج هدف از مهم‌ترین اهداف توسعه پایدار را بهداشت و درمان، غذا، انرژی و آب و امنیت عنوان کرد و گفت: همه این اهداف مبتنی بر علم و فناوری هستند و به نوعی جایگاه آن در دانشگاه‌ها است. این ظرفیت و توان‌مندی‌ها در هر کشوری متفاوت است. ولی پیش‌بینی می‌شود که در ۲۱۰۰ به سمت دنیای مسطح می‌رویم و چالش‌های اجتماعی برای همه کشور‌ها با کمی تفاوت، یکسان است؛ و ظرفیت و توان اقتصادی که بسیار تعیین کننده است.

وضعیت ما در شاخص‌های کمی علم و فناوری مناسب نیست

شعبانی ضمن اعلام این‌که ما تاکنون به بسیاری از شاخص‌های کمی دست پیدا کردیم، خاطر نشان کرد: در شاخص‌های کیفی وضعیت خوبی نداریم. مثلا پیش‌بینی شده تعداد مقالاتمان ۸۰۰ به ازای هر میلیون نفر باشد که به این عدد رسیدیم، ولی در شاخص کیفی مثل استنادات، این عدد ۱۵ در نظر گرفته شده، که برای ما این عدد یک است و حدود ۱۴ مرتبه عقب‌تر هستیم.

وی ادامه داد: در مورد نمایه بین‌المللی اهداف ۱۶۰ بوده که ما به ۲۰۰ رسیدیم، ولی شاخص کیفیتی که برای ما در نقشه جامع دیده شده است، ما به آن نرسیدیم. همچنین تعداد اختراعات بین‌المللی که اعدادی که پیش‌بینی شده نسبت به جایگاهی که داریم ما بسیار عقب هستیم. در سطح ملی وضعیت بهتر است، ولی در سطح بین‌المللی برای ما سالیانه زیر ۱۰۰ عدد است. در صورتی که باید ۱۰ هزار عدد باشد و باید به آن توجه بیشتری شود.

سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیقات نه تنها مناسب نیست، بلکه در حال کاهش است

عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، موضوع سرمایه‌گذاری را مهم‌تر از موضوعات دیگر دانست و گفت: در حوزه تحقیقات، چهار درصد برای سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است. ولی در سال ۱۴۰۰ این میزان ۳۲ صدم درصد بوده و در سال ۱۴۰۱، علی‌رغم تورم ۲۰-۳۰ درصدی این میزان به ۲۵ صدم درصد رسیده است. یعنی در حوزه سرمایه‌گذاری که کیفی‌سازی حوزه علم و فناوری است. واقعا حرفی برای گفتن نداریم و فکر می‌کنم این روند با وضعیتی که داریم، روز به روز کم‌تر خواهد شد.

وی ادامه داد: موضوع مهم دیگر «تولید ثروت» است و ما باید سهم محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوری ما از تولید ناخالص داخلی باید ۵۰ درصد باشد که بسیار کم‌تر از این میزان است و فاصله زیادی داریم تا به این اعداد برسیم. سهم ارزش افزوده تولیدی صنایع با فناوری بالا، ۵۰ درصد در نظر گرفته شده و وضعیت ما طبق آمار و ارقامی که وجود دارد، بسیار کم‌تر از این اعداد است.

تولید مقاله را نباید مترادف تولید علم دانست

شعبانی با ذکر این نکته که تولید علم را مخصوصاً در ISC، تولید مقاله ترجمه می‌کنند و این واژه صحیح نیست و باید مورد بازبینی قرار بگیرد، توضیح داد: در گزارش بین‌المللی دو سالانه فرهنگستان علوم آمریکا که در سال‌های زوج گزارشی از وضعیت علم و فناوری تهیه می‌شود و به کنگره و رییس جمهور آمریکا ارائه می‌شود، ۱۵ کشور تولید کننده مقاله (نه تولیدکننده علم) ذکر شده است و ایران خوشبختانه رتبه ۱۵ را به طور کمی در این شاخص دارد که وضعیت بسیار خوبی است. آمار ISC نیز در سال‌های جدید این موضوع را تایید می‌کند.

وی افزود: گزارش‌های ISC نیز نشان می‌دهد که وضعیت ما در شاخص‌های تعریف‌شده در اسناد بالادستی ما و تولید علم در جهان، رتبه ۱۵ است. به هر حال من می‌گویم رتبه تولید مقاله ما در جهان که رتبه ۱۵ است و با تولید علم متفاوت است. ما در بین کشور‌های اسلامی رتبه اول را داریم در استنادات رتبه ۱۵ را داریم. وضعیت ما در منطقه از نظر کمی خوب است، ولی در شاخص‌های کیفی بسیار عقب هستیم که یکی از عوامل آن سرمایه‌گذاری است.

منبع: ایسنا
برچسب ها: علم مقاله
ارسال نظرات
قوانین ارسال نظر