ورای هیاهو؛ تحلیل قتل‌های ناموسی

به گزارش مجله خبری نگار، نشست تخصصی با عنوان «ورای هیاهو، تحلیل قتل‌های ناموسی» به همت انجمن صبا و با همکاری موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران و همچنین مرکز مطالعات زنان و خانواده دانشگاه تهران دیروز (دوشنبه ۲ اسفند) برگزار شد.
در این نشست «پوران ولویون» مشاور امور بانوان و خانواده وزیر دادگستری، «سهیلا صادقی‌فسایی» جامعه‌شناس و دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تهران، «عزت‌السادات میرخانی» دانشیار گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس و «صغری ابراهیمی قوام» روان‌شناس و دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی به سخنرانی و تحلیل قتل‌های ناموسی از دیدگاه رشته‌های مختلف حقوقی، قضایی و جامعه شناسی پرداختند.

گزارش نشست را در ذیل می‌خوانید:

اینستاگرام، زمینه ساز شروع انحراف مقتول

در ابتدای این نشست، ولویون قاضی دیوان عالی کشور با تاکید بر اینکه حدود ۲۵ سال سابقه کار قضایی در استان خوزستان داشته و در مورد پرونده قتل دختر جوان اهوازی نیز با قاضی پرونده مکاتبه داشته است، اظهار داشت: اولین نکته این است که این قتل از نوع قتل‌های عشیره‌ای نبوده و انگیزه انتقام‌جویی شخصی در آن اولویت داشته است.

وی افزود: شروع انحراف و لغزش مقتول از ورود به اینستاگرام بوده است. از طریق اینستاگرام مقتول با مردی در ترکیه آشنا شد و بعد که فریب آن مرد را خورد، کشور را ترک کرد.

موضع‌گیری‌های رسانه‌ای درباره این پرونده غالبا به این صورت شکل گرفته است که نه به اصل ماجرا بلکه به حاشیه‌ها می‌پردازند و با تحلیل‌های فاقد مبنا، روی افکار عمومی اثر گذاشته و می‌گذارند.

ولویون تاکید داشت: موضع‌گیری‌های رسانه‌ای درباره این پرونده غالبا به این صورت شکل گرفته است که نه به اصل ماجرا بلکه به حاشیه‌ها می‌پردازند و با تحلیل‌های فاقد مبنا، روی افکار عمومی اثر گذاشته و می‌گذارند. برای مثال سعی شده است که از این پرونده بهره‌برداری‌های سیاسی برای زیر سئوال بردن نظام اسلامی، دستگاه قضا و تخطئه فرهنگ ایرانی و همه اصالت‌های بومی خطه خوزستان صورت پذیرد.

وی افزود: اقدامات مهمی مثل ایجاد دادگاه‌های عشایری توسط مرحوم آیت الله یزدی ریاست قوه قضائیه در سال ۱۳۷٠ و جنبه عمونی قائل‌شدن برای این نوع جرائم توسط آیت‌الله شاهرودی در سال ۱۳۸۵ تاثیر زیادی بر کاهش این نوع قتل‌ها در منطقه خوزستان داشته است. همچنین حضور رهبر معظم انقلاب در خوزستان و سخنرانی مبسوط ایشان در مصلای اهواز که فقط برای مخاطبان زن استان صورت گرفت، در تغییرات فرهنگی موثر بوده و راه را برای تاسیس کمیته حقوقی دفاع از زنان در خوزستان باز کرده است.

قتل دختر اهوازی، جرمی علیه وجدان عمومی است

صادقی به عنوان دومین سخنران این نشست علمی، ابتدا به آمار قتل در ایران اشاره کرد و اظهار داشت: استان‌های سیستان و بلوچستان، لرستان و خوزستان به ترتیب با آمار ۱۲ نفر در ۱۰۰ هزار نفر، ۵.۴ نفر در ۱۰۰ هزار نفر و ۴ نفر در ۱۰۰ هزار نفر بیشترین آمار قتل را دارند که نسبت به آمار بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته، رقم بالایی نیست. همچنین بسیاری از قتل‌هایی که در کشور ما رخ می‌دهند، برنامه‌ریزی شده نیستند، اما نکته مهم این است که بدانیم قتل را نمی‌توان خارج از متن اجتماعی و تاریخی آن مورد توجه قرار داد.

وی در خصوص قتل‌های موسوم به ناموسی اظهار داشت: این قتل‌ها عمدتا در جوامع سنتی رخ می‌دهند و از این رو ماهیت این نوع قتل‌ها با مفهوم «آبرو» گره خورده است. از طرفی این قتل‌ها مخصوص جوامع مسلمان هم نیست و در همه کشور‌ها و با هر نوع دینی مشاهده می‌شود.

وی می‌افزاید: جالب است که طی پژوهش‌های انجام شده، اردن بیشترین میزان قتل‌های ناموسی را دارد و هیچ ارتباطی بین علائق مذهبی و قتل‌های ناموسی وجود ندارد و حتی در مورد قتل دختر اهوازی هم، خانواده مقتول مذهبی نبودند.

قتل‌های موسوم به ناموسی عمدتا در جوامع سنتی رخ می‌دهند. این قتل‌ها در همه کشور‌ها و با هر نوع گرایش مذهبی مشاهده می‌شود. اردن بیشترین میزان قتل‌های ناموسی را دارد و هیچ ارتباطی بین علائق مذهبی و قتل‌های ناموسی وجود ندارد.

این استاد جامعه‌شناسی تاکید می‌کند: حاکمیت ایدئولوژی مردسالار که می‌خواهد زنان مطیع نظم سنتی باشند، کالاپنداری زنان، ازدواج‌های اجباری، کودک همسری و مواردی از این دست عوامل موثر در قتل‌های ناموسی هستند.

نیازمند عبور از فقه فردی به فقه اجتماعی و نظام‌ساز هستیم

میرخانی نیز در ادامه نشست گفت: منطقه جغرافیایی این اقدام و خرده فرهنگی را که قتل در آن رخ داده، حائز اهمیت است و مساله بایستی از منظر فقهی مورد مطالعه قرار گیرد.

وی حفظ حق حیات برای فرد حتی در مرحله جنینی را مهم شمرد و تاکید داشت که گذر از زندگی قبیله‌ای به زندگی مدنی از اهداف اسلام بوده است. قتل اولاد و فرزندکشی از منظر قرآن بسیار مذموم بوده و هیچ یک از عوامل نمی‌تواند مجوز قتل باشد؛ بنابراین همسر دختر اهوازی هم اجازه قتل او را نداشته است و ما نیازمند عبور از فقه فردی به فقه اجتماعی و فقه نظام‌ساز هستیم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مواردی نظیر سربریدن، درشهرگرداندن، تشویش عمومی و فیلم گرفتن از این اقدام، مصداق فساد فی‌الارض و اخاف‌الناس است و در جای جای قرآن هرگونه خشونت نسبت به زنان ابطال شده است.

وی افزود: قتل به جهت ترویجی که در درون خود دارد ورای اقدامی فردی است و احیای فرهنگ اسلامی اقدامی موثر در جهت پیشگیری از این فجایع است.

تاثیر ویژگی‌های روانشناختی در ارتکاب قتل‌های خانوادگی

ابراهیمی‌قوام گفت: ترسیم نیم رخ جنایی قاتل و مقتول و جنبه‌های شخصیتی مقتول، عامل محوری مهم در تحلیل این حادثه است.

در رابطه با قتل‌های خانوادگی نیازمند تغییر فرهنگی هستیم و تغییر فرهنگی نیازمند اصلاح رفتار‌های فردی است.

وی افزود: ازدواج دختر اهوازی باوجود میل باطنی، سابقه بدرفتاری و عدم امکان وی برای طلاق از عوامل فرار او از خانه بوده است. همچنین عدم شناسایی شبکه قاچاق دختران و بی‌اطلاعی از جنبه‌های حقوقی این نوع رفتارها، از عوامل شکل‌گیری این گونه از قتل‌هاست.

ابراهیمی قوام تاکید کرد: قاتل فردی عناد ورز بوده و سطح مدیریت هیجانی بسیار پایینی داشته است. بازنگری در قوانین، خانواده‌ها، مدارس و خویشاوندان می‌تواند نقش موثری در کاهش اینگونه فجایع داشته باشند. در واقع در رابطه با قتل‌های خانوادگی ما نیازمند تغییر فرهنگی هستیم و تغییر فرهنگی نیازمند اصلاح رفتار‌های فردی است که این امر خود نیازمند ایجاد زمینه‌ها و بستر‌های لازم است.