پایداری گاز شمال در گرو احیای یک مسیر استراتژیک

به گزارش مجله خبری نگار، پس از پایان جنگ ۱۲ روزه میان ایران و رژیم صهیونیستی، ضرورت تضمین پایداری و امنیت تأمین انرژی در شمال کشور بیش از پیش احساس می‌شود. ازسرگیری واردات گاز از ترکمنستان به عنوان یک منبع استراتژیک و پایدار، می‌تواند ثبات انرژی استان‌های شمالی را تضمین کند و انعطاف‌پذیری شبکه گاز کشور را در برابر هرگونه اختلال احتمالی افزایش دهد.

بستر تاریخی و وضعیت فعلی واردات گاز از ترکمنستان

واردات گاز از ترکمنستان همواره یکی از راهکار‌های مهم ایران برای تأمین پایدار انرژی در مناطق شمالی و شمال شرق کشور، به‌ویژه در فصول سرد سال، بوده است. به طوری که در فاصله سال‌های بین ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۶، بیش از ۱۰۰ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان وارد ایران شد.

ایران از طریق دو خط لوله اصلی، شامل خط کردبچه-کردکوی (با ظرفیت روزانه ۲۰ میلیون مترمکعب) و خط دولت‌آباد-سرخس-خانگیران (با ظرفیت روزانه ۳۰ میلیون مترمکعب)، قادر به واردات مجموعاً ۵۰ میلیون مترمکعب گاز در روز از ترکمنستان است.

با این حال، واردات گاز ایران از ترکمنستان از سال ۱۳۹۵ به دلیل عدم پرداخت بدهی، با کاهش تدریجی مواجه شد و از ۱۳۹۸ به طور کامل متوقف شد. اگرچه با تلاش‌های دولت سیزدهم، بدهی ۲ میلیارد دلاری ایران در سه قسط پرداخت شده است، اما مذاکرات برای کاهش جریمه دیرکرد همچنان ادامه دارد و عدم نهایی شدن این موضوع، مانع از امضای قرارداد مستقیم واردات گاز با ترکمنستان شده است.

فرصت‌های از سر گرفته شده

با وجود توقف واردات مستقیم، همکاری‌های گازی ایران و ترکمنستان در قالب قرارداد‌های سواپ از سر گرفته شده است. از سال ۱۴۰۱، فرآیند صادرات گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از مسیر ایران آغاز شد که بر اساس آن، ترکمنستان سالانه تا ۳.۵ میلیارد مترمکعب گاز به آذربایجان صادر می‌کند و ایران ۲۰ درصد از حجم گاز انتقالی را به عنوان حق ترانزیت برداشت می‌کند. این قرارداد در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، ۷۶۰ میلیون مترمکعب گاز برای ایران به همراه داشته است.

علاوه بر این، قراردادی میان ترکمنستان و عراق برای انتقال گاز از مسیر ایران تا سقف سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب امضا شده است که سهم ایران از ترانزیت ۱۵ درصد در نظر گرفته شده است. این قرارداد همچنین شامل احداث ۱۲۵ کیلومتر خط لوله جدید و سه ایستگاه افزایش فشار گاز در خاک ترکمنستان توسط شرکت‌های ایرانی است که می‌تواند ظرفیت کلی صادرات گاز ترکمنستان به ایران را تا ۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش دهد.

اگرچه در زمان امضای قرارداد سواپ گاز ترکمنستان به عراق، فرصت مناسبی برای پیگیری واردات گاز برای مصرف داخلی ایران نیز وجود داشت که از آن به عنوان اهرم فشار استفاده شود، اما این فرصت از دست رفته است. با این حال، همچنان می‌توان از این قرارداد‌ها به عنوان ابزاری برای کشاندن ترکمن‌ها پای میز مذاکره برای ازسرگیری واردات مستقیم گاز استفاده کرد.

وضع موجود

بر اساس آخرین وضعیت موجود، روابط گازی ایران و ترکمنستان در تمامی اشکال آن متوقف است. واردات مستقیم گاز از این کشور به ایران به صفر رسیده است و قرارداد سواپ گاز ترکمنستان به مقصد عراق از مسیر ایران نیز هنوز به مرحله اجرایی در نیامده است. علاوه بر این، جریان سواپ گاز میان ترکمنستان و جمهوری آذربایجان که از طریق خاک ایران انجام می‌شد، در سال ۱۴۰۳ به دلیل بروز اختلافات میان دو کشور مذکور قطع گردیده است. بنابراین، در شرایط فعلی هیچ‌گونه واردات مستقیم یا سواپ گازی از مبدأ ترکمنستان به شبکه سراسری گاز ایران صورت نمی‌پذیرد.

اهمیت راهبردی در شرایط پس از جنگ

با توجه به پایان جنگ ۱۲ روزه و ضرورت تضمین پایداری شبکه تأمین انرژی در شمال کشور، وابستگی صرف به منابع داخلی می‌تواند خطرآفرین باشد. واردات گاز از ترکمنستان به عنوان منبع جایگزین و پشتوانه‌ای استراتژیک، نقش مهمی در حفظ ثبات و انعطاف‌پذیری شبکه گاز ایفا می‌کند.

این اقدام موجب افزایش تاب‌آوری سیستم گازرسانی در برابر هرگونه وقفه احتمالی و تقویت امنیت انرژی کشور می‌شود. هم‌زمان با ازسرگیری واردات، ضروری است ظرفیت خطوط لوله موجود افزایش یابد و پروژه‌های توسعه‌ای جدید تسریع شوند تا توان و پایداری شبکه ملی گاز ارتقا یابد.

راهکار تسویه بدهی با تهاتر طلا

یکی از موانع اصلی در مذاکرات با ترکمنستان، نگرانی این کشور از شیوه پرداخت بدهی‌ها و تعهدات مالی ایران در شرایط تحریم‌های بانکی است. با این حال، با توجه به حجم بی‌سابقه واردات طلای ایران در سال ۱۴۰۳ (بیش از ۷ میلیارد دلار)، فرصت مناسبی برای تسویه تعهدات از طریق طلا فراهم آمده است. این روش پرداخت، که نیاز به زیرساخت‌های پیچیده بانکی و مالی بین‌المللی ندارد، می‌تواند راه حلی عملی و قابل اجرا برای رفع نگرانی‌های ترکمنستان باشد و مسیر را برای امضای قرارداد‌های جدید واردات گاز هموار سازد.

پس از پایان جنگ ۱۲ روزه و با توجه به اهمیت تضمین پایداری انرژی و امنیت ملی، ازسرگیری واردات گاز از ترکمنستان ضرورت حیاتی دارد. تسویه کامل مسائل مالی و توسعه ظرفیت‌های انتقال گاز، گامی اساسی در جهت حفظ ثبات انرژی کشور و کاهش آسیب‌پذیری در برابر هرگونه اختلال احتمالی است. این اقدام، امنیت انرژی شمال ایران را تقویت کرده و پایداری شبکه گاز کشور را تضمین می‌کند. بنابراین، پیگیری مستمر و جدی این موضوع باید در دستور کار سیاست‌گذاران اقتصادی و انرژی کشور قرار گیرد.