کیمیایی به نام «آب سنگین»

به گزارش مجله خبری نگار، داشتن یک راکتور آب سنگین بومی و ساختن آن در ایران یک کار بزرگ بوده و نشان از توان بالای متخصصان کشورمان دارد، اما نکته مهم این است اگر آب سنگین که مهم‌ترین ماده در راکتور است تامین نشود، چه باید کرد؟ در دنیایی که آمریکا به نزدیک‌ترین متحدش یعنی رژیم صهیونیستی تنها ۲۵ کیلوگرم آب سنگین در سال می‌دهد، تامین ۷۰ تن آب سنگین برای آغاز حرکت راکتور اراک حتما کار غیر ممکنی باید باشد. اما آینده اندیشی نظام از یک سو و تلاش و مجاهدت خاموش دانشمندان این عرصه، از سوی دیگر باعث شد تا قبل از اتمام کار راکتور آب سنگین خنداب (اراک)، تاسیسات تولید آب سنگین در همان منطقه خنداب اراک شروع به کار کند تا خیالمان از داشتن آب سنگین برای راکتور راحت شود. ایران به عنوان نهمین کشور تولید کننده آب سنگین در دنیا به این محصول رسید، حتی توانست بیش از ظرفیت تعریف شده، ابتدای کار -۱۶ تن – امروز به میزان ۲۰ تن تولید آب سنگین با غنای ۹۹.۸۸ درصد در سال برسد و حالا شما گزارشی اختصاصی از این دستاورد بزرگ صنعت هسته‌ای را می‌خوانید.

تولید آب سنگین در دل باغ‌های سرسبز خنداب

وقتی از بزرگراه اراک به خرم آباد، وارد یک جاده فرعی می‌شوی که شما را به شهرستان خنداب در ۸۰ کیلومتری شمال غرب اراک می‌رساند فضایی سرسبز با باغ‌هایی مملو از درختان میوه خودنمایی می‌کند. کارخانه آب سنگین اراک که به دلیل مجاورتش با شهر خنداب " مجتمع آب سنگین شهدای خنداب " نامیده می‌شود در نگاه اول شباهت زیادی به مجتمع‌های پتروشیمی یا پالایشگاه‌های نفت دارد با این تفاوت که در آن جا طلای سیاهی که تصفیه می‌کنند حداکثر لیتری ۳ دلار ارزش دارد و این جا طلایی زلال به نام آب سنگین به دست می‌آید که حدود هزار دلار در هر لیتر قیمت گذاری می‌شود. آن هم محصول آب سنگین جمهوری اسلامی ایران که چند سال قبل در پیشرفته‌ترین آزمایشگاه آمریکا یعنی آزمایشگاه ساوان ریور آمریکا تایید شد و آمریکا ۳۲ تن از آن و روسیه ۳۷ تن را از ایران خریدند. امروز نیز تعداد زیادی از کشور‌های آسیایی و اروپایی در صف ایستاده اند تا این کیمیای با ارزش ایرانی محصول کیمیاگری نخبگان ایرانی را بخرند.

آب سنگین چیست؟

آب سنگین همان آب معمولی است با این تفاوت که به جای ۲ هیدروژن و یک اکسیژن در آب معمولی (H۲O) دو اتم دوتریوم جایگزین شده و D۲O را شکل داده است. آب سنگین، پرمصرف‌ترین ایزوتوپ پایدار دنیاست و آژانس امنیت ملی آمریکا درباره آب سنگین با بیان این که این ماده یک سرمایه ارزشمند ملی است به مقامات این کشور توصیه کرده بدون مطالعه اقتصادی آن را تولید کنند. این محصول استراتژیک در بخش‌های مختلف علوم تغذیه، نفت و گاز، شیمی، زیست شناسی، داروسازی، هیدرولوژی، فیبر‌های نوری و پزشکی، صنایع با

فناوری بالا و غیر

هسته‌ای کاربرد‌های فراوانی دارد؛ ایزوتوپ‌های پایدار، تامین اکسیژن ۱۸، تصویربرداری از بیماری‌های صعب العلاج، بررسی آب‌های زیر زمینی و سن یابی آن، محل مناسب احداث سد و بررسی منشأ آلودگی‌های آب و غذا و بررسی چاه‌های نفت از جمله دیگر کاربرد‌های آن است. آب سنگین در طبیعت موجود بوده و در هر ۷ هزار مولکول آب معمولی در منطقه خنداب اراک یک مولکول آب سنگین وجود دارد و کاری که در مجموعه آب سنگین انجام می‌شود، استخراج این مولکول است.

شکست قوانین سخت گیرانه آمریکا درباره صادرات آب سنگین

به دلیل اهمیت بالای آب سنگین در دنیا، آمریکا قوانینی به نام NRC دارد که کشور‌ها را از حیث دسترسی به آب سنگین به ۳ دسته تقسیم کرده است؛ دسته اول کشور‌هایی هستند که شرکت‌های آمریکایی اجازه صادرات آب سنگین به آن‌ها را ندارند مثل ایران، عراق، کره شمالی و سوریه. کشور‌های دسته دوم آن‌هایی هستند که شرکت‌های آمریکایی در سال مجوز صادرات ۲۵ کیلوگرم آب سنگین به آن‌ها را دارند مثل هند، میانمار، افغانستان، رژیم صهیونیستی، کشور‌های دسته سوم که سخت‌گیری کمتری درباره آن‌ها وجود دارد حداکثر میزان صادرات آب سنگین یک تن در سال است و این درحالی است که ایران به تنهایی سالی ۲۰ تن آب سنگین تولید می‌کند. در واقع کشورمان بعد از کشور‌هایی همچون آمریکا، روسیه، چین، هند، آرژانتین، رومانی و کانادا نهمین کشوری بود که در دنیا آب سنگین تولید کرد، آن هم در شرایطی که همه کار‌های طراحی، خرید، ساخت، اجرا و راه‌اندازی مجتمع تولید آب سنگین در داخل کشور انجام شده و هیچ مشاور و پیمانکار خارجی در این موضوع وجود نداشته است.

درباره انتخاب خنداب به عنوان محل ساخت این تاسیسات هم بررسی‌های زیادی صورت گرفته است، بحث‌هایی همچون تامین مواد اولیه، زلزله‌خیز بودن، استراتژیک بودن منطقه، بحث‌های سیاسی، پدافندی و... دخیل هستند ضمن این که ۵ سایت برای بحث آب سنگین در شهر‌های مختلف پیشنهاد شده بود که با لحاظ شرایط بالا، خنداب استان مرکزی انتخاب شد البته تقریبا هیچ فرقی بین آب این جا با دیگر مناطق وجود ندارد، آب برخی مناطق میزان دوتریوم بیشتری دارند و برخی هم کمتر است، اما تفاوت چشمگیری وجود ندارد. حتی این نگرانی که برداشت آب تاسیسات آب سنگین از آب‌های زیرزمینی منطقه است هم وجود ندارد، چون مصرف آب مجموعه در حد یک حلقه چاه برای یک مزرعه متوسط است.

۲۰ تن آب سنگین مشتری هم دارد؟

اما یک سوال مهم این است که با توجه به نیاز راکتور اراک و سقف ذخایر آب سنگین که طبق برجام ۱۳۰ تن است و ایران تا سال ۹۴ بیش از ۲۰۰ تن را تولید کرده بود، چرا همچنان سالی ۲۰ تن آب سنگین تولید می‌کنیم و فروش این مقدار زیاد چگونه عملی خواهد شد؟ در واقع مشتری زیادی در دنیا برای آب سنگین وجود دارد و به قدری مصرف آب سنگین و ترکیبات دوتره که از آب سنگین به دست می‌آید در دنیا رو به افزایش است و کمبود وجود دارد که به راحتی مشتری برای این ۲۰ تن پیدا خواهد شد. در سال ۲۰۱۲ میلادی پیش بینی شده بود مصرف آب سنگین جهان در سال ۲۰۱۵، ۸۰ تن باشد، در حالی که مصرف در سال ۲۰۱۵؛ ۱۴۰ تن شد و هم اینک آمریکا به تنهایی ۱۴۰ تن مصرف آب سنگین دارد. علاوه بر این کشور‌هایی همچون آلمان و سوئیس سالانه بین ۱۰ تا ۲۰ تن مصرف آب سنگین دارند و در صورت تامین شرایط، میزان مصرف داخلی ما سالانه ۷ تا ۸ تن است و باید دنبال بازار سازی برای محصول خود باشیم.

هم اکنون ۹ کشور در قاره‌های آسیا، اروپا و آمریکا در صف مشتریان آب سنگین ایران هستند که به دلایل تجاری نمی‌توان آن‌ها را نام برد، همچنین ۶۰ مرکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور از محصولات مجتمع خنداب استفاده می‌کنند. در اروپا ۱۰ شرکت معتبر در این زمینه شناسایی شده است که اگر تنها با دو شرکت به توافق برسیم کل محصول آب سنگین ایران در سال برای نیاز این دو شرکت کافی است.

کیفیت آب سنگین ایران به گونه‌ای است که حتی آمریکا که زمانی دنبال تعطیل کردن این تاسیسات بود، زمانی که برای آزمایشگاه اوکریچ خود نیاز به آب سنگین داشت بعد از تست محصولات مختلف در دنیا و با آزمایش آب سنگین ایران با دستگاه‌های بسیار پیشرفته تایید می‌کند که این محصول فوق خالص بوده و می‌خرد. علت این است که کارخانه خنداب بسیار جوان و نسبت به کارخانه‌های دیگر به روزتر است همچنین خلوص آب سنگین تولیدی ایران از ۷۵/۹۹ تا ۹۹/۹۹ بوده و مواداولیه بهتر، کنترل‌های دقیق‌تر و روش ذخیره سازی بهتر باعث کیفیت بالای آب سنگین ایران شده است.

طلایی به نام اکسیژن ۱۸ محصولی،

اما در این کیمیا گری که در خنداب انجام می‌شود، محصولی به نام اکسیژن ۱۸ به دست می‌آید که نه فقط از نفت سیاه بلکه از طلای زرد هم گران‌تر به فروش می‌رسد و اهمیت زیادی دارد. یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های مجتمع آب سنگین اراک تولید اکسیژن ۱۸ است که برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ تولید شد. برای تشخیص سرطان، دستگاه‌های مختلفی وجود دارد، اما دنیا به سمت دستگاه PET حرکت کرده که این دستگاه می‌تواند برای تشخیص سرطان و شناسایی بافت‌های سرطانی و پیشروی سرطان و تاثیر بافت‌های سرطانی استفاده شود. در کشور ما هم تعداد نه چندان زیادی از این دستگاه وجود دارد و برنامه‌ریزی شده تا به ۵۰ عدد از این دستگاه برسیم. ۹۵ درصد دستگاه‌های PET از فلوئور ۱۸ استفاده می‌کنند که برای تولیدش نیاز به اکسیژن ۱۸ است و این ماده بعد از دوتریوم دومین ایزوتوپ پایدار پرمصرف دنیا به شمار می‌رود که خوشبختانه ما به سمت تولید آن حرکت کردیم. تولید‌کننده‌های عمده اکسیژن ۱۸ در دنیا نیز آمریکا، روسیه، انگلیس، چین، ژاپن و رژیم صهیونیستی هستند. در سال ۱۰۰ کیلو اکسیژن ۱۸ در اراک تولید می‌کنیم که در داخل مصرف می‌شود، اما اگر به سمت بازار‌های خارجی برویم و اگر جزئی فروشی کنیم برای هر گرم اکسیژن ۱۸ در بسته‌های ۳۰ گرمی، ۱۰۰ دلار (۵ میلیون تومان) می‌دهند و اگر به صورت عمده بفروشیم قیمت آن ۲۰ دلار برای هر گرم است.

با آب سبک جوان بمانید

در میان محصولات این کارخانه با برکت، آب سبک هم دیده می‌شود و کارخانه خنداب توانسته ۱۰ تن آب سبک هم صادر کند. آب سبک نسبت به آب سنگین دوتریوم کمتری دارد. حدود ۱۰۰ دوتریوم در هر یک میلیون مولکول آب است. بیشترین مشتری آب سبک شرکت‌های آرایشی هستند و می‌گویند این آب سبک در جوان ماندن و شادابی هم تاثیر دارد تا جایی که از آن به نام «آب حیات» هم یاد می‌شود. تاسیسات اب سنگین خنداب (اراک) را در حالی با این فکر ترک می‌کنم که چنین تجهیزات پیشرفته‌ای که بیشتر آن ساخت متخصصان صنعت هسته‌ای ایران بوده و در حوزه نیاز‌های زندگی مردم اثرگذار است، می‌تواند در آینده نزدیک چه گره‌های بزرگی را از صنعت و پزشکی کشورمان بگشاید و نه تنها در آمدزایی بالایی نصیب کشور کند بلکه ایران را از خام فروشی‌هایی که عادت کرده‌ایم، برهاند.

منبع: خراسان