ایران در تعقیب الماس سیاه؛ مهاراجه، اژد‌ها و همسایه‌ها نزدیکتر از ایران

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: فقر، محرومیت، خشکسالی، کودتا، جنگ، استعمار و ... هر چند واژه «آفریقا» از نظر بسیاری از مردم جهان مساوی با عناوین بالاست، اما همه این‌ها یک روی سکه است، این قاره سرشار از منابع بکر، غنی و اراضی حاصلخیز و بازار مصرف گسترده است که بسیاری از کشور‌ها تلاش می‌کنند برای صادرات و کسب درآمد بیشتر، با کشور‌های آفریقایی، پیمان‌های تجاری منعقد و برای آینده برنامه‌ریزی کنند. روز گذشته، مراسم روز ملی صادرات در حالی برگزار شد که وزیر صمت برای مثبت شدن تراز تجاری کشورمان وعده داد.

فاطمی امین همچنین با اشاره به مشکلات صادراتی سال‌های قبل گفت: ما بازار‌های بکر و مغفول، مانند آفریقا را زنده کردیم و برخلاف گذشته، تجارت خود را به جایی گره نزدیم که دستاوردی نداشته باشد. اظهاراتی که چشم‌انداز مثبت رونق صادرات محصولات و کالا‌های تولید ایران به قاره آفریقا در آینده را نشان می‌دهد، اما شاید بپرسید که وضعیت صادرات کشورمان به قاره آفریقا در طول سال‌های گذشته چطور بوده؟ علاوه بر چین و هند که سهم بالایی در تجارت با آفریقا دارند ایران در بین کشور‌های همسایه چقدر توانسته است بازار‌های صادراتی آفریقا را پیدا کند؟ کدام کشور‌های قاره سیاه و چه محصولاتی از کشورمان بیشترین سهم صادرات ایران به آفریقا را دارند و...

چرا تجارت با آفریقا مهم است؟

قاره آفریقا دومین قاره وسیع جهان است و به لحاظ جمعیتی هم ۱.۲ میلیارد نفر از جمعیت حدود هشت‌میلیارد نفری جهان در این ناحیه متمرکز شده‌اند با مدنظر قرار دادن حجم تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی، بسیاری از کشور‌های کمتر توسعه یافته جهان در آفریقا قرار دارند. طی دو دهه اخیر، بازار در بسیاری از کشور‌های آفریقایی شروع به توسعه و رشد قابل‌توجه کرده است و برخی کشور‌ها تلاش می‌کنند تا جامعه صنعتی‌تری داشته باشند، بنابراین فرصت‌های تجاری زیادی در این قاره وجود دارد که حجم تولید ناخالص داخلی حدود ۵ هزار میلیارد دلاری و همچنین بازار واردات کالایی بیشتر از ۵۰۰ میلیارد دلاری کشور‌های این قاره، ظرفیت‌های صادرات به این قاره را نشان می‌دهد.

سهم ناچیز ۲ دهم درصدی ایران از بازار آفریقا!

قاره آفریقا با مساحتی حدود ۳۰ میلیون کیلومتر مربع ۲۰.۳ درصد سطح خشکی کره زمین را تشکیل داده و جمعیت این قاره حدود ۱۷ درصد جمعیت دنیا را شامل شده است. قاره‌ای ناشناخته که بخش زیادی از تاجران کشورمان هنوز درباره آن اطلاعات زیادی ندارند، اما ایران در تجارت خارجی چه سهمی در بازار این قاره دارد؟ برای پیگیری بیشتر این موضوع، سراغ قائم مقام و سخنگوی باشگاه تجار ایران و آفریقا رفتیم. سید روح ا... لطیفی می‌گوید: «کل واردات قاره آفریقا حدود ۵۷۵ میلیارد دلار است و ما صادرات مان به آفریقا در سال ۱۳۹۹ حدود ۵۷۰ میلیون دلار بوده است. یعنی ما سهمی در حدود یک هزارم کل واردات آفریقا را داشته ایم. با توجه به این که کشورمان حدود یک درصد خاک دنیا، یک درصد جمعیت و ۷ درصد منابع جهان را دارد این میزان صادرات به این قاره خیلی امیدوارکننده نیست. به طور مثال، اگر نسبت به منابع مان بخواهیم بگوییم باید میزان صادرات مان به قاره آفریقا حدودا ۷۰ برابر رقم فعلی باشد. در سال گذشته که صادرات ایران به آفریقا دو برابر شد، یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار صادرات و با وجود رشد دو برابری، فقط یک پانصدم یعنی حدود ۲ دهم درصد در واردات آفریقا سهم داشتیم. البته آن طور که مسئولان هدف گذاری کرده اند تا پایان سال ۱۴۰۱ باید حدود ۲.۵ میلیون دلار به آفریقا صادرات داشته باشیم. در حالی که در شش ماه نخست امسال حدود ۷۱۰ میلیون دلار کالا و محصول به این قاره فروخته و نسبت به شش ماه نخست سال قبل ۲۴ درصد افزایش صادرات داشته ایم. هرچند با این روند تا پایان سال ۱۴۰۱ حدود یک و نیم میلیون دلار صادرات به این قاره خواهیم داشت که از برنامه ریزی‌ها عقب‌تر هستیم.»

۷ مقصد اصلی در صادرات ایران به آفریقا

سخنگوی سابق گمرک از هفت مقصد صادراتی ایران در بین کشور‌های قاره سیاه در شش ماه نخست امسال می‌گوید: «کشور آفریقای جنوبی با بیش از ۲۱۰ میلیون دلار و رشد ۱۰۲ درصدی مقصد اول و پس از آن موزامبیک با ۱۴۵ میلیون دلار و رشد ۲ هزار و ۱۱۹ درصدی بوده است. نیجریه با ۱۱۵ میلیون دلار و رشد ۱۶۳ درصدی مقصد سوم صادراتی ایران به قاره آفریقا و غنا با ۷۶.۵ میلیون دلار و کاهش ۶۶ درصدی مقصد چهارم ایران در صادرات بوده است. پنجمین مقصد ایران ساحل عاج با ۴۰ میلیون دلار و رشد ۲۰۷ درصدی و مقصد ششم صادرات ایران به قاره آفریقا کشور کنیا با ۳۱ میلیون دلار و کشور هفتم مقصد صادراتی ایران تانزانیا با ۲۷ میلیون دلار بوده است. در شش ماه نخست امسال ۴۰ کشور آفریقایی مقصد صادرات ایران بوده است و از ۱۹ کشور آفریقایی نیز طی مدت یاد شده واردات داشته‌ایم که تانزانیا با ۱۴.۵ میلیون دلار در جایگاه نخست و کنیا با ۱۰.۵ میلیون دلار در جایگاه دوم قرار دارد.

عقب ماندگی عجیب کشورمان از همسایگان در صادرات به آفریقا

لطیفی درباره مقایسه میزان صادرات کشورمان به آفریقا هم می‌گوید: «ترکیه در سال گذشته میلادی حدود ۲۰ میلیارد دلار صادرات به آفریقا داشته است. امارات بیش از ۱۳ میلیارد دلار، عمان بیشتر از ۳ میلیارد دلار، کویت بیشتر از ۲ میلیارد دلار و پاکستان بیشتر از ۱.۳ میلیارد دلار به قاره آفریقا صادرات داشته است و این پنج کشور همسایه از ما جلوتر هستند. در صورتی که بعضی کشور‌ها مثل ترکیه تا یکی دو سال پیش، چنین جایگاهی در صادرات به آفریقا نداشته اند.» این اظهارات در حالی است که چینی‌ها فقط در هشت ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰ بیشتر از ۱۳۹ میلیارد دلار صادرات به آفریقا داشتند و وهند (سرزمین مهاراجه‌ها) هم با حضوری سنتی و طولانی مدت، سهم زیادی از بازار واردات آفریقا را به خود اختصاص داده‌اند و طبق آمار کشتیرانی ایران، چین و هند دو صادرکننده بزرگ به آفریقا هستند.

بیشتر صادرات ایران به آفریقا چه محصولاتی بوده است؟

لطیفی ادامه می‌دهد: «بخش‌های خصوصی باید راجع به بازار‌های آفریقا درباره ظرفیت‌های صادراتی و حتی وارداتی اطلاعات کافی پیدا کنند. به عنوان مثال، خیلی از کشور‌های آفریقایی مستعد این هستند که کسری محصولات کشاورزی ما را تولید کنند و این محصولات کشاورزی مثل نهاده‌های دامی و دانه‌های روغنی و ... از جمله کالا‌هایی هستند که ما به آن‌ها بسیار نیاز داریم. از طرفی بسیاری از کشور‌های آفریقایی نیازمند انرژی یا محصولات پتروشیمی ما هستند. اگر تشکل‌های تجاری در کشور‌های آفریقایی فعال شوند و زیرساخت‌هایی مثل حمل و نقل حل شود به یقین میزان تجارت ما با آفریقا افزایش قابل توجهی می‌یابد. حدود ۴۲ درصد جمعیت قاره آفریقا مسلمان هستند و این فرصتی بزرگ، بین کشور‌های اسلامی است که می‌توانند نیاز‌های همدیگر را تامین کنند. از طرفی کالا‌های تولید شده در ایران مثل مشتقات نفتی، پتروشیمی، قیر، برخی مواد غذایی و میوه دارای مزیت‌هایی است که برای کشور‌های آفریقایی جذابیت زیادی دارد.» لطیفی خاطرنشان می‌کند: «در سال‌های اخیر، مشتقات نفتی و محصولات پتروشیمی از نظر ارزش بیشترین سهم صادرات کشورمان به آفریقا را به خود اختصاص داده و بعد از آن هم مواد معدنی، مواد غذایی و ماشین آلات در رتبه‌های بعدی قرار گرفته است.»