مرمت آثار تاریخی و باستانی؛ هنری ظریف و کاری عاشقانه برای معماران شرقی

به گزارش مجله خبری نگار، در تاشکند، «حمید نیرآبادی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمهوری ازبکستان گفت: کشور‌های باستانی و قدیمی مانند ایران و ازبکستان دارای آثار و یادگار‌های ارزشمندی از گذشته هستند که شاهکار بزرگان و نخبگان آن سرزمین‌هاست.

وی افزود: این آثار که شامل بنا‌های تاریخی با معماری منحصر به فرد خود، نسخ خطی شامل اسناد و کتاب‌های علمی، تاریخی و ادبی، دینی و دیوان شعرا و همچنین لوازم زندگی و ابزارآلات سیر پیشرفت زندگی بشر در رشته‌های گوناگون هستند که در مکان‌هایی مانند موزه‌ها، کتابخانه‌ها و رصد خانه‌ها، مراکز پژوهشی و دانشگاهی و حتی خانه‌ها و گالری‌های شخصی افراد نگهداری می‌شوند یا اینکه به صورت آثار معماری زیبا همراه با نقش و نگار‌های چشم نواز در سطح شهر‌ها و روستا‌ها پراکنده‌اند. این آثار مانند هر آفریده دیگری بر اثر گذر زمان دچار فرسایش شده و نیازمند مرمت، بهسازی و گاه بازسازی هستند، روشن است که علیرغم کار ظریف، سخت و پرهزینه مرمت این آثار، حفظ آن‌ها برای آیندگان ضروری و یک وظیفه ملی و جهانی است.

نیرآبادی افزود: دو سرزمین ایران و ازبکستان دارای گنجینه‌های بسیار غنی در نسخ خطی هستند که در مقاله جداگانه‌ای به آن پرداخته‌ام، موضوع نوشتار کنونی، آثار معماری و باستانی و تاریخی به جا مانده از دوره‌های تاریخی گذشته است که در کشور‌های اسلامی به دو دوره کلی پیش و بعد از اسلام دسته بندی می‌شوند.

وی اظهار داشت: در ایران بسیاری از بنا‌ها در سال‌های گذشته، شناسنامه دار شده و ثبت ملی یا جهانی شده اند و مراکزی برای آموزش متخصصین حوزه مرمت در این کشور ساخته شده است و با توجه به وجود نیروی فنی و متخصص، بسیاری از بنا‌های باستانی و تاریخی گذشته مرمت شده یا در حال مرمت و بهسازی هستند.

سفیر ایران ادامه داد: کشور ازبکستان هم دارای آثار قابل توجهی از گذشته است، اگرچه برخی از بنا‌های ارزشمند تاریخی و باستانی این کشور در گذر زمان و سپری شدن روزگار آسیب جدی دیده‌اند و نیازمند مرمت و بهسازی فوری هستند.

وی خاطرنشان کرد: اکنون، پرسشی که برای علاقمندان این حوزه مطرح می‌شود این است که مرمت، بهسازی و بازسازی آثار قدیمی و باستانی که کاری زمان بر و پرهزینه است چه سودی برای کشور‌ها دارد؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان گفت که مرمت آثار تاریخی و باستانی، به معنای حفظ و تعمیر کردن هر اثر تاریخی با امانت داری در حفظ ویژگی‌های اصیل آن، شاخه‌های ظریف از هنر معماری است که بر پایه شناخت دقیق و مطالعه بنا‌ها و بافت‌های تاریخی و آثار باستانی، به مرمت، بهسازی و گاه بازسازی فضا‌های تاریخی می‌پردازد.

نیرآبادی عنوان کرد: این هنر آمیزه‌ای از دانش و تجربه، فناوری، مهندسی و معماری همراه با عشق و ذوق و سلیقه هنرمندان و مرمت کاران در حفظ و نگهداری آثار گذشتگان با هدف افزایش غرور ملی و نمایش شکوه فرهنگ و تمدن گذشتگان علیرغم کمبود امکانات و تجهیزات در آن دوره‌ها است.

اکنون هنرمندان و معماران مشرق زمین می‌توانند با بهره گیری از دانش و تجهیزات روز و تجربه گذشتگان، بسیاری از آثار باستانی و قدیمی را نگهداری و در صورت نیاز، مرمت، بهسازی و حتی بازسازی نمایند.

این دیپلمات ارشد ایران گفت: آثار و بنا‌های تاریخی شهر‌های «بخارا»، «سمرقند»، «خیوه»، «ترمذ» و بسیاری از نقاط دیگر ازبکستان، مکان‌های جذاب، چشم نواز و روح افزا برای مردم و گردشگران هستند، بسیاری از این آثار دارای سبک معماری منحصر به فرد و مربوط به دوره اسلامی است، اگرچه برخی از آثار دوره پیش از اسلام هم در ازبکستان دیده می‌شوند.

نیرآبادی ادامه داد: معماری دوره تیموری به عنوان یکی از درخشان‌ترین دوره‌های معماری اسلامی است و بنا‌های زیادی از آن دوران در منطقه فرارود، ایران و افغانستان و ازبکستان بجا مانده است. سبک معماری آثار این دوره، منحصر به فرد و ناشی از سلیقه و ذوق آفریندگان آن بوده و جنس و مواد این سازه‌های باستانی بیشتر از خشت و گل و کاشی و چوب و سنگ و همراه با نقش و نگار‌های پرمعنی و گاه مزین به اشعار و آیات و احادیث اسلامی است.

سفیر کشورمان خاطرنشان کرد: به طور کلی، بنا‌ها در دوره تیموری بیشتر به صورت چهار ایوانی با ایوان‌های بلند و سردر‌های مزین به مقرنس کاری‌های زیباست و تزیین‌ها به طور عمده شامل کاشی کاری‌های باشکوه معرق و هفت رنگ است. گنبد‌های پیازی شکل و شیاردار از ویژگی‌های بنا‌های خاص دوره تیموری است و معماری این دوره، اوج کمال بهره برداری و استفاده از رنگ و لعاب در بنا‌ها و ساختمان‌ها است که نمونه‌های آن را می‌توان در کتیبه‌های کوفی، ثلث و نسخ به رنگ طلایی و در زمینه کاشی‌های آبی در بنا‌های به جامانده از آن دوران مشاهده کرد.

وی بیان کرد: مرمت آثار باستانی و تاریخی، هنری ظریف و پیچیده و همراه با شناخت دقیق از سازه‌ها و دوره تاریخی معماری بنا‌ها و ساختمان‌های به جا مانده است که البته معماران شرقی در آن می‌درخشند و این کار سخت و هنرمندانه را با هدف تقویت غرور و هویت ملی و نمایش شکوه فرهنگ و تمدن گذشتگان انجام می‌دهند، کاری که البته مورد علاقه و ستایش مردم و گردشگران است و در نتیجه، موجب رونق صنعت گردشگری و افزایش کسب و کار هم می‌شود.

نیرآبادی در پایان اظهار داشت: بازدید گردشگران از آثار تاریخی و باستانی ضمن افزایش رونق اقتصادی باعث شناخت و دوستی و صلح بین مردم جهان هم خواهد شد. بنابراین، احترام نگهداری و حفظ آثار تاریخی و باستانی برای آیندگان نخبگان و گذشتگان و البته انجام آن وظیفه‌ای ملی و جهانی برای همه دولتمردان، هنرمندان و مردم است.

در پایان، با توجه به پراکندگی آثار معماری و هنر دوره تیموری در کشور‌های ایران، ازبکستان، افغانستان و برخی کشور‌های دیگر پیشنهاد می‌کنم بنیاد هنر و معماری دوره تیموری با شرکت هنرمندان و معماران این کشور‌ها تشکیل شود.