معنی و مفهوم ضرب المثل " آن چیز که عیان است، چه حاجت به بیان است؟ "

به گزارش مجله خبری نگار،این مصراع از شعری است که ناظم ِ آن را نگارنده نشناخت:

پرسی که تمنای تو از لعل لبم چیست آنجا که عیانست چه حاجت به بیانست

طبسی حائری در کشکولش آن را به این صورت هم نقل کرده است:

خواهم که بنالم ز غم هجر تو گویم آنجا که عیانست چه حاجت به بیانست.
ولی چون بنیانگذار سلسله گورکانی هند مصراع بالا را در یکی از وقایع تاریخی تضمین کرده و بدان جهت به صورت ضرب المثل درآمده است، به شرح واقعه می‌پردازیم:

ظهیرالدین محمد بابر (۸۸۸ - ۹۳۷ هجری) که با پنج پشت به امیر تیمور می‌رسد، مؤسس سلسله گورکانیه در هندوستان است. بابر در زبان ترکی همان ببر- حیوان مشهور- است که بعضی از پادشاهان ترک این لقب را برای خود برگزیده اند. بابر پس از فوت پدر، وارث حکومت فرغانه گردید؛ ولی، چون شیبک خان شیبانی اوزبک پس از مدت یازده سال جنگ و محاربه او را از فرغانه بیرون راند، به جانب کابل و قندهار روی آورد.

مدت بیست سال در آن حدود فرمانروایی کرد و ضمناً به خیال تسخیر هندوستان افتاده در سال ۹۳۲ هجری پس از فتح پانی پات، ابراهیم لودی پادشاه هندوستان را مغلوب کرد و داخل دهلی شد. آنگاه آگره و شمال هندوستان، از رود سند تا بنگال را به تصرف در آورده، بنیان خاندان امپراطوری مغول را در آنجا برقرار کرد که مدت سه قرن در آن سرزمین سلطنت کردند و از این سلسله سلاطین نامداری، چون اکبر شاه و اورنگ زیب ظهور کرده اند.

سلسله مغولی هند سرانجام در شورش بزرگ هندوستان که به سال ۱۲۷۵ هجری قمری مطابق با ۱۸۵۷ میلادی روی داد، پایان یافت. ظهیرالدین محمد بابر جامع حالات و کمالات بود و کتابی درباره فتوحات و جهانداری ترجمه حال خودش به نام توزوک بابری به زبان جغتایی تألیف کرد که بعد‌ها عبدالرحیم خان جانان به فرمان اکبر شاه آن را به فارسی برگردانید. بابر به فارسی و ترکی شعر می‌گفت و این بیت زیبا از اوست:
بازآی‌ای همای که بی طوطی خطت نزدیک شد که زاغ برد استخوان ما

باری، ظهیرالدین محمد بابر هنگامی که پس از فوت پدر در ولایت فرغانه حکومت می‌کرد و شهر اندیجان را به جای تاشکند پایتخت خویش قرار داد؛ در مسند حکمرانی دو رقیب سرسخت داشت که یکی عمویش امیر احمد حاکم سمرقند و دیگری دایی اش محمود- حاکم جنوب فرغانه بود. بابر به توصیه مادر بزرگش «ایران» از یکی از رؤسای طوایف تاجیک به نام یعقوب استمداد کرد. یعقوب ابتدا به جنگ محمود رفت و او را بسختی شکست داد و سپس امیر احمد را هنگام محاصره انیجان دستگیر کرد. بابر که آن موقع در مضیقه مالی بود، خزانه امیر احمد در سمرقند را که دو کرور دینار زر بود به تصرف آورد و آن پول در آغاز سلطنت بابر در پیشرفت کارهایش خیلی مؤثر افتاد. بابر با وجود آنکه در آن زمان بیش از سیزده سال نداشت شعر می‌گفت و با وجود خردسالی، خوب هم شعر می‌گفت. این شعر را هنگام مبارزه با عمویش امیر احمد سروده است:

با ببر ستیزه مـکن‌ای احـمد احــرار چالاکی و فرزانگی ببر عیانست
گر دیر بپایی و نصیحت نکنی گوش آنجا که عیانست چه حاجت به بیانست
مصراع اخیر به احتمال قریب به یقین پس از واقعه تاریخی مزبور که به وسیله بابر در

دوبیتی بالا تضمین شده است، به صورت ضرب المثل درآمده در السنه و افواه عمومی مصطلح است.

معنی آنرا که عیان است چه حاجت به بیان است یعنی چه؟

۱- یعنی چیزی که واضح و آشکار است نیاز به توضیح ندارد. کلمه عیان از ریشه ” عین ” می‌آید. عین یعنی چشم؛ یعنی چیزی که با چشم به وضوح می‌بینی و آن آشکار است.

۲- ظاهر افراد نشان دهنده باطن آنهاست. اگر فردی عصبانی باشد، ظاهر او تغییر می‌کند؛ رگ گردنش متورم می‌شود، رنگ صورتش سرخ می‌گردد، گاهی رعشه (لرزه)‌ای بر اندامش می‌افتد و …؛ کسی که این شخص عصبانی را می‌بیند از حالات ظاهری او به عصبانی شدنش پی می‌برد. دیگر لازم نیست خود آن شخص توضیح دهد که من عصبانی ام.

۳- عملکرد و رفتار آدم‌ها در اجتماع، شخصیت آن‌ها را نشان می‌دهد و دیگران بدون اینکه خود شخص از خودش تعریفی کند، براساس آنچه از او می‌بینند شخصیتش را تشخیص می‌دهند.

مثلا اگر شخصی اهل نیرنگ و فریب باشد یا اهل تقلب و دغل کاری باشد، هرچقدر هم جلوی مردم از خودش به خوبی تعریف کند یا حتی شخص دیگری از بدی‌های او به بقیه توضیح دهد، این ضرب المثل را استفاده می‌کنند. یعنی نه لازم است به راستی از بدی هایش بگویی نه لازم است به دروغ، او را فرد خوبی نشان دهی. چرا که همه چیز از ظاهر و عملکرد او بر همگان روشن است.