چالش دولت چهاردهم در ۷ بعد جانمایی اقتصاد ایران در جهان

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان-محمد حقگو: تحریم‌ها یک مسئله مهم اقتصاد ایران هستند. اما شاید آن چه بیش از تحریم‌ها اهمیت دارد، زمینه‌هایی است که اقتصاد ایران برای تحریم شوندگی دارد. این زمینه‌ها از آن جا پررنگ شده اند که روند‌های اقتصاد جهانی دستخوش تغییر شده و به طور خاص از اتکا به نفت آسیای غربی فاصله گرفته است. از این رو بازنمایی جایگاه اقتصاد ایران در عرصه بین الملل ضروری است. در گزارش امروز ضمن نگاهی گذرا به این زمینه ها، به طور مشخص کار‌هایی را که باید در حوزه خارجی اقتصاد ایران انجام شود تا به طور کلی زمینه‌های تحریم شوندگی ایران کمرنگ‌تر شود، بررسی خواهیم کرد.

زمینه‌های تشدید تحریم

به گزارش خراسان، ایران از اول انقلاب هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفت. اما به دلیل نقش کشورمان در تامین نفت در بازار‌های جهانی و همچنین تامین امنیت خلیج فارس، امکان تحریم همه جانبه آن فراهم نبود. با این حال، به طور خلاصه توسعه استخراج نفت شیل آمریکا موجب شد تا اخراج تدریجی ایران از بازار جهانی نفت گزینه‌ای در دسترس برای آمریکایی‌ها باشد و چنین موضوعی یکی از دلایل اصلی تشدید تحریم‌های همه جانبه است.

۷ بعد پاسخ دقیق به تحریم‌ها

تاکنون در مناظرات انتخاباتی، هیچ یک از کاندیدا‌ها به این مسئله که چگونه دولت چهاردهم می‌خواهد بدون در نظر گرفتن عامل کمرنگ شده نفت، جایگاه اقتصاد ایران در جهان را بازیابی کند، به طور کافی نپرداخته است. بررسی‌ها در این زمینه نشان می‌دهد که این بازیابی شامل لااقل ۷ بعد زیر است:

۱-امنیت غذایی و اقلام اساسی: کشور ما در حوزه غذا وابستگی زیادی دارد. به عنوان مثال سال قبل ۲۳.۵ میلیون تن کالا‌های اساسی خوراکی به ارزش ۱۴.۳ میلیارد دلار وارد کشور شده است. اقلامی که بعضاً نهاده تولید در کشور هستند و نوسان در تامین آن‌ها می‌تواند بسامد‌های بزرگ تری در حوزه بازار‌های داخلی داشته باشد. از سوی دیگر، در سال‌های گذشته بخشی از واردات کالا‌های اساسی ایران دقیقاً از شرکت‌های چند ملیتی که آمریکا و کشور‌های تحریم کننده در آن‌ها حضور پررنگ دارند، انجام شده است!

۲-ترانزیت و کریدور‌های منطقه ای: در تشریح این موضوع همین بس که (طبق گزارش ۱۷۸۲۳ مرکز پژوهش‌های مجلس) در سال‌های اخیر و به موازات نداشتن برنامه ریزی برای فعال سازی ظرفیت فوق العاده کشور در این حوزه، شاهد فعالیت و سرمایه گذاری سنگین رقبای منطقه‌ای و فعال شدن کریدور‌های موازی ایران هستیم که تهدیدی جدی برای مزیت‌های نسبی ایران به حساب می‌آید. جدای از این‌ها باید به کریدور‌های انرژی، غذایی، صنعتی، فناوری و حمل و نقل منطقه‌ای اشاره کرد که با توجه به جایگاه کشور ما در منطقه، باید برای آن‌ها برنامه ریزی دقیقی داشت.

۳- پروژه‌های پیشران ملی و تامین مالی خارجی: در دوره زیست نفتی ایران، امکان تامین مالی گسترده از طریق منابع ارزی ایران در بانک‌های اروپایی وجود داشت. با این حال در دوره جدید، این تامین مالی می‌بایست بر اساس چگونگی نقش آفرینی اقتصاد ایران در عرصه بین الملل و به اعتبار آن صورت گیرد.

۴- اشتغال ناظر به زنجیره‌های ارزش جهانی: در این زمینه به تشریح یک تهدید مهم بالقوه بسنده می‌کنیم و آن نحوه عمل امارات متحده عربی است. این کشور در نقش آفرینی جدید خود در اقتصاد بین الملل هم اینک یک قلمرو تسویه دلاری به شمار می‌رود و آمریکا با این ابزار، رفتار بازیگرانی نظیر ایران را کنترل می‌کند. همچنین قرار گرفتن در مسیر دریایی که از هند آغاز می‌شود و تا رژیم صهیونیستی ادامه دارد (که البته تا حد زیادی تحت الشعاع عملیات طوفان الاقصی قرار گرفت)، عملاً زمینه را برای جذب منابع انسانی فناوری، کالا‌های با ارزش افزوده بالا و نیز استقرار نمایندگی‌های مطرح جهانی در این کشور فراهم کرده است. تهدید چنین توسعه‌ای برای ایران، تخلیه توان نیروی انسانی متخصص و فناور و غلبه امارات بر محیط اقتصادی ایران است. در نتیجه بیش از پیش اتصال زنجیره‌های ارزش داخل به خارج از کشور در جهت حفظ و افزایش اشتغال با کیفیت و نیز مقابله با تهدید یادشده، ضروری است.

۵- سیاست‌های ارزی: این محور ناظر به انطباق هر چه بیشتر نقشه ارزی و وارداتی کشور است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که امکان ایجاد و توسعه ساختار پرداخت رسمی ارز در نسبت با واردکنندگان اصلی نفت کشور وجود دارد.

۶- سیاست‌های انرژی: همزمان با کاهش قدرت صادرات نفتی ایران در اثر تحریم ها، لزوم تدوین راهبرد‌های دیگر برای جایگزینی تجارت دیگر شکل‌های انرژی نظیر گاز برای ارزآوری و نیز حفظ جایگاه ایران در تجارت انرژی منطقه ضروری است. در این خصوص، توافق اخیر گازی ایران و روسیه یک گام مهم در راستای تبدیل ایران به هاب گازی منطقه به شمار می‌رود.

۷- دیپلماسی اقتصادی: در سطحی بالاتر از سایر موارد ذکر شده، دیپلماسی اقتصادی قرار دارد، این موضوع مستلزم گذار از رویکرد سنتی در تجارت خارجی «مبتنی بر تلاش برای افزایش سطح روابط تجاری دوجانبه با کشورها» به «تمرکز بر طراحی و اجرای ابتکار‌های جدید مبتنی بر جغرافیا در راستای حل مسائل اساسی اقتصادی ناشی از تحریم و تهدید‌های بین المللی» است. توجه به حوزه‌های قدرت ایران در این زمینه نظیر تولیدات خوراکی، فلزات، ایجاد درهم تنیدگی راهبردی با منطقه از طریق ترغیب کشور‌های هدف به سرمایه گذاری خارجی و مشارکت در صنایع راهبردی ایران، ایجاد هماهنگی میان وزارتخانه‌های مرتبط و رایزنی با کشور‌های هدف صادراتی کالا‌های راهبردی برای ایجاد یک شبکه رسمی پرداخت در تسویه مالی تجارت خارجی و ... از جمله کار‌هایی است که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد.