سالمندی سالم دست‌یافتنی است

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: برای بسیاری از ما بازنشستگی و رسیدن به سن بازنشستگی یعنی آغاز دوره سالمندی در حالی که به اذعان کارشناسان حوزه سالمندی در بسیاری از کشور‌های پیشرفته سالمندان تا سال‌های زیادی به عنوان نیروی کار خلاق و باتجربه در اداره‌ها و سازمان‌های مختلف به کار مشغول هستند. آمار‌های رسمی خبر از وجود ۹ میلیون و ۳۰۰ هزار سالمند در کشورمان می‌دهد که حدود ۷ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، بسیاری سال ۱۴۱۰ را شروع بحران سالمندی در کشور می‌دانند و معتقدند در این سال جمعیت سالمندان ایران بالغ بر ۱۳.۵ میلیون نفر خواهد شد که بالغ بر ۱۴ درصد جمعیت ایران می‌شود و ایران رسماً کشور سالمند خواهد بود. شعار امسال روز جهانی سالمندان تحت عنوان «تاب‌آوری سالمندان در دنیای در حال تغییر» تعیین شده است. به اعتقاد کارشناسان حوزه بهداشت با توجه به افزایش سالمندی در کشور باید برنامه‌ها را به سمت داشتن سالمندی سالم سوق دهیم، اما حالا که با سرعت در حال نزدیک شدن به دوران سالمندی در کشورمان هستیم چقدر برای آن آماده‌ایم؟ اصلاً چه اقداماتی باید انجام دهیم تا دوران سالمندی سالم و فعالی داشته باشیم؟

دکتر وحید راشدی، متخصص سالمندشناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و رفاه اجتماعی می‌گوید: سالمندی پدیده‌ای مختص کشور ما نیست، این روز‌ها دنیا با شتاب در حال ورود به دنیای سالمندی است برای همین سازمان ملل متحد سال ۲۰۲۱ تا سال ۲۰۳۰ را دهه سالمندی سالم نامگذاری کرده است. به تبع کل دنیا که به سمت سالمندی می‌رود در ایران هم این اتفاق در حال وقوع است و بحث افزایش امید به زندگی و بهبود کیفیت زندگی و اعمال سیاست‌های کنترل زاد و ولد در سال‌های گذشته باعث شده تا جمعیت ما هم به سمت سالمندی برود، اما واقعیت این است که سالمندی خواسته یا ناخواسته دارای محدودیت‌هایی است چرا که افراد میزان متفاوتی از سالمندی را در دوران سالمندی تجربه می‌کنند.

این متخصص سالمندشناسی در تعریف سالمندی سالم می‌گوید: مفهوم سالمندی فعال ایده‌آل‌ترین حالت سالمندی است و ما امیدواریم که همه سالمندان این نوع سالمندی را در کشورمان تجربه کنند. در واقع سالمندی سالم فرایند مستمری است در جهت بهینه‌سازی فرصت‌ها برای بهبود و حفظ سلامت جسمی، اجتماعی، روانی، استقلال، کیفیت زندگی و همچنین تقویت انتقال موفقیت‌آمیز از دوره میانسالی به دوره سالمندی، این تعریف هم شامل بهزیستی اجتماعی می‌شود و هم روانشناختی، هم معنوی و هم جسمی؛ یعنی تمام علائم سلامت زیستی را دربر می‌گیرد.

راشدی در ادامه با بیان اینکه چهار عنصر در حوزه سالمندی سالم مورد بحث قرار می‌گیرد، می‌افزاید: در سالمندی سالم به چهار مورد باید توجه کنیم، اول توانمندی‌های عملکردی است. ویژگی‌های مرتبط با سلامتی که به افراد امکان می‌دهد آنچه که می‌خواهند را انجام دهند و دلیلی برای ارزشمندی آن داشته باشند. دوم ظرفیت‌های ذاتی فرد سالمند که تمام توانمندی‌های جسمی و روانی که یک فرد می‌تواند به آن‌ها دست پیدا کند. سوم محیط یعنی همه عوامل محیطی که در دنیای بیرونی زمینه زندگی یک شخص را تشکیل می‌دهند و نهایتاً بهزیستی یا خوشبختی که در واقع امنیت و تحقق خواسته‌هایی است که هر فرد سالمندی دارد.

این متخصص سالمندشناسی در پاسخ به اینکه آیا سالمندی سالم و موفق برای همه محقق می‌شود یا نه، می‌گوید: واقعیت این است که خیر! متغیر‌های زیادی در حوزه سالمندی دخیل هستند و روی افراد تأثیر می‌گذارند؛ از خصوصیات جنسیتی تا تفاوت‌هایی که بین زنان و مردان سالمند از نظر ژنتیکی و عوامل دیگر وجود دارد بر این پدیده تأثیرگذار هستند. مثلاً امید به زندگی در زنان سالمند بیشتر از مردان سالمند است، از طرف دیگر عوامل خطر در مردان بیشتر از زنان است. برای داشتن سالمندی سالم ۵ عامل را دسته‌بندی می‌کنیم: دسته اول فیزیولوژیکی هستند مثلاً هر چه فرد چاق‌تر باشد ریز‌فاکتور بیماری‌های قلبی و عروقی در او بیشتر است. دسته دوم عوامل روانی هستند، جالب است بدانیم که شایع‌ترین بیماری‌های روانی که سالمندان تجربه می‌کنند اضطراب و افسردگی است. دسته سوم عوامل رفتاری یا سبک زندگی است که هر سالمند تجربه می‌کند. میزان فعالیت روزانه، مصرف دخانیات و مبحثی که بسیار مهم است بحث چند دارویی در سالمندان است. سالمندان به خاطر مشکلاتی که دارند دارو‌های زیادی مصرف می‌کنند که مصرف همزمان این دارو‌ها می‌تواند آن‌ها را دچار آسیب‌های بیشتری کند. وی ادامه می‌دهد: دسته چهارم عوامل تغذیه‌ای سالمندان است و دسته پنجم عوامل اجتماعی و اقتصادی است که شامل نظم زندگی، مشارکت و حمایت اجتماعی و بیمه‌های درمانی که فرد سالمند نیاز دارد، می‌شود.

وی در ادامه اشاره می‌کند: بر اساس دستورالعملی که سازمان ملل برای این دهه سالمندی سالم داده، گفته که تقویت سالمندی سالم باید در چهار حوزه اصلی اتفاق بیفتد؛ اول محیط دوستدار سالمند، دوم مبارزه با تبعیض‌های سنی، سوم مراقبت یکپارچه و عادلانه برای تحقق سالمندی و چهارمین مورد بحث مراقبت‌های بلندمدت است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و رفاه اجتماعی در ادامه با بیان اینکه بحث سالمندی در کشور ما بحث جدیدی است و حدوداً از سال ۹۰ شروع شده، می‌گوید: بعد از آمارگیری سال ۹۰ نرخ سالمندی ما از ۸ درصد عبور کرد، چون این رقم شروع زنگ خطر سالمندی در کشور را به صدا درمی‌آورد. بلافاصله بعد از آن اولین کاری که متخصصان حوزه سلامت در وزارت بهداشت انجام دادند تربیت نیروی متخصص در این حوزه بود و این کار ادامه دارد. در حال حاضر به نظر می‌رسد نرخ سالمندی کشورمان بالای ۱۰ درصد است، در آخرین آمارگیری سال ۹۵ نرخ سالمندی در کشورمان ۹.۳ درصد بود که در سال ۱۴۰۱ احتمالاً با ۱۰.۵ درصد سالمندی مواجه هستیم. اما باید خودمان را برای سال‌های ۱۴۲۰ تا ۱۴۳۰ آماده کنیم که قرار است با ۲۵ تا ۳۰ درصد سالمندی مواجه باشیم. قاعدتاً اولین قدم که تربیت نیروی متخصص است خوب شروع شده، اما باید برنامه‌ریزی داشته باشیم.

راشدی در پایان با تأکید بر اینکه حدود ۲۰ درصد زنان سالمند ما تنها هستند یعنی یا مجردند یا پدیده بیوه‌گی را تجربه می‌کنند، اما این مسأله در مردان یک چهارم زنان است، می‌گوید: مسأله مهم‌تر این است که ازدواج مجدد در بین سالمندان به نسبت گذشته بیشتر شده، اما بیشتر مردان سالمند ازدواج را تجربه می‌کنند و ازدواج زنان سالمند هنوز در جامعه ما با محدودیت‌های عرفی همراه است به همین خاطر است که تعداد زنان سالمندمان که تنها زندگی می‌کنند خیلی بیشتر از مردان سالمند است.

بحث زنان سالمند خیلی مورد توجه سازمان‌های بین‌المللی قرار گرفته است، شعار روز جهانی سالمند امسال هم که تاب‌آوری است توجه ویژه‌ای به مشارکت زنان سالمند دارد، باید بپذیریم که بافت سالمندی جامعه ما هم همانند همه کشور‌ها بافت زنانه‌ای است. چالش‌های زیادی در این حوزه وجود دارد از بحث‌های معیشتی تا احساس انزوا و افسردگی که زنان بیشتر تجربه می‌کنند، بنابراین برای داشتن سالمندی سالم در جامعه، بحث سیاستگذاری زنان سالمند باید مورد توجه جدی قرار بگیرد و باید بپذیریم با برنامه‌ها و سیاست‌هایی که داریم می‌توانیم سالمندی سالم را برای اعضای جامعه به ارمغان بیاوریم.