نشست شانگ‌های در سمرقند؛ افق‌های تازه برای توسعه شرق

به گزارش مجله خبری نگار،میزگرد بین المللی با عنوان «گسترش سازمان همکاری شانگهای/ افق‌های جدید همکاری» با مشارکت بنیاد اوراسیایی موج نو در باشگاه گفت‌وگوی "پیکر" برگزار شد.

در راستای نشست سران کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگ‌های در شهر سمرقند ازبکستان در ۱۵ و ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲ کارشناسان و صاحب نظران از جمهوری‌های مختلف عضو سازمان نقطه نظرات خود را در رابطه با ویژگی‌ها و افق‌هایی که ممکن است این نشست برای اعضای سازمان داشته باشد، را مورد بررسی قرار داده‌اند.

«آرتور سلیمانوف»، تحلیلگر متخصص در مرکز مطالعات ژئوپلیتیک برلک-یونیتی و معاون رئیس بخش روابط بین‌الملل، تاریخ شناس و شرق شناس از دانشگاه دولتی فنی نفت اوفا از روسیه گفت: نشست سپتامبر سازمان همکاری شانگ‌های به دلایل خارجی و داخلی برجسته است.

به گفته وی، طرح و عامل درونی دستور کار خود اجلاس است که مملو از پیشنهادات و تصمیمات مهم خواهد بود. در حالی که طرح و عامل بیرونی از شرایطی شکل می‌گیرد که ارتباط مستقیمی با رویداد ندارد، اما مورد توجه جامعه جهانی است.

سلیمانوف گفت: مثلًا عملیات ویژه روسیه در اوکراین، تشدید روابط چین و ایالات متحده، وضعیت افغانستان و همچنین افزایش بی ثباتی و عدم اطمینان اقتصادی در جهان از عوامل بیرونی هستند که همه این عوامل - اعم از خارجی و داخلی - بر هدف کلی تأثیر می‌گذارد.

این کارشناس روس توضیح داد: اجلاس سازمان همکاری شانگ‌های از این جهت منحصر به فرد است که شرکت کنندگان در این نشست ابتدا منافع یکدیگر را درک کرده مواضع نیز مشخص و شفاف هستند. به عنوان مثال، برای چین، اجلاس سران سازمان همکاری شانگ‌های فرصتی برای احیای ابتکار یک کمربند و یک جاده است، که پیگیری آن به دلیل بیماری همه گیر به حالت تعلیق درآمد.

وی خاطرنشان کرد: چین به حمایت متوازن نیاز دارد و این کشور امیدوار است که این حمایت را از شرکای این سازمان دریافت کند، به ویژه در پس زمینه سفر «نانسی پلوسی» رئیس نمایندگان پارلمان آمریکا به تایوان این حمایت برای چین بسیار مهم است.

سلیمانوف در مورد معاملات با ارز داخلی گفت که کشور‌های سازمان همکاری شانگ‌های به استقلال از دلار و تقویت پول ملی خود علاقه نشان می‌دهند که در این اجلاس نیز این موضوع مورد بحث قرار خواهد گرفت.

وی بیان کرد: سه کشوری که به این موضوع علاقه دارند: هند، روسیه و چین هستند که تمایل دارند وابستگی به دلار را به حداقل برسانند، اما انگیزه دلار زدایی را می‌توان جمعی در نظر گرفت. پیامد‌های بیماری همه‌گیر و ریسک‌های اقتصادی در پس‌زمینه تحریم‌های غرب، تقویت ارز‌های ملی و خروج از وابستگی به دلار فرصتی برای محافظت از حساب‌های ارزی در برابر مسدود شدن تحریم‌ها است.

این کارشناس گفت: با گنجاندن ایران در سازمان همکاری شانگهای، بازار‌های جدید و فرصت‌های جدیدی برای گسترش پتانسیل تسویه ارز‌های ملی به وجود می‌آیند.

سلیمانوف گفت: ما شاهد مرحله کیفی جدیدی در توسعه سازمان همکاری شانگ‌های هستیم که در درجه اول بر گسترش سازمان و تثبیت پتانسیل کشور‌های عضو متمرکز است. این امر به دلایل عینی اتفاق می‌افتد. از یک سو، سازمان همکاری شانگ‌های پتانسیل عظیمی برای همکاری تجاری، اقتصادی، سرمایه‌گذاری و فرهنگی دارد. از سوی دیگر، غرب تمایلی به ادغام کشور‌های دیگر در این سازمان ندارد، ولی چه غرب بخواهد و چه نخواهد مراکز جدید قدرت در آسیا در حال شکل‌گیری است.

«سعید خرازی» سفیر ایران در قرقیزستان نیز در این میزگرد گفت که به نتایج اجلاس سران سازمان همکاری شانگ‌های امیدوار است.

به گفته وی، سازمان‌های منطقه‌ای جایگاه مهمی در ایجاد نظم جهان چندقطبی به دست آورده است، زیرا همانطور که تجربه نشان داده، در چارچوب همین سازمان‌های منطقه‌ای است که می‌توان بسیاری از مسائل را حل کرد.

این دیپلمات ایرانی گفت: این اولین نشست سران سازمان همکاری شانگ‌های پس از آغاز بحران اوکراین است و بنابراین تصمیمات آن نقش مهمی در همکاری بیشتر کشور‌های شرکت کننده و نحوه مقابله با چالش‌های کنونی در منطقه خواهد داشت.

به گفته خرازی، گسترش سازمان همکاری شانگ‌های می‌تواند اجلاس آتی را به نقطه عطفی در تاریخ ۲۵ ساله این سازمان تبدیل کند.

سفیر ایران تاکید کرد: ایران در زمینه مبارزه با تروریسم و ​​افراط گرایی تجربیاتی دارد که می‌تواند در اختیار کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگ‌های قرار دهد. همچنین با تکیه بر تولید داخلی بهترین دستاورد‌ها را در مبارزه با تحریم‌های اقتصادی آمریکا کسب کرده است.

کارشناس دیگر «فریدون عثمانوف» مدیر بنیاد گفت‌وگوی تمدن‌ها تاجیکستان، گفت: ورود ایران به سازمان همکاری شانگ‌های را می‌توان از منظر موازنه قدرت در میدان حضور چین، هند، پاکستان و ایران نگریست. پیش از این، سازمان همکاری شانگ‌های در حوزه جغرافیایی هند و پاکستان گسترش یافته است. این کشور‌ها به طور جدی با یکدیگر رقابت می‌کنند، که مسائل امنیتی منطقه‌ای از آن آسیب دیده است. اکنون می‌بینیم که نزدیکی خاصی بین چین و پاکستان وجود دارد.

وی تصریح کرد: ورود به سازمان همکاری شانگ‌های از نقطه نظر ایجاد یک تعادل قابل توجه است. به لطف ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای، این سازمان پل ارتباطی با منطقه قفقاز جنوبی خواهد داشت. درست است که روسیه با آذربایجان و گرجستان هم مرز است، اما پس از ورود ایران، این سازمان با ارمنستان مرز خواهد داشت.

عثمانوف با اشاره به افغانستان گفت که مسائل امنیتی در افغانستان یکی از موضوعات کلیدی سازمان همکاری شانگ‌های در آینده نزدیک است. کابل برای کشور‌های منطقه نه تنها از نظر نظامی-سیاسی، بلکه از نظر امنیت اقتصادی نیز مهم است و بر این اساس، تامین امنیت نظامی در کشور امکان گسترش پروژه‌های منطقه‌ای را به افغانستان می‌دهد.

«پاول دیات لنکو»، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اسلاویانسکی قرقیزستان-روسیه گفت: گسترش این سازمان مزایا زیادی به جمهوری‌های آسیای مرکزی می‌دهد.

به گفته وی، همکاری در چارچوب سازمان همکاری شانگ‌های برای کشور‌های منطقه مفید است، زیرا بازیگران اصلی آن، روسیه و چین است که از شرکای اصلی کشور‌های آسیای مرکزی هستند.

این کارشناس علوم تاریخ، معتقد است گسترش سازمان همکاری شانگ‌های به تدریج آسیای مرکزی را به یک جایگزین مالی و اقتصادی برای غرب تبدیل می‌کند و اهمیت ترانزیتی منطقه را افزایش می‌دهد ضمن اینکه وابستگی به منابع مالی غرب را کاهش می‌دهد.

دیات لنکو گفت: همکاری در فضای اوراسیا افزایش یافته و این خود می‌تواند عاملی برای کریدور‌های حمل و نقل بین المللی و پروژه‌های زیرساختی بزرگ باشد. این روند برای کشور‌های آسیای مرکزی مفید است و در آینده مشکل دسترسی به بنادر دریایی را حل خواهد کرد.

دیات لنکو یادآور شد: سازمان همکاری شانگ‌های از قبل سازوکاری برای همکاری با افغانستان دارد. غرب رفته است، اما ابزار وی باقی مانده است. سازمان می‌تواند از طریق این سازو کار که افغانستان یک کشور ناظر در سازمان همکاری شانگ‌های است و هنوز منتظر نتیجه به درخواست عضویت آن است، استفاده کند.

«بختیار ایرگاشف»، مدیر مرکز ابتکارات تحقیقاتی "معنا" از تاشکند گفت: در حالی که افغانستان تحت کنترل نظامی کشور‌های ائتلاف غربی بود، کار و فعالیت سازمان همکاری شانگ‌های در آنجا دشوار بود، اما وضعیت تغییر کرده است.

وی افزود: ابتکارات در جهت افغانستان به سادگی توسط ایالات متحده و دیگر کشور‌های غربی مسدود شده است. حالا ما با کشوری با مشکلات فراوان مواجه هستیم، اما پس از فرار آمریکایی‌ها، فرصتی برای سازمان همکاری شانگ‌های ایجاد شده که فعالیت خود را در آنجا افزایش دهد، زیرا غرب دیگر کنترل مستقیم نظامی-سیاسی بر افغانستان ندارد.

ایرگاشف معتقد است، جهان باید مدل قدیمی جهانی شدن را کنار گذاشته و تشکیل بلوک‌های اقتصادی جدید را طی کند. از طریق ایجاد این بلوک‌ها است که می‌توان وارد مسیر جهانی‌سازی جدید شد که ماهیت یکسان و برابر خواهد داشت.

این کارشناس تاکید کرد: بنابراین جهانی شدن نباید معطوف به این شود که با پمپاژ منابع از دیگر کشور‌ها بخشی از زندگی در قسمتی دیگر تامین شود. یعنی با استعمار برخی منابع کشور‌ها بخواهیم بخشی از زندگی جهانی دیگر را تامین کنیم.

وی به این نتیجه رسید که در عین حال، سازمان همکاری شانگ‌های و اتحادیه اقتصادی اوراسیا پتانسیل عظیمی برای تعامل دارند. در ابتدا، سازمان همکاری شانگ‌های برای حل مسائل مرزی ایجاد شد، سپس دستور کار سیاسی و اقتصادی در این سازمان تشدید شد.

ایرگاشف گفت: اهمیت اجلاس سمرقند در این است که سازمان همکاری شانگ‌های باید وارد مرحله‌ای از توسعه شود و به بستری برای شکل گیری دستور کار جهانی جدید تبدیل شود که از پارادایم شکل گیری نظم جهانی چند قطبی نشات می‌گیرد. در این صورت نقش سازمان همکاری شانگ‌های چندین برابر افزایش می‌یابد.

«النا کوزمینا»، رئیس بخش مرکز مطالعات پسا شوروی به نام IMEMO RAS و کارشناس شورای روابط بین‌الملل روسیه و کاندیدای شورای همکاری علوم سیاسی بین‌الملل گفت: تجارت با ارز‌های ملی یکی از موضوعات اصلی در دستور کار اقتصادی اجلاس سران سازمان همکاری شانگ‌های است.

وی گفت: کشور‌های اوراسیا ۷۵ درصد، روسیه و چین ۲۵ درصد با ارز‌های ملی تجارت می‌کنند. جمهوری‌های آسیای مرکزی نیز مکانیسم‌هایی برای چنین تجارتی دارند. با این حال، اگر در مورد سازمان همکاری شانگ‌های صحبت کنیم، کشور‌ها باید بسیاری از مسائل دشوار را حل کنند.

کوزمینا در مورد ارز‌های ملی و ارجحیت با کدام ارز ملی است، گفت: این کشور‌های سازمان همکاری شانگ‌های هستند که باید تصمیم بگیرند که کدام سیستم انتقال برای پرداخت‌ها انتخاب شود.

«آینور کورمانوف»، رئیس مشترک جنبش سوسیالیست قزاقستان، مطمئن است که رد گسترده دلار منجر به تغییرات تکتونیکی در ساختار اقتصاد جهانی خواهد شد.

وی افزود: تجارت دلار نوعی حفظ این ارز است و رد دلار در تجارت، تضعیف اقتصادی ایالات متحده را تسریع و آن‌ها را از اهرم‌های کنترلی محروم می‌کند، ولی بازار داخلی و سیستم مالی کشور‌های سازمان همکاری شانگهای، از جمله کشور‌های آسیای مرکزی را تقویت خواهد کرد.

«طلایبک جمعه دیلوف» کارشناس امنیت ملی و بازنشسته سرویس‌های ویژه گفت: وقایع در جهان نشان می‌دهد که فروپاشی غیرقابل برگشت نظم جهانی در قالب سلطه ایالات متحده آغاز شده است.

وی افزود: بیماری همه گیری ویروس کرونا، شکست کمپین نظامی ایالات متحده در افغانستان، عملیات ویژه روسیه در اوکراین و رویداد‌های اطراف تایوان - همه و همه این حوادث نشان می‌دهد که هیچ چیز مثل قبل نخواهد شد.

دیلوف در پایان بیان کرد: در پس زمینه پایان دوران تسلط جهانی آمریکا، زیربنای شکل گیری نظم جهانی چندقطبی گذاشته می‌شود، غرب با اقدامات خود شرایطی را برای همکاری بیشتر با کشور‌های سازمان همکاری شانگ‌های و روسیه ایجاد می‌کند.