جامانده از رقابت کریدور‌ها

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: گزارش‌های دریافتی، از تحولات اقتصادی گرداگرد ایران حکایت دارد که بخشی از آن‌ها را می‌توان در رقابت با پروژه‌های کریدوری ایران و بخشی دیگر را در عقب ماندگی توسعه روابط اقتصادی با چین دانست. به عنوان مثال خبر‌ها حاکی از این است که در نشست اخیر گروه ۲۰، هند و عربستان سعودی بر سر احداث کریدور دریایی-ریلی شرق به غرب توافق کرده اند. چین نیز به تازگی پیشنهاد مشارکت در پروژه راهبردی عراق با عنوان جاده توسعه را به این کشور ارائه کرده است. از سوی دیگر چینی‌ها وارد قرارداد‌های سرمایه گذاری با امارات و همچنین آغاز تجارت با عراق با یوان شده اند. همه این‌ها در شرایطی رسانه‌ای شده است که در بارزترین مثال ها، خبر خیلی خاصی از توسعه سرمایه گذاری‌های چین در ایران یا پیشرفت قرارداد‌های زیرساختی با این کشور منتشر نشده است.

ایران در رویکرد جدید اقتصادی خود که به عقیده کارشناسان یک تحول مثبت به شمار می‌رود، تمرکز خود را به سمت همکاری‌های منطقه‌ای و همچنین توسعه روابط اقتصادی با چین و روسیه معطوف کرده است. در عمده‌ترین تحولات، ۷ ماه قبل در سفر رئیس جمهور کشورمان به چین که با استقبال قابل توجه چینی‌ها مواجه شد، بیش از ۲۰ سند اصلی و ۱۹ سند همکاری در حوزه‌های صنعت، معدن و تجارت به امضا رسید که رقم قرارداد‌ها ۳.۵ میلیارد دلار بود. اگر چه بهبود روابط راهبردی با چین، یک برگ برنده برای تجارت و سیاست خارجی کشور ما به شمار می‌آید، با این حال، به نظر می‌رسد سرعت عملیاتی شدن این توافق‌ها چندان مطلوب نیست.

عربستان و هند به دنبال توسعه کریدور شرق-غرب (هندو-ابراهیمی)

ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود، در مسیر هم کریدور‌های شرقی -غربی و هم کریدور‌های شمالی -جنوبی قرار گرفته است. با این حال، هر دوی این راهگذر‌ها که شامل چندین مسیر نیز در داخل کشور می‌شوند، هم اینک مورد تهدید از سوی رقبای منطقه‌ای قرار گرفته اند. اخبار روز‌های اخیر حاکی از آن است که پیش بینی‌ها در باره تحقق کریدور شرقی- غربی بین عربستان و هند در جنوب ایران در حال تحقق است. به گزارش پایگاه تحلیلی پترونیان، در نشست اخیر گروه ۲۰، هند و عربستان سعودی از احداث کریدور دریایی- ریلی خبر دادند که به عنوان یک مسیر غربی- شرقی، هند را به کشور‌های عربی خلیج فارس، اردن، اسرائیل و سپس کشور‌های اتحادیه اروپا متصل می‌کند. در این میان و با توجه به معطلی قریب به یک دهه توسعه بندر چابهار به دست هندی ها، هم اینک این فرضیه بیش از پیش تقویت شده است که هندی‌ها با توجه به مسیر کریدور مذکور، اساساً تمایل و عجله‌ای برای توسعه این بندر مهم اقیانوسی ندارند. چرا که از سوی دیگر ایران با چین به عنوان یک رقیب مهم راهبردی هند، ارتباط راهبردی برقرار کرده است.

چین به دنبال مشارکت در رقیب کریدور شمال -جنوب ایران در عراق

از کریدور شرقی -غربی که بگذریم، با اذعان به این که هم اینک رقابت همه کشور‌ها برای بهره برداری اقتصادی از موقعیت ژئوپلیتیک خود بالاگرفته است، خبر‌ها حاکی از اعلام آمادگی چینی‌ها برای مشارکت در پروژه راهبردی جاده توسعه عراق است. جاده‌ای که طرح آن اهمیت ملی و جهانی را برایش رقم زده است. به گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران، هم اینک شرکت‌های تخصصی در حال بررسی‌های مقدماتی برای طراحی راه آهن و اتوبان این مسیر چند منظوره هستند. طبق اطلاعات اولیه، طول جاده این پروژه ۱۲۰۰ کیلومتر است که از بندر فاو عراق (همزمان با توسعه این بندر) آغاز خواهد شد و به مرز عراق و ترکیه در منطقه فیشخابور ختم می‌شود که این مسیر، مسیر عبوری مهمی از عراق به بازار‌های اروپا به شمار می‌رود. مجموع هزینه‌های اجرای این پروژه حدود ۱۷ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. عملیات اجرایی این پروژه بزرگ در سه مرحله انجام خواهد شد و مرحله نخست آن در سال ۲۰۲۸ به اتمام خواهد رسید.

عراق تجارت با یوان با چین را کلید زد

به رغم این که شاید کشور ما با توجه به وضعیت تحریمی، از معدود کشور‌هایی بود که در سال‌های گذشته موضوع دلارزدایی در روابط اقتصادی را طرح می‌کرد، با این حال هم اینک به نظر می‌رسد سایر کشور‌ها نیز در این مسیر قدم گذاشته و چه بسا با سرعت بیشتری پیگیر دلار زدایی از تجارت خارجی خود باشند. گزارش یکم شهریور خبرگزاری فارس حاکی از این است که به رغم کاهش اسمی تبادلات دلاری ایران با دیگر کشورها، تبادلات متکی به سازو کار دلاری یعنی مبادلات با یورو و درهم، همچنان حدود ۹۶ درصد واردات کالا‌های اساسی کشور ما را تشکیل می‌دهد. در سوی مقابل سهم یوان و روبل به عنوان ارز‌های مستقل از سازو کار دلار در واردات کالا‌های اساسی کشور ما تنها ۰.۲۵ درصد است. با این حال، خبر‌ها نشان می‌دهد که به تازگی بانک عراقی الجنوب عراق، مبادلات بانکی خود با یوان چین را آغاز کرده است. از سوی دیگر خبرگزاری اسپوتنیک اعلام کرده روسیه نیز که روابط اقتصادی خود با چین را توسعه داده، هم اینک شاهد به کارگیری ۸۰ درصدی ارز‌های ملی در روابط فی مابین با چین است.

دیگر تحولات پیرامونی

تحولات پیرامونی اقتصاد ایران حول محور کریدور‌ها یا شراکت با چین به این موارد ختم نمی‌شود. به عنوان مثال هم اینک اماراتی‌ها به دنبال توسعه روابط با چین حول محور انرژی هستند. به طوری که شرکت ملی نفت امارات، به تازگی در زمینه توسعه شبکه سوخت رسانی جت در چین با دولت این کشور به توافق رسیده است. از سوی دیگر تحولات نظامی و سیاسی در شمال غربی ایران یعنی منطقه ارمنستان و آذربایجان نیز از یک منظر ریشه در توسعه یک کریدور شرقی- غربی دیگر با محوریت ترکیه دارد. مجموع این موارد، بیش از پیش این نکته را به دستگاه دیپلماسی اقتصادی یادآور می‌شود و این است که رقابت‌های اقتصاد منطقه‌ای وارد دور جدید و پرسرعتی شده که در صورت غفلت، می‌تواند فرصت‌های بی بدیل منطقه‌ای کشورمان را از بین ببرد.