واژگان مخفی یک دهه هشتادی! باید نگران گفتار عجیب نسل زد باشیم؟

به گزارش مجله خبری نگار، فقط کافی است برای چنددقیقه در معرض گفت‌وگوی دهه هشتادی‌ها قرار بگیرید، آن زمان است که دنیای ناشناخته این نسل بیشتر عیان می‌شود و برای فهمیدن هر جمله نیاز به توضیح اصطلاحاتی است که در بین این نسل کاربرد دارد. حق پرومکس، سمی‌بودن، اکلیلی شدن، اسپم خنده و... فقط بخش کوچکی از اصطلاحات پرکاربرد در بین دهه هشتادی‌هاست و هر روز به تعداد این واژه‌های غریبه زبان فارسی اضافه می‌شود. شاید برخی از این اصطلاحات برای گوش بیشتر مردم آشنا باشد، اما کم نیستند کلماتی که مخصوص کاربران یک شبکه اجتماعی و گروه‌های دوستی در مناطق خاص شهری هستند که با وجود جدید بودن، هنوز جای چندانی در دیالوگ‌های روزمره جوانان دهه هشتادی ندارند و تنها در میان گروه‌های محدود مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شبکه‌های اجتماعی جای تلویزیون را گرفتند

استفاده از اصطلاحات خاص، مخصوص دهه هشتادی‌ها نیست، این زبان مخفی در میان نسل‌های قبل هم رواج داشت، اما واقعیت این است که تا یک‌دهه پیش برنامه‌های تلویزیونی بودند که نبض جامعه را در ایجاد اصطلاحات جدید در دست داشتند. کافی بود یک‌سریال ایرانی در تلویزیون پخش شود و بازیگران آن یک واژه خاص را استفاده و تکرار کنند، پس از چند روز در هر جمعی ردی از این اصطلاحات جدید دیده می‌شد. این روز‌ها برنامه‌های تلویزیونی نقش چندانی در ایجاد و گسترش اصطلاحات جدید ندارند و شاید به جرأت بتوان گفت که بازیگر اصلی این میدان، شبکه‌های اجتماعی و بستر‌های اینترنتی است که نسل جدید در آن حضور پررنگی دارند.

چند اصطلاحی که شاید از یک‌دهه هشتادی شنیده باشید

هر دهه هشتادی یک لیست طولانی از اصطلاحاتی دارد که برای برقراری ارتباط با هم‌سن و سال‌هایش از آن استفاده می‌کند و گاهی ردی از این اصطلاحات در میان گفتگو با دیگران هم دیده می‌شود و از چهره‌های متعجب و نگاه‌های مبهم مخاطبان نسل‌های قبل، باید قبول کرد که گفتگو با این نسل نیاز به دفترچه راهنما دارد و به همین دلیل چند اصطلاح رایج میان این نسل را ترجمه کرده‌ایم:

زبان فارسی با اصطلاحات دهه هشتادی‌ها تخریب نمی‌شود

اصطلاحات خاص نوجوان‌ها تنها مخصوص دهه هشتادی‌ها نیست و هر نسلی برای گفتگو در محفل‌های خاص خود از این روش استفاده می‌کند؛ موضوعی که در سال ۱۳۸۲ ازسوی مهدی سمائی، زبان‌شناس ایرانی مورد توجه قرار گرفت و حاصل پژوهش چندساله او در کتابی با عنوان «فرهنگ لغات زبان مخفی» منتشر شد.

این کتاب به‌عنوان منبعی برای فهم اصطلاحات رایج در اواخر دهه ۷۰ بسیار مورد توجه قرار گرفت و سمائی با انتشار کتابی در مورد زبان مخفی، توانست ابعاد جدیدی از اصطلاحات رایج در میان نوجوان‌ها و دلایل رواج آن را موشکافی کند. رواج اصطلاحات خاص در میان دهه هشتادی‌ها بهانه‌ای شد تا با سمائی میزان ماندگاری این اصطلاحات و اثرگذاری آنها بر زبان فارسی را بررسی کنیم.

امروز ما شاهد هستیم که دهه هشتادی‌ها با اصطلاحات خاص خود به گفتگو می‌پردازند و گاهی برای فهم کلمات نیاز است که اصطلاحات خاص برای مخاطب معنا شود. به‌نظر شما این اصطلاحات می‌توانند اثرگذاری بر زبان فارسی داشته باشند؟

ماهیت زبان مخفی به‌گونه‌ای است که بسیار پویاتر از الفاظ معمولی زبان شناخته می‌شود؛ در مقابل شاهد هستیم که الفاظ معمولی زبان عمر بیشتری دارند و پایدارتر هستند. فرهنگ لغات زبان مخفی به شکل محفلی درست می‌شوند و بنابراین نباید شفاف باشند، اما پس از مدتی که کاربرد و استمرار زبان مخفی زیاد می‌شود، شاهد شفاف شدن آن هستیم. با توجه به اینکه یکی از اهداف ابداع‌کنندگان زبان مخفی این است که کسی زبان آنها را متوجه نشود، زمانی که این زبان شفاف و به گفتگو‌های مردم عادی راه پیدا می‌کند، تلاش می‌شود تا مترادف‌هایی شبیه به آن اصطلاحات ساخته شود؛ به همین دلیل ما می‌بینیم که این اصطلاحات بسیار سریع تغییر می‌کنند.

این زبان مخفی بیشتر از جانب نوجوان‌ها ابداع می‌شود؟

بله! بیشتر نوجوان‌ها ابداع می‌کنند و به‌کار می‌برند. زمانی که نوجوان‌ها به سن بلوغ می‌رسند و دانشگاه می‌روند، شاهد رنگ باختن این الفاظ در گفت‌وگوهایشان هستیم.

چرا نوجوان‌ها به این سمت می‌روند که در جمع‌های خودشان از این زبان مخفی استفاده کنند؟

این زبان مخفی فقط برای پوشاندن افکار نیست، انگیزه اصلی سازندگان این زبان کسب هویت اجتماعی است؛ به همین دلیل این زبان مخفی بیشتر در نوجوان‌ها دیده می‌شود.

نوجوان‌ها وقتی به سن جوانی می‌رسند، از زبان مخفی فاصله می‌گیرند. با توجه به این روند باید گفت که این زبان مخفی ماندگاری چندانی ندارد.

در زبان مخفی شاهد مترادف‌های بسیاری هستیم. دلیل وجود این مترادف‌ها نیز این است که الفاظ مخفی در گذر زمان عیان می‌شوند؛ از آنجاکه ابداع‌کنندگان زبان مخفی از این روند راضی نیستند، دست به ایجاد الفاظ جدید می‌زنند و از مترادف‌های خود ساخته دیگری استفاده و معنای خود را بر آن سوار می‌کنند؛ به این ترتیب ماندگاری زیادی ندارند. بسیاری از این الفاظ به‌دلیل استفاده زیاد از محفلی به محفل دیگر نفوذ می‌کنند؛ به همین دلیل زبان مخفی نوجوان‌ها شبیه به هم می‌شود.

در مورد اثرگذاری این اصطلاحات بر زبان فارسی ما باید نگرانی داشته باشیم یا خیر؟

در این مورد نگاه‌های متفاوتی وجود دارد. در میان زبان‌شناسان برخی به زبان فاخر اعتقاد دارند و می‌گویند به زبان آسیب وارد می‌شود و برخی هم اعتقاد دارند که زبان آسیبی نمی‌بیند و هرگونه که افراد صحبت کنند، زبان راه خود را می‌رود؛ به‌عبارت دیگر هر تغییری که در زبان پیش می‌آید، موجب تکامل زبان می‌شود.

شما معتقدید که زبان مخفی موجب تخریب زبان فارسی نمی‌شود و حتی می‌تواند تکامل را رقم بزند؟

دست کم زبان مخفی این قدرت را ندارد. کلماتی که از زبان مخفی وارد زبان فارسی می‌شوند، در سطح الفاظ (کلمات، اسامی، صفت‌ها و افعال) هستند. برخی از این الفاظ وارد زبان فارسی می‌شوند که پایدار هم نیستند. مواردی امکان ورود به زبان فارسی را پیدا می‌کنند که مستمر استفاده شوند؛ به‌عنوان مثال «گیر دادن» در روزگاری زبان مخفی بود، اما امروزه بسیاری از آن استفاده می‌کنند؛

 بنابراین از نظر شما این الفاظ تاریخ مصرف دارند؟

بله! برخی از این الفاظ ممکن است که وارد زبان فارسی شوند، اما بعد از دوره‌ای منسوخ می‌شوند و از الفاظ دیگر استفاده می‌شود؛ بنابراین تعداد کمی از این الفاظ در زبان فارسی ماندگار می‌شوند و جای نگرانی وجود ندارد.

تفاوت دهه هشتادی‌ها این است که این نسل از زبان مخفی در متن هم استفاده می‌کند و از طرف دیگر شبکه‌های اجتماعی و اصطلاحات انگلیسی منبع الهامی برای ابداع اصطلاحات جدید هستند. چنین روندی موجب نمی‌شود که سرنوشت زبان مخفی این نسل متفاوت‌تر از دوره‌های دیگر باشد؟

تفاوت چندانی ندارد؛ چون گفتگو در فضای مجازی هم مانند صحبت کردن به زبان شفاهی است. زبان مخفی این نسل هم دوره‌ای دارد و نباید نگران تخریب و فساد زبان فارسی باشیم. این دوره گذر است.

منبع: همشهری