حکومت ۱۰ سال کمدی بر گیشه‌های ایران

به گزارش مجله خبری نگار: کمدی در تمام سال‌ها، جزو ژانر‌های مهم سینمای ما و البته سینمای جهان بوده، اما به مرور زمان توجه بیش از اندازه به نوع خاصی از کمدی در سینمای ایران باعث شد تا راه تنفس دیگر ژانر‌ها بسته شود. بررسی سینمای ایران از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۲، نشان می‌دهد کار این نوع کمدی‌ها به جایی رسیده که برای حفظ جایگاه خودشان، پای دیگر ژانر‌ها را از سینما بریده‌اند و این اتفاق باعث شده طرفداران ژانر‌هایی غیر از کمدی، جایی برای خودشان در سینما پیدا نکنند. دوری بخش قابل‌توجهی از دوستداران سینما، فارغ از مسائل اقتصادی به نبود دیگر ژانر‌هایی که مخاطب دارند هم برمی‌گردد. سهم کمدی به مرور زمان بیشتر شده، آنقدر که در سال ۱۴۰۲ توانسته ۷۵ درصد از فروش سینما را به نام خود بزند و تمام ژانر‌های دیگر تنها سهم ۲۵ درصدی داشته باشند. در گزارشی که می‌خوانید، سیر تسلط این نوع خاص از کمدی‌ها بر گیشه‌های سینمای ایران بررسی شده است. همچنین جدولی در پیوست آمده که حاوی اطلاعاتی راجع‌به فروش کل هر سال و سهم کمدی‌ها از آن می‌شود.

۱۳۹۳

تعداد فیلم‌هایی که در سال ۱۳۹۳ اکران شده به عدد ۱۵۵ می‌رسد. ۲۳ فیلم کمدی در این سال، روی پرده رفت. ۱۵ درصد فیلم‌های این سال، یا در ژانر کمدی تعریف می‌شدند یا کمدی ترکیبی. در بین ۱۰ فیلم اول لیست که براساس بیشترین مخاطب تقسیم شده، نام چهار فیلم با ژانر کمدی وجود دارد؛ «طبقه حساس»، «آتش‌بس ۲»، «معراجی‌ها» و «فرش قرمز». فروش کل سینمای ایران در آن سال به عدد ۵۵ میلیارد و ۲۸۴ میلیون تومان رسید که ۳۲ درصد از این فروش با حضور فیلم‌های کمدی رقم خورد که معادل بیش از ۱۷ میلیارد تومان است. کمال تبریزی و پیمان قاسمخانی در فیلم طبقه حساس روی سوژه بکری دست گذاشتند که در نگاه اول می‌توانست جالب توجه باشد و تماشاگر را برای دیدن فیلم تشویق کند، اما چیز‌هایی وجود داشت که مخاطب را هنگام تماشای این فیلم شوکه می‌کرد. البته، ماجرای طبقه حساس صرفا به این سوژه آشکارا جنسی آن منتهی نمی‌شد و در این فیلم شاهد انواع و اقسام شوخی‌های جنسی رکیک هستیم که چه در ارتباط با فیلمنامه و چه بدون ارتباط با آن از زبان بازیگران شنیده می‌شود. فیلم اول این سال در جدول فروش «شهر موش‌ها ۲» بود که مخاطبان آن از گروه کودکان و نوجوانان بودند. 

۱۳۹۴

در بین ۱۰ فیلم پربیننده سال ۱۳۹۴، ۴ فیلم کمدی و ۴ فیلم اجتماعی حضور دارند. پرمخاطب‌ترین فیلم آن سال، «محمد رسول‌الله (ص)» با فروش بیش از ۱۴ میلیارد و ۵۵۸ میلیون تومان بود. «نهنگ عنبر» در جایگاه دومین فیلم پرفروش آن سال جای گرفت، اما در تعداد مخاطب و فروش، نصف فیلم اول توانست به موفقیت برسد. اکران فیلم نهنگ عنبر درحالی شروع شد که سینما‌های وابسته به حوزه هنری و شهرداری به طرز غیرمستقیم آن را تحریم کرده بودند. ازجمله سینما‌هایی که اکران این فیلم در آن با مشکلاتی همراه شد، سینما آفریقای تهران بود. این سینما پیش‌تر تحت مدیریت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی قرار داشت و مدیریت آن در حال انتقال به حوزه هنری بود و پخش فیلم در این سینما در برخی روز‌ها متوقف می‌شد. این فیلم با وجود پذیرفتن برخی اصلاحات بازهم مورد تایید وزارت ارشاد قرار نگرفت و قرار شد با حذف برخی صحنه‌ها مجوز اکران بگیرد. نهنگ عنبر نهایتا با حذف برخی صحنه‌ها در اواخر اردیبهشت سال ۱۳۹۴ مجوز اکران گرفت. با این همه این فیلم با اکران دوهفته‌ای خود، به فروش ۴۳۰ میلیون تومان رسید. علی جنتی، وزیر ارشاد و محمد احسانی، معاونت وقت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی، از پشت صحنه فیلم بازدید کردند. این اولین فیلم سینمایی بود که مورد بازدید وزیر ارشاد قرار گرفت. «ایران برگر» که در جایگاه چهار فیلم پرمخاطب آن سال قرار گرفته بود، پیش از اکران عمومی، در خرم‌آباد و در حضور جمعی از هنرمندان، فرهیختگان و مسئولان استان لرستان به نمایش درآمد. برخی از منتقدان معتقد بودند استفاده از زبان لری در این فیلم سینمایی نابجا بوده و به هجمه فرهنگی موجود علیه سنت‌ها و گویش‌های لری کمک کرده است. با این حال فروش فیلم در کل کشور در بهار ۱۳۹۴ از رقم پنج میلیارد تومان گذشت. 

۱۳۹۵

این سال همان نقطه‌ای است که فیلم‌های کمدی از باقی ژانر‌ها سبقت گرفتند و توانستند سهم بیشتری به نسبت دو سال گذشته داشته باشند. «من سالوادور نیستم» با ۲ میلیون تماشاچی و ۱۴ میلیارد فروش، در ردیف اول قرار گرفت و تهیه‌کننده آن بابت توقف اکران فیلمش اعتراض کرد. «۵۰ کیلو آلبالو»، «بارکد»، «خوب، بد، جلف» و «زاپاس» از دیگر فیلم‌های کمدی این سال بودند. در میان ۷۵ فیلم این سال، ۱۷ فیلم در ژانر کمدی تعریف می‌شدند و ۲۲ درصد از سهم اکران سینمای آن سال برای کمدی‌ها بود. در مقابل فروش فیلم‌های کمدی بیش از ۶۸ میلیارد و ۳۱۴ میلیون تومان ثبت شد و ۴۰ درصد سهم فروش کل را از آن خود کرد. در سال ۱۳۹۵ میزان تماشاگران دوبرابر سال گذشته شد و به عدد ۲۵ میلیون رسید و این ۱۷ فیلم کمدی توانستند ۴۲ درصد از بینندگان را به سینما بیاورند. ۵۰ کیلو آلبالو جنجالی‌ترین و البته پرفروش‌ترین فیلم مانی حقیقی بود. این فیلم که واکنش علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد وقت را به دنبال داشت، بعد از اتمام نمایش در تهران، از ادامه نمایش آن جلوگیری شد. جنتی در واکنش به این فیلم گفت اگر از ساخت و نمایش آن پیش از این آگاهی می‌یافت، به هیچ وجه اجازه نمی‌داد که چنین فیلمی ساخته شود. با این‌حال این فیلم توانست به فروش خوبی برسد و به فروش سینما در سال ۱۳۹۵ کمک کند. 

۱۳۹۶

سال ۱۳۹۶ آخرین سالی بود که تعداد فیلم‌ها به عدد ۱۰۰ رسید و از ردیف اول تا هفتم فیلم‌های پرمخاطب، به ژانر کمدی تعلق داشت. «نهنگ عنبر ۲»، «آیینه بغل»، «گشت ۲»، «اکسیدان»، «خوب، بد، جلف»، «ساعت ۵ عصر» و «خالتور» هفت فیلم پرفروش این سال بودند. فروش کل سینما در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۱۸۰ میلیارد تومان رسید. این سیر افزایشی فروش سینما مدیون فیلم‌های کمدی بود. فیلم‌های کمدی در این سال آنقدر جدی شدند که ۶۱ درصد فروش کل را از آن خود کردند. در این سال بیش از ۲۲ میلیون تماشاچی به سالن‌های سینما رفتند که از این تعداد، ۱۴ میلیون بلیت فقط برای فیلم‌های کمدی فروخته شد که شامل ۶۲ درصد از تماشاچیان سینما می‌شد. کمتر کسی فروش حدود ۲۱ میلیاردی نهنگ عنبر ۲ را پیش‌بینی می‌کرد. این فیلم از همان روز اول اکران مورد توجه مخاطبان قرار گرفت؛ طوری که در سه روز اول با یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان و جذب ۱۱۲ هزار تماشاگر رکورد افتتاحیه سینمای ایران را شکست. با این حال، سامان مقدم معترض بود فیلمش بیش از حد ممیزی خورده و اعلام کرد: «چیزی که می‌بینید لاشه نهنگ عنبر ۲ است. فیلم گشت۲ درحالی خودش را برای اکران عمومی آماده می‌کرد که قسمت اول این فیلم پس از تنها چند روز از پرده سینما‌ها پایین کشیده شده بود و جلوی فروش بالای آن با وجود استقبال گسترده مردم در چند روز اول، گرفته شد. با اکران این فیلم درگیری‌های متعددی بین بازیگر آن که یکی از تهیه‌کنندگان کار هم بود با منتقد برنامه هفت، مسعود فراستی ایجاد شد. از دیگر فیلم‌های طنز معروف آن سال خوب، بد، جلف بود. پیمان قاسمخانی بعد از سال‌ها فیلمنامه‌نویسی پشت دوربین ایستاد و خوب، بد، جلف را کارگردانی کرد. اتفاقا نتیجه اولین تجربه کارگردانی او موفق از آب درآمد. قاسمخانی با اینکه غیر از نویسندگی، تجربه‌های موفقی در بازیگری هم داشت، در فیلمی که خودش ساخت بازی نکرد. 

۱۳۹۷

سینما در زمینه‌های مختلف در حال رشد بود. فروش کل سینما به نسبت سال‌های قبل و تعداد تماشاچیانی که به سینما رفتند به نسبت تمام این ۱۰ سال، در بالاترین حالت خودش بود. در این سال ۸۸ فیلم پخش شد که بیش از ۲۵۰ میلیارد تومان فروش داشتند. ۳۱ درصد این فروش به فیلم‌های کمدی اختصاص پیدا کرد و ۲۷ فیلم کمدی روی پرده نقره‌ای به نمایش درآمدند. با اینکه تعداد فیلم‌های غیرکمدی بیشتر از فیلم‌های کمدی بود، اما ۵۶ درصد فروش این سال مدیون فیلم‌های کمدی بود. فیلم‌های کمدی هرسال سهم بیشتری در تعداد ۱۰ فیلم ابتدایی به‌دست می‌آوردند. در این سال فیلم‌های «هزارپا»، «تگزاس»، «مصادره»، «قانون مورفی»، «لونه زنبور» و «لس‌آنجلس تهران» اکران شدند. سینما در این سال میزبان بیش از ۲۸ میلیون بیننده بود. از این تعداد بیش از ۱۵ میلیون بلیت برای فیلم‌های کمدی فروخته شد. سیدمسعود اطیابی، کارگردان فیلم سینمایی تگزاس، در رابطه با اکران این فیلم، گفت: «به‌طور قطع فیلم در جشنواره فجر رونمایی نخواهد شد. نمی‌خواهم فیلم را به جشنواره بدهم. هدف ما از اول هم اکران بوده است. فکر می‌کنم انگیزه‌ای برای رقابت در جشنواره فجر خصوصا با وضعیت فعلی وجود ندارد.» با این حال، مصادره در جشنواره سی وششم اکران شد. 

۱۳۹۸

فروش سینما در این سال رشد بیشتری نسبت به سال ۱۳۹۸ داشت و توانست بیش از ۲۹۹ میلیارد تومان فروش داشته باشد. در میان ۹۹ فیلمی که در آن سال اکران شد، ۲۴ فیلم کمدی حضور داشت. فروش فیلم‌های کمدی در این سال به بیش از ۱۶۰ میلیارد تومان رسید و ۵۴ درصد سهم کل فروش را به نام خود زد. کل تماشاگرانی که در این سال به سینما رفتند، به بیش از ۲۶ میلیون نفر رسیدند. از این تعداد، ۱۴ میلیون بلیت برای فیلم‌های کمدی فروخته شد. در بین ۱۰ فیلم پربیننده این سال، شش فیلم کمدی وجود دارد. «مطرب»، «تگزاس ۲»، «رحمان ۱۴۰۰»، «چشم و گوش بسته»، «ما همه باهم هستیم» و «چهار انگشت» جزء ۱۰ فیلم اول پرفروش سال بودند. «رحمان ۱۴۰۰» از همان ابتدا هم فیلم پرحاشیه‌ای بود. از خبر بازی مهران مدیری با گریمی متفاوت گرفته تا انصراف از شرکت در جشنواره فیلم فجر، آن هم در آخرین لحظات. در همان روز‌های پیش از اکران هم می‌شد حدس زد که فیلم تازه منوچهر هادی که با تهیه‌کنندگی علی سرتیپی تولید شده بود، فیلمی موفق در گیشه باشد. «رحمان ۱۴۰۰» پس از یک‌ماه اکران و فروشی میلیاردی در سینما‌ها متوقف شد! محمدرضا فرجی، مدیرکل سینمای حرفه‌ای اعلام کرد نسخه‌ای که از رحمان ۱۴۰۰ در سینما‌ها در حال نمایش است با نسخه‌ای که مجوز و پروانه نمایش گرفته تفاوت دارد و بازرسان در سینما این موضوع را تایید کرده‌اند. به همین دلیل تمامی سانس‌های این فیلم در تمامی سینما‌های کشور تعلیق شد. 

۱۳۹۹

سینمای ایران در سال ۹۸، روز‌های خوبی را پشت سر گذاشته بود و خود را برای ورود به سال ۱۳۹۹ آماده می‌کرد؛ سالی که گیشه ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد تومانی، دور از انتظار نبود. اما تمام این آرزو‌ها با مشاهده نخستین نمونه‌های بیماران مبتلا به کرونا، رنگ باخت. در سوم اسفندماه ۱۳۹۸ و درست چند روز پس از تعیین فیلم‌های اکران نوروز ۹۹ بود که وزارت ارشاد طی بیانیه‌ای، از تعطیلی تمامی سینما‌ها و برنامه‌های فرهنگی و هنری در سراسر کشور خبر داد. هیچ‌کس فکرش را نمی‌کرد که کرونا بتواند تا اواسط تیرماه در‌های سینما را به‌صورت کامل ببندد. در این سال تنها ۱۲۸ سینما فعالیت کردند و با وجود تشویق‌ها و تسهیلاتی که دولت به آنها پیشنهاد داده بود، باز هم صاحبان آثار حاضر به ریسک نمی‌شدند. در این سال، تنها ۳۱ فیلم روی پرده به نمایش درآمد. رشد فیلم‌های کمدی در بین ۱۰ فیلم برتر نه‌تن‌ها ثابت نماند، بلکه نزولی شد و به چهار عدد رسید. «خوب، بد، جلف ۲ (ارتش سری)»، «آقای سانسور»، «زن‌ها فرشته‌اند ۲»، «پیشی میشی» چهار فیلم پرمخاطب کمدی در آن سال بودند. سینما که در حال افزایش فروش بود در این سال تنها ۹ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان آورده داشت. از این میزان، فیلم‌های کمدی سهم ۴۱ درصدی گیشه را داشته و توانستند بیش از چهار میلیارد تومان فروش داشته باشند.

۱۴۰۰

کماکان کرونا مانند سال گذشته در زندگی مردم حضور دارد، اما در سال ۱۴۰۰ مردم به این موجود دوست‌نداشتنی عادت کردند. این سال به نسبت سال ۹۹ تعداد فیلم‌های بیشتری به نمایش درآمد. ۵۳ فیلمی که به نمایش درآمدند توانستند بیش از ۱۶۴ میلیارد برای سینما آورده داشته باشند. ۱۲ فیلم کمدی در این سال به نمایش درآمد که مجموعا بیش از ۱۰۵ میلیارد از کل فروش را شامل می‌شد. این میزان فروش باعث شد که ۶۴ درصد فروش سینما در آن سال به‌خاطر کمدی‌ها رقم بخورد. کم‌کم شرایط به‌نحوی رقم خورد که در‌های سینما باز شود و مردم با ترس کمتری به سینما‌ها بروند. در سال ۱۴۰۰، سینما میزبان بیش از هفت میلیون مخاطب بود. فیلم‌های کمدی همان‌طور که در فروش سهم زیادی داشتند، در میزان مخاطب هم ۶۶ درصد را از آن خود کردند. 

۱۴۰۱

وضعیت سینما در این سال دست‌کمی از سال قبلش نداشت. تعداد کل فیلم‌ها به ۵۹ عدد می‌رسید و سهم سینمای کمدی ۱۵ فیلم بود. در بین ۱۰۰ فیلم پرمخاطب این سال، تنها سه فیلم ابتدایی برای سینمای کمدی بود، اما همین سه فیلم توانست که بیش از ۱۶۰ میلیارد فروش داشته باشد. این در صورتی است که کل فروش آن سال، ۴۲۰ میلیارد تومان ثبت شده است. از فیلم‌های کمدی پرفروش این سال می‌توان «انفرادی»، «بخارست» و «سگ‌بند» را نام برد. ۴۹ درصد سهم فروش کل آن سال به نام فیلم‌های کمدی رقم خورد. حضور تماشاگر‌ها در ۱۴۰۱ بهتر از دو سال قبلی‌اش بود با این‌حال هنوز مشخص بود که سینما در روزگار خوبی به سر نمی‌برد. در اوایل این سال با اینکه پاندمی کرونا رو به افول بود هنوز عادت سینما رفتن به مردم بازنگشته بود و در نیمسال دوم ۱۴۰۱ التهابات اجتماعی صدمه‌ای جدی به اکران فیلم‌ها زد. تعداد تماشاچیانی که در این سال به سینما رفتند، به عدد ۱۳ میلیون می‌رسد. این در حالی است که بیش از شش میلیون نفر، برای دیدن فیلم‌های کمدی به سینما رفتند. 

۱۴۰۲

۱۴۰۲ سال دوری نیست و تا حدی وقایعی که در سینمای ایران پیش آمد در ذهن‌هایمان مانده است. رشد سینما در میزان فروش و تعداد مخاطب آنقدر جهشی بود که سال عجیبی را رقم زد. بازگشت هفت فیلم کمدی به جدول ۱۰ فیلم پرمخاطب باعث شد تا باز هم کمدی سرزبان‌ها بیفتد. با اینکه از بین ۷۲ فیلم، فقط ۱۹ فیلم با ژانر کمدی پخش شد، اما ۷۵ درصد فروش سینما توسط کمدی‌ها رقم خورد که معترضان این وضعیت آن را به اکران بلندمدت کمدی‌ها در تعداد سالن‌های بیشتر ربط می‌دادند. سینما در این سال برای اولین بار به فروش بیش از هزار و ۲۰۰ میلیاردی رسید و کمدی‌ها توانستند بیش از ۹۰۰ میلیارد فروش داشته باشند. این سال از لحاظ میزان فروش بلیت به پای سال ۱۳۹۷ نرسید با این حال بیش از ۲۸ میلیون نفر به سینما رفتند و بیش از ۱۹ میلیون نفر هم پای دیدن فیلم‌های کمدی نشستند. سهم مخاطبانی که در این سال برای فیلم‌های کمدی به سینما رفتند به عدد ۷۰ درصد رسید و این بیشترین درصدی بود که مخاطبان را برای فیلم‌های کمدی به سینما آورد. از فیلم‌های کمدی این سال می‌توان «فسیل»، «هتل»، «شهر هرت»، «هاوایی»، «ورود خروج ممنوع» و «آهنگ دونفره» را نام برد. فسیل که پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران نام گرفت، به اکران حدودا یک‌ساله اش حواشی زیادی به جای گذاشت.

منبع: فرهیختگان-مریم فضائلی