به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: شرایط خاص کشور از منظر تحریمها و ناترازیهای داخلی، موجب شده است تا رتبه ایران در برخی از دادههای اقتصادی به طور غیرعادی بالا یا پایین باشد. در این زمینه، دیروز گزارشی از وضعیت نرخهای جهانی بنزین در فضای مجازی منتشر شد که نشان میدهد نرخ بنزین در ایران، کمترین میزان خود در دنیاست؛ موضوعی که قطعاً نشاندهنده یک وضعیت مطلوب در اقتصاد ایران نیست و ابعاد متعددی را درباره آن میتوان مطرح کرد.
هر از گاهی در رسانه ها، آمارهایی از اقتصاد کشور مطرح میشود که در نگاه اول، ایران را درصدر فهرست بدترین یا بهترینهای دنیا قرار میدهد. به عنوان مثال، همین چندی پیش بود که نشریه فوربز در گزارشی با مقایسه ارزش پولهای مختلف دنیا با دلار، اینگونه نتیجهگیری کرد که «پول ایران کمارزشترین پول دنیاست»؛ موضوعی که در نگاه اول کاملاً درست است چرا که ارزش پول ملی ما را چیزی در حدود دو میلیونیوم یک دلار نشان میدهد. اما نتیجهگیری از آن برای اثبات این که مثلاً اقتصاد ایران بدترین اقتصاد دنیاست، اصلاً درست نیست. قضیه هم به طور خلاصه مربوط به همان نمودهایی است که ما از اقتصاد خوب و بد سراغ داریم. مثلاً اگر شاخص قدرت خرید در اقتصاد را درنظر بگیریم، این را اجمالاً میتوان گفت که وضعیت فقر و یا قدرت خرید مردم در کشور ما مثلاً از بسیاری از کشورهای بسیار ضعیف آفریقایی قطعاً بهتر است. شاخص برابری قدرت خرید در اقتصاد نیز همین ادعا را ثابت میکند. از طرف دیگر جزئیات بیشتر نشان میدهد که زوایای دیگری را هم در مسئله مقایسه پولهای ملی باید در نظر گرفت. مثلاً کشورهای زیادی را میتوان یافت که در یک قرن گذشته صفرهای پول ملی خود را کم کرده اند. در حالی که در کشور ما در طول یک قرن گذشته، صفری از پول کسر نشده است.
مشابه مثال فوق، یک آمار جنجالی دیگر در این روزها در رسانهها و فضای مجازی مطرح شده است. گزارش خبرگزاری تسنیم با اشاره به جدیدترین آمارها از قیمت بنزین نشان میدهد ارزانترین بنزین دنیا در ایران عرضه میشود؛ بهطوری که هر لیتر بنزین در ایران تنها ۲.۹ سنت قیمت دارد که ارزانتر از هر کشور دیگر است. ادامه این گزارش نکات فینفسه جالب توجهی را در خود دارد. بر این اساس، متوسط قیمت هر لیتر بنزین در دنیا ۴۵ برابر قیمت این محصول در ایران است، به طوری که در اول ژانویه ۲۰۲۴ متوسط قیمت جهانی هر لیتر بنزین ۱.۳ دلار بوده است. از سوی دیگر مشاهده میشود قیمت بنزین در بزرگترین تولیدکننده نفت دنیا حدود ۲۰ برابر قیمت این محصول در ایران است. به طوری که قیمت بنزین در عربستان از ۱۷ کشور جهان گرانتر است. هر لیتر بنزین در این کشور ۶۲ سنت قیمت دارد.
از منظری دیگر طبق این گزارش گرانترین بنزین در دنیا در هنگکنگ عرضه میشود، هر لیتر بنزین در هنگکنگ ۳.۱ دلار قیمت دارد که بیشترین در جهان است. در حوزه ارزانترین بنزینها نیز، کشورهای ونزوئلا و لیبی پس از ایران بهترتیب در رتبههای دوم و سوم جهان از نظر عرضه بنزین ارزان قرار دارند. هر لیتر بنزین در ونزوئلا بهقیمت ۳.۱ سنت و در لیبی بهقیمت ۳.۵ سنت عرضه میشود. الجزایر، کویت، آنگولا، مصر، ترکمنستان، مالزی و بحرین نیز بهترتیب در رتبههای چهارم تا دهم از این نظر قرار گرفتهاند.
گزارش مذکور، همچنین بیانگر این است که قیمت این فراورده نفتی در کشورهای همسایه ایران اختلاف بسیار زیادی با ایران دارد. هر لیتر بنزین در عراق ۵۷ سنت و در جمهوری آذربایجان ۵۸ سنت قیمت دارد که حدود ۲۰ برابر قیمت آن در ایران است. در امارات هر لیتر بنزین ۲۵ برابر گرانتر از ایران است و در ترکیه هر لیتر بنزین ۱ دلار و ۱۶.۹ سنت قیمت دارد که ۴۰ برابر قیمت بنزین در ایران است. حتی هر لیتر بنزین در افغانستان نیز ۳۶ برابر گرانتر از ایران است، قیمت هر لیتر بنزین در این کشور ۱ دلار و ۵.۹ سنت است.
در اولین موضوع پیرامون آمارهای فوق، باید به همان موضوعی که در ابتدای مطلب بیان شد، اشاره کرد. این که با توجه به وجود یارانههای مختلف در اقتصادهای دنیا که موجب میشود قدرت خرید مردم کشورها بالاتر رود، مقایسه نرخ اسمی کالاها چندان ارزش زیادی ندارد. به عبارت دیگر در کشورهای دارای نفت مانند ایران، دولت از دریافت بخشی از قیمت سوخت به نرخهای جهانی صرف نظر میکند و درنتیجه میتوان گفت قدرت خرید و مصرف بنزین در این کشورها بالاتر خواهد رفت. بالعکس در کشورهایی مانند ترکیه که دارای منابع نفتی نیستند، دولت از بنزین بهطور جداگانه مالیات نیز دریافت میکند. بهرغم این موضوع، محاسبات اولیه نشان میدهد که به عنوان مثال اگر قیمت بنزین و حداقل دستمزد کشورهای منتخب را در نظر بگیریم، قیمت بنزین در ایران از کشورهای منطقه باز پایینتر است. جدول زیر که در آن حداقل دستمزد کشورهای منطقه با توجه به گزارش ۱۶ شهریور خبرآنلاین، و همچنین قیمت بنزین با توجه به گزارش اخیر خبرگزاری تسنیم آمده است، نشان میدهد نسبت قیمت یک لیتر بنزین به حداقل دستمزد در ایران پایینتر از کشورهای مذکور است.
اما یک فایده مهم مقایسه قیمت دلاری بنزین در کشورها، این است که پتانسیل جابهجایی سوخت و یا قاچاق بین کشورهای همسایه را نشان میدهد. از این نظر باید گفت که وجود کمترین نرخ دلاری بنزین در ایران، فشار زیادی درجهت قاچاق سوخت به خارج ایجاد خواهد کرد و تا زمانی که این مسئله رفع نشود و یا با سامانههایی نظیر سوخت مصرف خودروها بهطور دقیق پایش نشود، هر لحظه امکان قاچاق محمولههای سوخت وجود دارد.
اما سوال مهمی که درباره رده بندی بنزینی کشور در دنیا مطرح میشود، این است که چه دلایلی باعث شدهاست این وضعیت به وجود آید؟ آن هم در شرایطی که هم اینک زمزمهها مبنی بر عدم تغییر نرخ سوخت در قالب بودجه سال آینده است و در صورت تصویب نهایی این مصوبه کمیسیون تلفیق، شاهد آن خواهیم بود که سال آینده برای پنجمین سال پیاپی قیمت سوخت ثابت نگه داشته خواهد شد. در پاسخ به این سوال باید گفت که نرخ سوخت جور ناترازیها در کشور ما که خود را در تورم بالا نشان میدهد به دوش میکشد.
نگاهی به گذشته نشان میدهد در اجرای هدفمندی یارانهها در اواخر سال ۸۹، قیمت بنزین به قیمت منطقهای یا فوب خلیج فارس نزدیک شد. با این حال شوک ارزی جهش نرخ دلار و افت ارزش پول ملی و فاصله گرفتن نرخ ریالی بنزین با نرخهای جهانی را رقم زد.
در سال ۹۸ نیز با وجود افزایش قیمت بنزین و نزدیک شدن آن به قیمت منطقه ای، جهش نرخ ارز در سالهای ۹۹ و ۱۴۰۱ موجب فاصله گرفتن قیمت بنزین از قیمت منطقهای و زمینه ساز افزایش قاچاق سوخت شد.