از کرونا جوک نسازید

به گزارش مجله خبری نگار،تعریف گروهی از فلاسفه یونان باستان از انسان، در عبارت «جانور خندان» خلاصه می‌شد. آن‌ها تنها وجه تمایز آدمى را از سایر جانوران، توانایى خندیدنش می‌دانستند. گروهی دیگر، خنده را نشانه سبک سرى، نادانى و شیطنت می‌پنداشتند و یا برعکس نماد توانایى و خرد و خوشبختی اش می‌دانستند. اما اگر کمى زاویه دید خود را وسیع کنیم و با نگاهى دقیق‌تر به پدیده خنده بنگریم، چیزهایى دیگر را در پشت این حالت خوشایند و روزمره خواهیم دید. خواهیم دید که بخش مهمى از رفتارهاى اجتماعى آدمى، به شکلى با این پدیده درگیر است. در واقع، عناصر زبانى خاصى براى القاى این رفتار، تکامل یافته اند و سلسله مراتب اجتماعى مشخصى بر مبناى آن شکل گرفته است.

به بیان محققان، فروید، شوخی و لطیفه گویی را نوعی تلاش حسابگرانه و در عین حال ناخودآگاه برای برون ریزی تنش‌ها معرفی می‌کند که افراد از طریق بیان لطیف به شیوه‌ای نمادین، نسبت به ارضای تمایلات واپس زده و تنش زای خویش مبادرت می‌ورزند. داروین نیز، جوک را غلغلک ذهن می‌خواند. به طور کلی افراد، در موقعیت‌های گوناگونی مانند جمع خانوادگی، گروه دوستان، میهمانی ها، محیط کار و باشگاه ورزشی برای یکدیگر جوک تعریف می‌کنند.

در ایران نیز جوک بخشی از طنز شفاهی اجتماع است که قسمت عظیمی از جامعه در زندگی روزمره از آن استفاده می‌کند و به همین سبب، بیان فراز و فرود‌های آن در تاریخ ایران بسیار دشوار است، اما می‌توان گفت، مولد اساسی جوک، ناامنی‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و نیاز‌های شوخ طبعانه در تاریخ ایران بوده است.

این موضوع جالب با تکیه بر وضعیتی که بیماری کرونا در کشور ما به وجود آورد، توسط محققانی از دانشگاه شهید باهنرکرمان مورد تحلیل واقع شده است. این محققان در پژوهش خود، به بررسی محتوای جوک‌های بیماری کرونا در شبکه‌های اجتماعی پرداخته اند.

آن‌ها با بهره‌گیری از رویکرد جامعه شناختی، محتوای ۱۵۰ جوک منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی واتس آپ و تلگرام را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دادند.

نتایج این تحلیل‌ها که به صورت مقاله‌ای علمی پژوهشی در فصل نامه جامعه، فرهنگ و رسانه وابسته به انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات منتشر شده اند، نشان می‌دهد: جوک‌ها دارای مضامین سیاسی/ اقتصادی، خانوادگی، منفعلانه، احساسات فردی، اوقات فراغت، بهداشتی/ درمانی، جنسیتی و مذهبی/ اعتقادی بودند. بزرگ‌ترین مقوله از مفاهیم سیاسی/ اقتصادی و کوچک‌ترین مقوله از مفاهیم مذهبی/ اعتقادی برخوردار بود.

همچنین با توجه به مضامین جوک‌ها مشخص شد: کارکرد و بازتاب منفی جوک‌های بیماری کرونا بیشتر از جنبه مثبت شان است و ممکن است بازتولیدشان باعث صدمه روحی به افرادی شود که با این بیماری درگیر بوده اند. درواقع، چنین جوک‌هایی با بی اهمیت جلوه دادن بیماری، حساسیت مردم را به بیماری کم می‌کنند؛ بنابراین در بازتولید و انتشار این نوع جوک‌ها باید توجه بیشتری نشان داد.

در این باره، فرشته کرمی رباطی، پژوهشگر گروه علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنرکرمان و همکارش اظهار داشته اند: با توجه به تحلیل محتوای جوک‌های مطرح شده در ارتباط با بیماری کرونا می‌توان نتیجه گرفت که بخش بزرگی از این جوک ها، جزء جوک‌های سیاه محسوب می‌شوند.

در جوک‌های سیاه، صرفاً هدف خنداندن مخاطب نیست، بلکه آگاهانه یا ناآگاهانه، خنده به ابزاری برای ترور شخصیت، هویت‌ها و فرهنگ‌ها مبدل می‌شود. این نوع جوک ها، طیف وسیعی از احساسات مانند شوک، انزجار، شرم و شادی را در افراد بیدار می‌کنند و با رفتار‌هایی مانند تحقیر، کودن نمایی، بزرگ کردن معایب و مانند آن ها، روح و هویت افراد را آزار می‌دهند.

این محققان می‌افزایند: برخی پژوهشگران معتقدند که جوک سیاه در مورد مشکلات مهم اجتماعی، ابتدا باعث خنده می‌شود، اما جامعه را به سمت بی تفاوتی سوق می‌دهد. در همین زمینه، شوخی با بیماری کرونا اگرچه از جهاتی سبب کاهش تنش روانی ایجاد شده حاصل از این بیماری در افراد می‌شود، اما شوخی‌های زیاد با آن، باعث آسیب روحی به افرادی می‌شود که با این بیماری درگیر بوده اند یا عضوی از خانواده خود را در اثر این بیماری ازدست داده اند.

از طرف دیگر، بر اساس این تحقیق، چنین جوک‌هایی با بی اهمیت جلوه دادن بیماری، حساسیت مردم را به آن کم می‌کنند.

کرمی رباطی و همکارش در نهایت پیشنهاد داده اند که سازمان‌های متولی فرهنگ از طریق همکاری با یکدیگر و همکاری با رسانه‌ها و فضای مجازی، لازم است این آگاهی را در سطح جامعه به وجود آورند که جوک‌های پیرامون حوادث تلخ اگرچه باعث خنده و شادی لحظه‌ای می‌شوند، اما ممکن است تأثیرات مخربی بر روحیه افراد داشته باشند؛ بنابراین با فرهنگ سازی به مردم جامعه آموزش داده شود تا در بازتولید و نشر جوک‌ها توجه بیشتری از خود نشان دهند.