دیگر جایی برای زباله نیست!

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: مدیریت پسماند و زباله این روز‌ها به مشکل بزرگ شهر‌های کوچک و بزرگ تبدیل شده و حتی به روستا‌ها هم رسیده است. اغلب زباله‌های دپو یا رها شده در مناطق مختلف سر از جوی‌ها و رودخانه‌های فصلی یا دایمی در می‌آورد و متاسفانه سوء مدیریت این زباله‌ها امنیت اجتماعی و سلامت مردم را نشانه گرفته است، چون همه این شیرابه‌ها و آلودگی‌های حاصل از زباله در مخازن و منابع آب زیرزمینی و سطحی تخلیه می‌شود. با این حال در ابتدای این هفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در نشست مشترک اعضای مجمع نمایندگان گیلان گفت: «دیگر جایی برای محل دفن زباله در کشور نداریم.» آیا کشور‌های دیگر هم برای مدیریت زباله و پسماند مشکل دارند یا روش‌های دیگری را برای دپو و امحای زباله در پیش گرفته‌اند؟ در این گزارش ضمن بررسی تاریخچه مدیریت پسماند در کشورمان از روش‌های دیگر کشور‌ها برای دفع زباله نوشته ایم.

تاریخچه مدیریت پسماند در کشور

از تاسیس اولین شهرداری در کشورمان بیش از ۱۰۰ سال می‌گذرد و اولین بار در سال ۱۲۸۲ بود که با تصویب قانون، نظافت شهر جزو وظایف شهرداری قرار گرفت و دفع زباله‌ها به طور مشترک با همکاری مردم و شهرداری انجام شد. در آن زمان دور کردن زباله از محیط زندگی مردم تنها روش مدیریت پسماند بود. تا این که در اوایل دهه ۶۰ مراکز بازیافت زباله در شهر‌های بزرگ ایجاد شد و مدیریت پسماند اهمیت بیشتری پیدا کرد. سازمان‌های بازیافت مسئولیت تفکیک پسماند‌ها و فرهنگ سازی را به عهده گرفتند و از سال ۶۴ با هدف جلوگیری از پراکنده شدن پسماند‌ها در شهر شیوه جمع آوری زباله تغییر کرد تا این که در سال ۸۱ لایحه قانونی با نام مدیریت مواد زاید جامد به مجلس ارائه شد. در نهایت در سال ۸۳، مجلس شورای اسلامی قانون مدیریت پسماند‌ها را تصویب کرد. سال ۸۴ بود که آیین نامه اجرایی این قانون نیز با تایید هیئت دولت به اجرا درآمد. با این حال هنوز بخش زیادی از زباله‌های تولیدی در کشورمان در خارج از شهر‌ها و در لندفیل‌ها (محلی که انواع زباله و پسماند به آن جا منتقل می‌شود) دپو یا دفن می‌شود.

وضعیت مدیریت پسماند در ایران و جهان

در کشور ما ۸۰ درصد کل مخارج پسماند مربوط به جمع آوری پسماندهاست که به گزارش اقتصاد آنلاین ۶۰ درصد آن صرف حقوق و دستمزد کارگرانی می‌شود که زباله‌ها را جمع می‌کنند. بر اساس گزارش‌ها و مطالعاتی که در شهر‌های مختلف کشورمان صورت گرفته، میانگین هزینه جمع‌آوری هر تن زباله در سال حدود ۶۰ دلار محاسبه شده، این در حالی است که در کشور‌های در حال توسعه زباله نه تنها هزینه‌ای برای آن‌ها ندارد که از آن سود هم می‌برند.

مقایسه میزان بازیافت در ایران و جهان

طبق گزارش دویچه وله، کشور‌های پیشرفته و برخی کشور‌های در حال توسعه حدود ۷۰ درصد زباله‌های تولیدی خود را بازیافت می‌کنند که متاسفانه این میزان در کشور ما نزدیک به ۱۷ درصد است. بر خلاف بسیاری از کشور‌ها که در آن زباله حکم طلایی به عنوان منبع درآمد را دارد، در کشور ما به این موضوع توجه چندانی نشده و هنوز بسیاری از ابتدایی‌ترین اقدامات مدیریت پسماند که یکی از آن‌ها تفکیک از مبدأ است، به درستی اجرایی نشده؛ این در حالی است که تولید روزانه زباله هم روزبه‌روز در حال افزایش است.

مهم‌ترین روش‌های دفع زباله

سالانه حدود ۲ میلیارد تن زباله جامد شهری در جهان تولید می‌شود که حداقل ۶۵۰ میلیون تن آن به روش‌هایی از بین می‌رود که از لحاظ محیط زیستی ناایمن به حساب می‌آیند. از آن جایی که شیوه دفع زباله می‌تواند آثار مخربی بر محیط زیست و سلامت انسان داشته باشد، مدیریت پسماند اهمیت زیادی در جهان دارد. به طور کلی زباله‌های باقی مانده بعد از بازیافت با روش‌هایی از قبیل دفن، سوزاندن، دپوی روباز و... دفع می‌شود. میانگین درصد بازیافت زباله و تولید کمپوست در جهان حدود ۱۹ درصد است. ۳۷ درصد زباله‌ها هم توسط کشور‌ها دفن می‌شود، ۳۱ درصد در محل‌های روباز دپو می‌شود و حدود ۱۳ درصد هم در کوره‌های زباله سوزی می‌سوزد. طبق گزارش ها، دپوی روباز زباله بدترین روش دفع زباله محسوب می‌شود که این میزان در کشور‌های کم‌درآمد حدود ۹۳ درصد و در کشور‌های با درآمد بالا حدود ۲ درصد است.

شیوه کشور‌ها در دفع زباله

بعضی از کشور‌های دنیا با ترکیبی از خلاقیت و نوآوری توانسته‌اند رویکرد مثبتی را در جهت مدیریت پسماند دنبال کنند. در ادامه با چهار کشور آینده‌نگر که به منظور داشتن جهانی پاک‌تر و سالم‌تر از شیوه‌هایی خلاقانه برای دفع زباله‌ها استفاده کرده‌اند، آشنا می‌شویم.

اندونزی و تجارت زباله برای بهداشت و درمان

در شهر مالنگ‌اندونزی از زباله‌های شهر استفاده بسیار جالبی می‌شود. در این شهر زباله نوعی بیمه بالینی محسوب می‌شود که با استفاده از آن بیماران می‌توانند خدمات پزشکی و دارو دریافت کنند. پس از دریافت، زباله‌های جمع‌آوری‌شده به پول نقد تبدیل و به شبکه بهداشت و درمان منتقل می‌شود.

سوئد و تبدیل زباله به انرژی

سوئد به خاطر پیشرفت‌های زیست‌محیطی تصاعدی خود مشهور است. سال‌های بسیاری است که این کشور انرژی موردنیاز خود را از زباله‌ها تأمین می‌کند. سیستم تبدیل زباله به انرژی در این کشور اسکاندیناوی به شیوه‌ای مؤثر گرمایش مستقیم بیش از ۹۵ هزار خانوار و برق مورد نیاز برای ۲۶۰ هزار خانه سوئدی را فراهم می‌آورد. سطل‌های زباله‌های بازیافتی این کشور به حدی مؤثر و کارآمد است که تنها یک درصد از زباله‌های تولیدی برای دفن به محل‌های مدنظر انتقال می‌یابد. علاوه بر این با داشتن دید کالایی به زباله، سوئد حتی با خرید آن از دیگر کشور‌های اروپایی، به تأمین نیاز‌های انرژی خود می‌پردازد.

هند و پوشاندن خیابان‌ها با پلاستیک

یکی از شیمی‌دانان برجسته هندی راهی برای جایگزینی بستر‌های پلاستیکی رایج با قیر که ماده اصلی آسفالت محسوب می‌شود، ابداع کرده است. افزایش سطح پسماند‌های پلاستیکی در این کشور که به دنبال توسعه سریع اقتصادی هند رخ داده است، در نظر این شیمی‌دان خوش‌بین نعمتی برای جایگزینی بسیاری از مواد شیمیایی مصرفی به حساب می‌آید. وی و علاقه‌مندان به دیدگاهش، به زباله مانند گنجی از منابع بی‌استفاده نگاه می‌کنند. شیوه اختراعی این شیمی‌دان علاوه بر رفع معضلات زیست‌محیطی، باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها نیز می‌شود چرا که جایگزین کردن پلاستیک به جای قیر با تمامی هزینه‌های جمع‌آوری و تبدیل، درنهایت با مبلغی حداقل ۱۵ درصد ارزان‌تر از قیر تمام می‌شود.

هنگ‌کنگ و تبدیل محل دفن زباله به پارکی زیست‌محیطی

Sai Tso Wan، محل دفن بیش از یک‌میلیون و ۶۰۰ تن زباله با ارتفاعی معادل ۶۵ متر در هنگ‌کنگ بود. در سال ۱۹۸۱ این مرکز تعطیل و با خاک پر شد. در سال ۲۰۰۴ در این محل تفریحگاهی چندمنظوره ایجاد شد که انرژی مورد نیاز آن با استفاده از توربین‌های بادی، انرژی خورشیدی و انرژی متان حاصل از تجزیه زباله‌های انباشته تأمین می‌شود.