ایران چهار راه ترانزیت منطقه

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: در سال‌های اخیر از موقعیت ژئو استراتژیک کشور در بخش ترانزیت و حمل‌و نقل کالا کمتر بهره‌برداری شده است و بعضی از کشور‌ها با احداث مسیر‌های موازی مانند راهگذر ابریشم جدید سعی در دور زدن مسیر تاریخی ترانزیتی ایران داشتند، اما در دولت سیزدهم توسعه دیپلماسی اقتصادی با کشور‌های همسایه یکی از اولویت‌ها قرار گرفت که ترافیک دیپلماتیک این روز‌ها خود گواه این ماجراست. در همین چند روز اخیر هم شاهد احیا و بهره برداری از راهگذر‌های عبوری از کشورمان بوده ایم که نمونه آن استفاده از راهگذر شمال – جنوب و عبور اولین محموله ترانزیت چندوجهی از روسیه به هند است که از بندر سالیانکا در روسیه حرکت کرده و وارد بندرانزلی و از آن جا به بندرعباس منتقل شود و با کشتی به بندر ناواشیوای هند که مقصد نهایی است، انتقال پیدا کند. جدا از این محموله روز گذشته هم اولین قطار ترانزیتی از قزاقستان که به تهران رسیده بود به سمت اروپا حرکت کرد تا شروعی جدید برای راهگذر ترانزیتی جدید ریلی موسوم به KITI باشد. این اتفاق‌ها نشان داد کشورمان به سمت احیای سابقه تاریخی خود به‌عنوان مرکز ترانزیت منطقه حرکت می‌کند.

در ادامه به بررسی راهگذر‌های عبوری از کشورمان پرداخته ایم که می‌تواند سالانه میلیارد‌ها دلار سود بابت جابه جایی کالا نصیب کشور کند.

راهگذر‌های عبوری از ایران

اصولاً راهگذر به راهرو یا دالانی گفته می‌شود که برای حمل‌ونقل مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، در هر راهگذری می‌توان از شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل (ریلی، جاده‌ای و دریایی) آبراه‌ها و خطوط انتقال انرژی، نفت و گاز استفاده کرد. با این حال به گزارش وزارت راه و شهرسازی ۵ راهگذر اصلی در کشورمان وجود دارد که به آن پرداخته ایم.

۱ راهگذر شمال – جنوب در شهریور ماه ۱۳۷۹ توسط سه کشور ایران، روسیه و هند به منظور بهبود مناسبات تجاری و گسترش همکاری‌های حمل‌ونقلی بین اعضا تشکیل شد و با پذیرش ۱۱ عضو جدید از جمله: آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان به کار خود ادامه داد. این راهگذر به منظور افزایش دسترسی طرف‌های متعهد به بازار‌های جهانی، از طریق تسهیلات حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای، دریایی، رودخانه‌ای و هوایی اقیانوس هند و خلیج‌فارس را از طریق ایران به دریای خزر و سپس، از طریق روسیه به سن پترزبورگ و اروپا متصل می‌کند.

۲ راهگذر شرق- غرب که همان جاده باستانی ابریشم است می‌تواند در مبادلات کالایی کشور‌های چین و آسیای مرکزی در شرق و شمال شرقی از طریق ایران به کشور‌های حوزه قفقاز، آسیای غربی و حوزه دریای مدیترانه نقش‌آفرینی کند. این مسیر ایرانی راهگذر شرق – غرب از مرز‌های شمال شرقی ایران شامل: دوغارون، سرخس، باجگیران، لطف آباد، اینچه برون و... به مرز‌های خروجی غربی و شمال غربی شامل جلفا، بازرگان، سرو، رازی، تمرچین، باشماق، خسروی و برعکس است. این مسیر دارای دسترسی ریلی در محور سرخس – رازی به طول ۲۰۰۸ کیلومتر است.

۳ راهگذر جنوبی آسیا با شروع از آسیای جنوب شرقی و گذر از شبه قاره هند از طریق میرجاوه در مرز جنوب شرقی ایران وارد قلمرو کشور شده و در نهایت از طریق مرز‌های شمال غربی شامل بازرگان، رازی و خسروی در مرز کشور‌های ترکیه و عراق از قلمرو ایران خارج شده و به سمت حوزه‌های اروپا و دریای مدیترانه امتداد می‌یابد. طول این مسیر در محور میرجاوه – رازی ۲۴۹۶ کیلومتر است.

۴ راهگذر تراسیکا در اردیبهشت سال ۱۳۷۲ در نشست وزیران حمل و نقل و تجارت هشت کشور عضو (پنج کشور جمهوری آسیای میانه و سه جمهوری قفقاز) در بروکسل ارائه شد که طی آن یک راهگذر حمل و نقل از طریق دریای سیاه – جمهوری قفقاز – دریای خزر و آسیای میانه، میان اروپا و آسیای میانه تعریف شد. تراسیکا به عنوان مسیری که کمترین هزینه و زمان را برای اتصال جمهوری‌های آسیای میانه به بازار‌های جهانی و بنادر اروپایی دارد، معرفی شد. اعضای این راهگذر عبارتند از: آذربایجان، ایران، ارمنستان، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، بلغارستان، مولداوی، رومانی، ترکیه و اوکراین.

۵ راهگذر آلتید هم یکی دیگر از راهگذر‌های بین‌المللی است که در سال ۱۹۹۲ به منظور تسهیل حمل و نقل زمینی توسط کمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوسیه تأسیس شد. راهگذر آلتید شامل سه کریدور شمالی، مرکزی و جنوبی است و مرز شمالی ایران و ترکمنستان و مناطق حاشیه دریای خزر و بندر ترکمن را شامل می‌شود.

اهمیت راهگذر‌های ترانزیتی کشورمان

وجود راهگذر‌های متعدد شرقی- غربی سبب شده است تا ایران برای جذب سهم کالای ترانزیتی از این راهگذر‌ها با دیگر کشور‌ها رقابت داشته باشد. این در حالی است که مزیت اصلی ایران در راهگذر شمال- جنوب نسبت به دیگر راهگذر‌های عبوری از خاک ایران بیشتر است؛ چرا که برای شاخه شرقی این راهگذر مسیر رقیبی وجود ندارد و در شاخه غربی نیز زمان و هزینه عبور کالا از خاک ایران نسبت به مسیر‌های موازی (مسیر دریایی کانال سوئز) ۳۰ تا ۴۰ درصد ارزان‌تر است، اما شکوفایی ظرفیت‌های ترانزیتی کشومان اهمیت‌هایی دارد که می‌شود به استحکام ساختار اقتصادی با تنوع و افزایش منابع درآمدی کشور، کاهش وابستگی اقتصادی به فروش نفت، اشتغال‌آفرینی و ارتقای شبکه زیرساختی حمل‌ونقل اشاره کرد همچنین با گره زدن منافع سایر کشور‌ها به یکدیگر هزینه تحریم‌های اقتصادی برای تحریم‌کنندگان افزایش می‌یابد و عملا راهی برای مقابله با تحریم‌ها به حساب می‌آید.

پیش بینی درآمد ۲۰ میلیارد دلاری از ترانزیت

پیش از این هم در ۲۲ خرداد که از راهگذر شمال – جنوب در همین صفحه نوشته بودیم از ظرفیت ایران در ترانزیت کالا نوشته ایم، با این حال ظرفیت ایران در میزان عبور بار از کشور بیش از ۲۰ میلیون تن است، این در حالی است که مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری میزان ترانزیت جاده‌ای در سال گذشته کشورمان را ۹.۳ میلیون تن اعلام کرده که نسبت به سال قبل افزایش دو برابری داشته است.

جواد هدایتی معتقد است با توجه به جنگ اوکراین و تحریم‌هایی که روسیه دارد امسال بیش از ۱۰ میلیون تن بار روسیه از مسیر راهگذر شمال – جنوب جا به جا خواهد شد که اگر این پیش‌بینی محقق شود، ترانزیت کشور به ۲۰ میلیون تن در سال می‌رسد. رستم قاسمی، وزیر راه هم اعلام کرده است که ترانزیت ۲۰ میلیون تن بار، درآمد ۲۰ میلیارد دلاری برای کشور در پی خواهد داشت. در ضمن به گفته هدایتی، هر ۱۰۰ تن بار ۱۰ شغل مستقیم و حدود ۵۰ شغل غیرمستقیم ایجاد می‌کند بنابراین افزایش ترانزیت علاوه بر رشد درآمد‌های ارزی مزایای زیادی برای بخش‌های مختلف اقتصادی خواهد داشت.

البته این اتفاق در صورتی محقق می‌شود که زیرساخت‌های ترانزیتی از جمله حمل بار از دریا به ریل و جاده فراهم شود. در بخش جاده‌ای هم اکنون ۴۰۰ کامیون در روز در این مسیر تردد دارد که به گفته هدایتی باید به هزار کامیون برسد، از سوی دیگر در بخش ریلی نیاز به لکوموتیو و ارتقای خطوط ریلی شمالی کشور داریم که در این بخش مشکلاتی وجود دارد.