آیا دیپلماسی آب به برنده‌ترین رکن سیاست خارجی اسرائیل تبدیل می‌شود

به گزارش مجله خبری نگار، اسرائیل از فناوری پیشرفته شیرین‌سازی آب در چارچوب تلاش‌هایش برای عادی‌سازی روابط با کشور‌های عربی استفاده می‌کند، اگرچه دیپلماسی شیرین‌سازی آب تل‌آویو اکنون با صخره سخت «جنگ در غزه» برخورد کرده است.

ادامه جنگ در نوار غزه و نسل‌کشی فلسطینی‌ها دیپلماسی تل‌آویو در منطقه را با مشکل مواجه کرده، از جمله اینکه پرونده عادی‌سازی روابط اسرائیل – عربستان را به حاشیه رانده است.

با این حال اسرائیل به تلاش‌های خود برای برقراری روابط با کشور‌های جدید عربی و توسعه آنها با کشور‌هایی که پیشتر رابطه برقرار کرده بود، به ویژه در حوزه اجرای طرح‌های مشترک آبی ادامه و حتی پشنهاد‌های متنوعی به شرکایش عربش در زمینه تبادل تجربیات و فناوری مدیریت مصرف آب، شیرین‌سازی آب و مشارکت در تأمین منابع آبی ارائه می‌دهد.

خاورمیانه از جمله مناطق دنیاست که با مشکل کمبود آب و تأمین آن مواجه است و اثار تغییرات آب و هوایی خیلی زود در این منطقه با تشدید خشکسالی و موج‌های گرما خود را نشان داد.

به همین دلیل راهکار‌های آبی به ویژه راهکار‌هایی که آب را قابل شرب و مصرف کند و همچنین مدیریت مصرف آب مورد توجه بسیاری از کشور‌های منطقه است.

یکی از راهکار‌های مورد توجه کشور‌های منطقه برای حل مشکل کمبود منابع آبی، شیرین‌سازی آب است که بر عملیاتی مانند تبخیر آب یا زدودن نمک و املاح از آن متکی است.

اسرائیل پیشتاز فناوری شیرین‌سازی آب است، این رژیم حدود ۸۵ درصد از آب آشامیدنی مورد نیاز خود را از پنج کارخانه شیرین‌سازی آب تأمین و اینگونه نیاز خود در حوزه آب را بر طرف می‌کند.

اسرائیل سپتامبر ۲۰۲۰ دو قرارداد دوجانبه با بحرین و امارات امضا کرد که به «توافق ابراهیم» معروف شدند. این اولین روابط دیپلماتیک بین اسرائیل با دو کشور عربی از سال ۱۹۹۴ بود. اگرچه پیش از این با مصر و اردن روابطی برقرار کرده بود و این دو کشور این رژیم را به رسمیت شناخته بودند. پس از بحرین و امارات و در ادامه پرونده عادی‌سازی، اسرائیل قرارداد‌هایی با مغرب و سودان نیز امضا کرد.

تا پیش از عملیات طوفان الاقصی در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و آغاز جنگ اسرائیل در نوار غزه دولت بایدن تلاش می‌کرد، مذاکرات ریاض و تل‌آویو در حوزه عادی‌سازی را به سرانجام برساند، اما این جنگ هرآنچه آمریکا رشته کرده بود، را پنبه کرد.

همچنین، قرار بود، در کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل در نوامبر ۲۰۲۳، اسرائیل قرارداد سه جانبه‌ای با اردن و امارات امضا کند که بر اساس آن، اردن در قبال صادرات ۶۰۰ مگاوات انرژی خورشیدی به اسرائیل ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب شیرین شده توسط ایستگاه‌های آب شیرین‌کنی این رژیم که با تأمین مالی امارات در اسرائیل ساخته شده بودند، وارد کند؛ اما جنگ غزه این قرارداد را به هم به تعویق انداخت.

اسرائیل نیز همانند اغلب کشور‌های خاورمیانه از کمبود منابع آبی طبیعی رنج می‌برد، این موضوع باعث شد تا این رژیم به جای تکیه بر یک منبع تأمین آب یعنی دریاچه «طبریه» به استفاده از فناوری شیرین‌سازی آب روی بیاورد، راهکاری که بسیاری از کشور‌های خاورمیانه نیز مایل به استفاده از آن بودند، اما فناوری آن را در اختیار نداشتند، این عاملی شد تا کشور‌های منطقه برای حل مشکلات آبی خود به فناوری اسرائیل در این حوزه نیاز پیدا کنند.

اسرائیل دارای پنج ایستگاه شیرین‌سازی آب یعنی عسقلان، پالماخیم، خضیره، سوریک و اشدود در سواحل دریای مدیترانه است و شیرین‌سازی آب در این مجمتمع‌ها ۵ تا ۱۰ درصد از مصرف سالیانه انرژی در این رژیم را به خود اختصاص می‌دهد. با وجود مصرف بالای انرژی در این ایستگاه‌ها اسرائیل در ساخت دو ایستگاه دیگر نیز می‌باشد.

در گزارش مؤسسه «استراتفور» آمده است که شرکت‌های اسرائیلی پیشرو در حوزه فناوری شیرین‌سازی آب هستند و تاکنون راهکار‌های متعددی را در این زمینه ارائه داده‌اند، راهکار‌های مثل فناوری آبیاری قطره‌ای و تولید آب از هوا [با استفاده از رطوبت موجود در هوا].

از زمان تأسیس اسرائیل «آب» نقش مهمی در روابط این رژیم با همسایگانش، به ویژه پس از امضای توافقنامه‌های عادی‌سازی بازی می‌کند، به عنوان مثال به موجب توافقنامه صلح اسرائیل و اردن در سال ۱۹۹۴ اسرائیل سالیانه ۵۰ میلیون مترمکعب آب به اردن صادر می‌کند، با تمدید این قرار داد در سال ۲۰۲۱ این نسبت دو برابر شد و به ۱۰۰ میلیون مترمکعب افزایش یافت.

افزون بر آن، اسرائیل قرارداد‌هایی با کشور‌هایی مانند بحرین و امارات امضا کرده که به موجب آن، فناوری‌های خود در حوزه شیرین‌سازی آب و مدیریت درست مصرف و کاهش هزینه‌های راه‌اندازی ایستگاه‌های شیرین‌سازی آب را در اختیار آنها می‌گذاشت و در اجرای طرح‌های شیرین‌سازی آب این کشور‌ها مشارکت می‌کرد.

تا پیش از این توجه چندانی به موضوع کمبود منابع آبی در منطقه نمی‌شد، اما در سال‌های اخیر با درگیر شدن بسیاری از کشور‌ها با تغییرات آب و هوایی و کاهش منابع آبی، دیپلماسی آب به ابزاری مهم و اثرگذار در دست اسرائیل تبدیل شده، طوری که حتی سطح و گستره روابط این رژیم با کشور‌های دیگر را مشخص می‌کند.

به همین دلیل این انتظار وجود دارد که همکاری‌های منطقه‌ای بین کشور‌های عربی با اسرائیل در حوزه آبی بیش از پیش افزایش یابد و نیاز به فناوری آبی اسرائیل روی روابط دیپلماتیک این رژیم با کشور‌های منطقه تأثیر بگذارد، همانگونه که روی روابط اردن و مغرب با اسرائیل تأثیر گذاشت.

ناظران منطقه‌ای تأکید می‌کنند، از این پس نه تنها شاهد فعال‌تر شدن دیپلماسی آب اسرائیل خواهیم بود، بلکه تل‌آویو از آن به عنوان اهرم فشاری برای پیشبرد پرونده عادی‌سازی روابط خود با کشور‌های عربی استفاده خواهد کرد. همچنین، پیش‌بینی می‌شود، دیپلماسی آب به یکی از راه‌های تقویت و گسترش همکاری کشور‌های عربی با اسرائیل تبدیل شود.

درحالی که در ابتدای جنگ اسرائیل در نوار غزه، اردن مواضع انتقادی نسبت به تل‌آویو اتخاذ و حتی در نوامبر ۲۰۲۳ سفیر این رژیم در تل‌اویو را در اعتراض به جنایاتش در نوار غزه احضار کرده بود و این امید ایجاد شده بود که موضعی حمایتی در قبال مقاومت فلسطین اتخاذ کند، درخواست امان برای تمدید قرارداد واردات آب از اسرائیل در مارس ۲۰۲۴ برای یک سال دیگر، منوط به آن شد که مواضع انتقادی خود از اسرائیل در خلال جنگ غزه را متوقف کند.

عربستان نیز دلایل کافی برای سکوتش در قبال جنایات اسرائیل در غزه دارد. اکنون ریاض به شدت نیازمند مشارکت اسرائیل در طرح‌های شیرین‌سازی آب عربستان در نیوم و چشم‌انداز ۲۰۳۰ دارد، به ویژه اکنون که بخش اعظم این طرح‌ها به خاطر کمبود منابع مالی متوقف شده یا به تعویق افتاده‌اند و بخشی هم که درحال اجراست، نیازمند فناوری‌های پیشرفته در حوزه آب و انرژی هستند.

این باعث می‌شود، از این پس شاهد ایفای نقش گسترده‌تر و اثرگذارتر دیپلماسی آب در روابط منطقه‌ای باشیم و از آنجا که اسرائیل از فناوری‌های پیشرفته شیرین‌سازی آب بهره‌مند است، این فناوری در آینده نزدیک می‌تواند، ماهیت و شکل روابط تل‌آویو با کشور‌های منطقه را مشخص کند.

نیاز گسترده کشور‌های منطقه به آب می‌تواند، به اهرم فشاری در دست اسرائیل تبدیل شود تا برنامه‌ها و طرح‌های خود را به کشور‌های منطقه از جمله عربستان، امارات، بحرین و اردن تحمیل کند.