«فرهنگ‌کارت» احمدی‌نژاد به کجا رسید؟ ۱۴ سال وعده داده شد

به گزارش مجله خبری نگار، کافی است عنوان «فرهنگ‌کارت» را جست‌وجو کنید، آن وقت متوجه می‌شوید که در سال‌های متعدد درمورد این موضوع صحبت شده و توسط دولت‌های مختلف مباحثی مطرح شده است. در بین برنامه‌های سیدعباس صالحی، هم این عنوان به چشم می‌خورد. فرهنگ‌کارت، عنوانی ا‌ست که در کنار عناوینی، چون عدالت فرهنگی و عمومی‌سازی دسترسی مردم آمده است.

وقتی ۲۷ آذر ۸۹، محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه‌ها را اعلام کرد یک پدر خانواده با دو فرزند می‌توانست با همان ۴۵ هزار و پانصد تومان یارانه برای هر فرزندش نزدیک به ۱۳ عنوان کتاب با موضوع کودک و نوجوان بخرد. نزدیک به ۱۴ سال از آن دستور می‌گذرد. با احتساب یارانه ۴۰۰ هزار تومانی‌ای که دولت برای دهک‌های یک تا سه اختصاص داده است، همان پدر خانواده تنها می‌تواند یک یا دو عنوان کتاب آن هم با صفحات بسیار کم را خریداری کند. البته اگر پس از خرید مایحتاج اولیه زندگی چیزی از آن یارانه برای فرهنگ بماند.

این کاهش قدرت خرید کار را به جایی رسانده که در خیابان انقلاب تهران، بخش مهمی از مردم تنها تماشاگر ویترین کتاب‌فروشی‌ها و پوستر فیلم‌های روی پرده شده‌اند. صدای این نگاه‌های تماشاگر آنقدری بلند بوده که به بهارستان و صفحات برنامه‌های سیدعباس صالحی برای تصدی وزارت ارشاد رسیده است. او در صفحه پنجم برنامه ۱۷ صفحه‌ای خود به سراغ همین موضوع می‌رود و راهکاری آشنا را مطرح می‌کند. در بند ۱-۳ کلان برنامه‌های صالحی چنین راهبردی آمده است: «عمومی‌سازی دسترسی مردمی به محصولات و فرصت‌های فرهنگی در تمام نقاط کشور (با استفاده از فرهنگ‌کارت)». 

فرهنگ‌کارت؛ پرانتزی پردردسر

فرهنگ‌کارت نام جدیدی برای توسعه عدالت فرهنگی نیست و پیش از این هم اسماعیلی، وزیر ارشاد دولت سیزدهم چنین مفهومی را با عنوان یارانه فرهنگی به سمع و نظر مردم رساند، اما اسماعیلی در برنامه خود، یارانه فرهنگی را ذیل حوزه کتاب معرفی کرد، در صفحه پنجاه‌ونهم برنامه اسماعیلی این نکته اینچنین مطرح شده بود: «اختصاص یارانه فرهنگی به سبد مصرفی خانوار در راستای افزایش خرید و مصرف کتاب توسط خانواده‌ها.» از برنامه اسماعیلی چنین به نظر می‌آمد که او می‌خواهد یارانه فرهنگی را در قالب گسترده‌تری نسبت به بن کتاب در نمایشگاه کتاب تهران اختصاص بدهد.

مضاف بر اینها اسماعیلی در این موضع متوقف نشد و در هفتم اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۱ از تخصیص یارانه در حوزه سینما صحبت کرد: «دولت مایل است یارانه‌ای برای خرید بلیت سینما در نظر گرفته شود. در این مسیر در حال رایزنی هستیم و خبر‌های خوبی در راه است.»، اما در پایان عملکرد سه‌ساله اسماعیلی، او نه‌تن‌ها نتوانست از بن کتاب با شیوه سابق فراتر برود بلکه در اجرای تعهدات آیین‌نامه «نحوه پرداخت یارانه در حوزه نشر و مطبوعات» هم چندان توفیقی کسب نکرد و نتوانست مشمولان یارانه کتاب را گسترش دهد. براساس این آیین‌نامه، دانش‌آموزان به‌ویژه در مقطع دبیرستان، دانشجویان در تمام مقاطع، طلاب علوم دینی و اساتید اهل قلم و فرهیختگان برجسته کشور باید از این یارانه بهره‌مند شوند، یارانه‌ای که در طی سال‌های اخیر نه‌تن‌ها به دانش‌آموزان اختصاص پیدا نکرده بلکه مبلغ پرداختی ۲۸۰ هزار تومان هم نمی‌توانست پوشش‌دهنده نیاز‌های مشمولان باشد. 

ثبت‌نام‌هایی که انجام شد، کارت‌هایی که نیامد

البته نزدیک‌ترین تجربه به فرهنگ‌کارت و یارانه فرهنگی - به شکل گسترده‌تر از بن کتاب - برای دولت سیزدهم نیست. بیست‌ونهمین جشنواره کتاب تهران در اردیبهشت سال ۹۵، رئیس مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد، فرهنگ‌کارت ۴۷ هزارتومانی را در شرایطی معرفی کرد که آن زمان یارانه نقدی هنوز ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان بود. رقمی که موسویان آن را قابل استفاده برای مراکز فرهنگی، هنری، سینما‌ها و مراکز آموزشی عنوان کرد. قرار دادن پوشش بیمه‌ای دارنده کارت تا سقف یک میلیون تومان، تخفیف ۵۰ درصدی از تور‌های تهران‌گردی، قابلیت رزرو بلیت هواپیما، اتوبوس و قطار و پرداخت وام ۱۰ میلیون تومانی با سود ۱۶ درصد از دیگر مزایایی دارندگان این کارت بیان شد. وقتی از موسویان، رئیس مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد، درباره زمان تحویل فرهنگ‌کارت پرسیده شد، او جواب داد: «کارت‌های متقاضیان پس از ثبت‌نام ظرف دو هفته به آنها تحویل خواهد شد.» دو هفته عنوان‌شده توسط موسویان برای بسیاری از ثبت‌نام‌کنندگان دریافت این کارت‌ها تا امروز طول کشیده است. کارت‌هایی که حتی وقتی به دست صاحبان‌شان رسیدند به دلیل عدم همراهی شرکت‌های طرف قرارداد، چندان کاربری‌ای نداشتند. 

۴۷ هزارتومان حداقل باید ۹ برابر شود

با گذشت هشت سال از خاطرات فرهنگ‌کارت‌های توزیع‌نشده، صالحی دوباره به سراغ این طرح آمده است. طرحی که از جزئیاتش تنها نام فرهنگ‌کارت مشخص است. نامی که برای مردم خاطره‌ای از یک طرح اجرا نشده دارد. با این فرض که وزارت فرهنگ و ارشاد در دولت دوازدهم بخواهد فرهنگ‌کارت را به همان شیوه سال ۹۵ به دست مردم برساند برحسب تورم باید مبلغ ۴۷ هزار تومان سال ۹۵ را حداقل به مبلغ ۴۳۴ هزار تومان برساند. عددی که در نسبت با بن کتاب امسال ۱۵۴ هزار تومان بیشتر است. اگر این فرض را در نظر بگیریم که طرح فرهنگ‌کارت به تصویب برسد و یک دانشجو بخواهد براساس مبلغ ۴۳۴ هزارتومان فرهنگ‌کارت خرید کند، با توجه به قیمت حدودا ۸۰۰ تومانی هر صفحه کتاب در سال ۱۴۰۳ (براساس آمار خانه کتاب و ادبیات ایران)، با رقم ۴۳۴ هزارتومان تنها می‌تواند یک کتاب ۵۴۳ صفحه‌ای بخرد. با تمام این تفاسیر باید دید فرهنگ‌کارت که به‌عنوان بخشی از برنامه‌های سیدعباس صالحی مطرح شده است، با درنظرگرفتن تورم چقدر می‌تواند مردم را برای یارانه داشتن در بخش فرهنگ امیدوار کند و بعد از سال‌ها به دست‌شان برسد.

منبع: فرهیختگان-محمدحسین سلطانی