ساز وکار ستیز با سیل‌های سالانه

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: در فصل‌هایی از سال به دلیل خشکی زمین و کم بارشی‌های فصلی، مناطقی از سیستان و بلوچستان دچار گرد و غبار و آلودگی هوا می‌شود به گونه‌ای که تنفس را بر مردمان نجیب این استان سخت می‌کند؛ اما در یک هفته اخیر و در جریان بارندگی‌های شدید تا ۴۰۰ میلی متر یعنی ۲ برابر متوسط بارش سالانه کشور (۲۴۰میلی‌متر) در جنوب سیستان و بلوچستان باران باریده است.

حال، نبود زیرساخت‌های لازم به منظور کاهش خسارت و مهار آب و سیلاب در منطقه باعث شده است، باران، این رحمت الهی که تمام نقاط ایران به آن سخت نیازمند است، گاهی سبب ساز خرابی و عقب ماندگی شود. یکی از این موارد را مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان روایت کرده و گفته است، بارش شدید باران و وقوع سیل به تاسیسات آب در ۲۵۲روستای جنوب این استان خسارت وارد کرد.

وعده رئیس جمهور.

اما از مهم‌ترین نیازمندی‌ها برای کنترل چنین وقایعی را رئیس جمهور در حضور روز چهارشنبه خود در مناطق سیل زده این استان وعده داد: «کار زیربنایی و زیرساختی که باید برای جلوگیری از سیلاب و مهار آب‌های ناشی از باران‌های فصلی در جنوب سیستان و بلوچستان انجام شود، ساخت سد است که آن هم جز برنامه ما خواهد بود. یک کار اساسی این است که باید این نزولات آسمانی را با ایجاد سد به نحوی مدیریت کنیم که از آب درست استفاده شود، بالاخره گاهی چند ساعت یا چند روز باران می‌بارد آب این باران باید برای مردم این منطقه نعمتی باشد که بتوانند از آن در طول سال استفاده کنند که به دریا ریخته نشود و این آب شیرین قابل استفاده برای آشامیدن شود.»

۳ مطالبه مسئولان میدانی استان

ما برای این که دقیق‌تر به موضوع بپردازیم با دو مسئول مرتبط با این حوزه در استان سیستان و بلوچستان هم‌کلام شدیم. مهندس سید محمدرضا سید حسینی رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان راهکار‌های مدیریت مهار آب و سیلاب و کاهش خسارت و البته بهره وری از این آب‌ها را برایمان تشریح کرد:

۱- اجرای طرح‌های آبخیزداری

سید حسینی می‌گوید: مطالعات گسترده‌ای درباره ضرورت اجرای طرح‌های آبخیزداری برای سیستان و بلوچستان انجام شده که باید این مطالعات را اجرایی کرد. البته موضوع آبخیزداری از مهم‌ترین نیاز‌های اغلب نقاط کشور و به ویژه در استان است.

فرسایش خاک ۱۰ برابر میانگین کشوری

بی توجهی به مسئله آبخیزداری و اقدامات مورد نیاز در زمینه کنترل آب و سیلاب، باعث خسارت سنگینی در بخش خاک منطقه شده که رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان درباره آن به آمار نگران کننده‌ای اشاره می‌کند: متاسفانه فرسایش خاکی در این منطقه ۱۰ برابر سایر نقاط کشور است که این موضوع نگران کننده است.

۲- احداث سد

سید حسینی درباره ضرورت احداث سد‌های مورد نیاز در منطقه، این طور می‌گوید: در ان بخش هم مطالعاتی صورت گرفته و ما در منطقه به ۷ سد نیازمندیم که چنان‌چه اعتبارات اجرای آن در اختیار استان قرار گیرد، می‌توانیم با انجام آن، بخش قابل توجهی از مشکلات را برطرف کنیم.

۳- احداث هوتک (آب بندان)

بنابر برخی گزارش‌ها در سیستان و بلوچستان صد‌ها هوتک وجود دارد که بر اساس دانش بومی در نقاط مختلف توسط مردم احداث می‌شود.

هوتِگ یا هوتَک، گودال مصنوعی و یا طبیعی نسبتاً بزرگی است که آب حاصل از بارندگی‌ها در آن هدایت و جمع آوری شده و در طول سال به مصارف کشاورزی و آشامیدنی انسان و حیوانات اهلی و وحشی می‌رسد.
مهندس سیدحسینی در این باره می‌گوید: هوتک، یک راهکار تجربه شده در منطقه است که با استفاده از دانش بومی و محلی اهالی منطقه با هزینه بسیار کم انجام می‌شود. این گودال‌ها را حفر و با آب‌های ذخیره شده در آن، برای مصارف کشاورزی، باغداری، دامداری و... بهره برداری می‌شود. این هوتک‌ها تا حد زیادی از فرسایش خاک و خسارت به تاسیسات، خانه‌ها و مزارع جلوگیری می‌کند.

به نسبت نیاز، بودجه نداریم

از رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان درباره منابع مورد نیاز اجرای این زیرساخت‌ها می‌پرسیم و این که سهم استان از لوایح سالانه کشور چقدر است که سیدحسینی پاسخ می‌دهد: متاسفانه به میزان نیاز، بودجه نداریم. شاید بتوانیم با بودجه‌های فعلی سالانه ۴ یا ۵ هوتگ احداث کنیم در صورتی که همین حالا هر روستا در منطقه به چند هوتک و آب بند نیازمند است. در بخش احداث سد هم اگر از مسئولان آب منطقه استان سیستان و بلوچستان جویا شوید، بعید می‌دانم که اعتبار چندانی برای احداث سد‌های جدید پیش بینی شده باشد.

با بودجه‌های فعلی ۱۰۰ سال زمان می‌برد

سیدحسینی می‌گوید: به طور کل درباره طرح‌های آبخیزداری دچار کمبود شدید بودجه هستیم و اگر به همین روال کنونی بودجه‌ای پیش برویم، شاید نزدیک ۱۰۰ سال زمان ببرد که بتوانیم اقدامات مورد نیاز آبخیزداری را در استان اجرا کنیم.

از کنترل گرد و غبار تا توسعه کشاورزی

درباره نقش کنترلی و نگهداشت گرد و غبار با اقدامات آبخیزداری از او هم می‌پرسم که تاکید می‌کند بی شک، با این اقدامات بخش قابل توجهی از گرد و غبار هم کنترل خواهد شد. ضمن این که با احداث این سازه‌ها و زیرساخت‌ها آبیاری رونق و سطح کشت افزایش می‌یابد یا همین وضع موجود کشاورزی را می‌توانیم حفظ کنیم.

انجام مطالعه ۱۵۰ هزار هکتار

ما برای دریافت داده‌های بیشتر از وضعیت مطالعات، بودجه‌های اجرای پروژه‌های آبخیزداری به سراغ دکتر عبدا... بامری، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سیستان و بلوچستان هم می‌رویم. او به میزان مورد مطالعه و بودجه‌های مورد نیاز اشاره می‌کند: در حوزه آبخیزداری در جنوب سیستان و بلوچستان از ۲ میلیون هکتاری که وجود دارد، برای اجرا حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ هزار هکتار مطالعه شده که البته ما توان اجرا تا ۲۰۰ هزار هکتار را داریم و بقیه آن بدون مطالعه است.

کنترل فرسایش خندقی ۲ همت بودجه می‌خواهد

از دکتر بامری درباره بودجه مورد نیاز برای اجرای طرح‌های آماده اجرا می‌پرسیم که می‌گوید: آن چه در جنوب سیستان و بلوچستان که بالاترین نرم فرسایش خاک نسبت به میانگین کشوری را دارد و باعث بیشترین آزار مردم منطقه شده، «فرسایش خندقی» است. مطالعه کنترل فرسایش خندقی برای ۳۰ هزار هکتار انجام و عملیات اجرایی برای آن تعریف شده است که برای اجرای این پروژه حدود ۲ هزار میلیاد تومان اعتبار نیاز است.

یکی از اولویت ها؛ افزایش پوشش گیاهی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سیستان و بلوچستان درباره یکی از اولویت‌های زیرساختی آبخیزداری می‌گوید: افزایش پوشش گیاهی و عملیات‌های آبی که منجر به افزایش پوشش گیاهی بشود، باعث کاهش سرعت آب و کنترل و نگهداشت ریزگرد و گرد و غبار می‌شود که می‌توان این موارد را از راهکار‌های مناسب و درست در این زمینه دانست.