صادرات ۴۸ هزارتن نخود در سال جاری

به گزارش مجله خبری نگار/ایران-هما همت خواه: نخود، گیاهی یکساله و بوته‌ای کوتاه از خانواده حبوبات است. این گیاه دارای ارقام مختلف است که دارای رنگ، شکل و ویژگی‌های متفاوتی هستند، این محصول به دو روش دیم و آبی کشت می‌شود؛ هر کدام از این دو کشت، محصولات متفاوتی را به بار می‌آورد. طبق آمار سال ۲۰۲۰، حدود ۷۰ درصد از تولید جهانی نخود مربوط به کشور هندوستان است و کشور‌های استرالیا، ترکیه، روسیه، پاکستان، اتیوپی و ایران نیز بزرگترین تولیدکنندگان این محصول هستند. حدود ۹۱ درصد از تولید جهانی نخود مربوط به تیپ دسی و مابقی تولیدات از تیپ کابلی است.

نخود محصولی سرشار از پروتئین است که در غذا‌های مدیترانه‌ای، خاورمیانه و هندی از جمله حمص، چانا ماسالا و فلافل مورد استفاده قرار می‌گیرد به طوری که در سال ۲۰۱۹ هند با تولید ۷۰ درصد از نخود جهان، بزرگ‌ترین تولیدکننده به شمار می‌رفت. برای بررسی بیشتر موضوع، به سراغ «ناصر مرادی» رئیس شورای ملی نخود ایران رفته تا وضعیت تولید، بازار صادراتی و وارداتی این محصول را جویا شویم.

وضعیت تولید نخود و سطح زیرکشت این محصول در کشور چگونه است؟

طبق آمار‌ها سالانه بین ۲۷۰ تا ۳۰۰ هزارتن محصول نخود در سطح بین ۵۵۰ تا ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی دیم کشت می‌شود و امسال به دلیل بارندگی‌های خوب در برخی استان‌های نخودخیز کشور، با افزایش تولید روبه‌رو شدیم و امیدواریم این روند تولید تداوم داشته باشد. بخش عمده تولید نخود کشور مربوط به اراضی دیم است که از آب سبز (بارندگی‌ها) بهره می‌برد، بنابراین بارندگی تأثیر بسزایی در تولید این محصول دارد. عملکرد کشاورزان در سال جاری بهبود چشمگیری داشته به طوری که میزان برداشت در واحد سطح آن‌ها حدوداً به دو برابر هم رسید، درحالی که طی سال‌های گذشته به دلیل شیوع آفات و سرمازدگی این میزان پایین‌تر یا نصف برداشت امسال بوده است.

عمده تولید نخود کشور مربوط به کدام استان‌ها است؟

نخود در اکثر استان‌های کشور کشت می‌شود که استان‌های کرمانشاه، لرستان، کردستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، همدان، ایلام، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، مرکزی و استان قزوین عمده‌ترین تولیدکنندگان این محصول به شمار می‌روند. طبق آمارها، استان کرمانشاه رتبه اول سطح زیر کشت و تولید و بعد از آن لرستان، کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی به ترتیب رتبه‌های دوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند.

بزرگترین تولیدکنندگان نخود جهان چه کشور‌هایی هستند؟

براساس آمار‌های جهانی کشور‌های هند، ترکیه، روسیه، مکزیک و استرالیا بیشترین رتبه تولید نخود جهان را دارند و در این بین ایران از لحاظ سطح زیر کشت رتبه پنجم و از لحاظ تولید نخود رتبه نهم را به خود اختصاص داده است. در واقع یکی از دغدغه‌های ما در شورای ملی نخود، فاصله رتبه جهانی سطح زیر کشت و تولید این محصول است که باید تلاش کنیم میزان تولید ما با افزایش عملکرد در واحد سطح افزایش پیدا کند تا جایگاه سطح زیر کشت و تولید ما یکسان شود.

این محصول در سال چه میزان صادرات و ارزآوری برای کشور دارد؟

طبق آخرین آمار در هشت ماه امسال ۴۸ هزار تن محصول نخود به ارزش ۴۵ میلیون دلار به کشور‌های هدف از جمله عراق، افغانستان، پاکستان و ازبکستان صادر شده است. البته امسال اندکی به کشور امارات ارسال شده که از این کشور ترانزیت می‌شود و انتظار می‌رود میزان صادرات تا پایان سال افزایش مطلوبی داشته باشد. در بحث صادرات از سال ۹۷ به بعد تولیدکنندگان و صادرکنندگان ما با مشکل تعهد صادراتی و پیمان سپاری ارزی روبه‌رو شدند که همین امر در روند صادرات تأثیرگذار بوده است.

میزان صادرات ایران در سال ۸۴ حدود ۶۸ هزار تن بوده است که بعد از گذشت ۱۵ سال، امسال بیشترین میزان صادرات نخود را داشته‌ایم، زیرا در سال ۱۴۰۰ حدود ۶ هزار و ۳۶۸ تن و در سال ۱۴۰۱ حدود ۹ هزار و ۱۸۵ تن محصول صادر شده بود که این میزان افت صادرات به دلیل برخی ممنوعیت‌ها و عوارض صادراتی است که از قبل بوده است.

آیا ایران ظرفیت صادرات بیش از اعداد مذکور را دارد؟

در سال ۸۱ حدود ۱۳۹ هزار و ۷۰۰ تن محصول نخود صادر شد بنابراین ایران با توجه به حجم تولید، افزایش عملکرد در واحد سطح، امکان دستیابی به بازار‌های جدید، تقویت صنایع بسته‌بندی و سورتینگ لیزری دانه‌بندی و رنگ‌بندی می‌تواند میزان صادرات را افزایش دهد.

سرانه مصرف نخود در جهان و ایران به چه میزان است؟

طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، سرانه مصرف نخود در کشور حدود ۳ کیلوگرم محاسبه می‌شود درحالی که در برخی کشور‌ها مانند هند، کشور‌های عربی و آسیای شرقی سرانه مصرف بین ۶ تا ۷ کیلوگرم است البته در این بین برخی کشور‌ها سرانه مصرف کمتری از ایران نیز دارند.

قیمت هر کیلوگرم نخود سر مزرعه چه میزان است؟

با توجه به شرایط تورمی کشور که قیمت همه محصولات رشد زیادی داشته است، قیمت نخودی که از کشاورزان خریداری می‌شود نسبت به برخی محصولات کمتر است، اما امسال قیمت هر کیلوگرم نخود کیفی سایز درشت حدود ۴۸ هزار تومان و نخود سایز ریز حدود ۴۰ هزار تومان از کشاورزان سر مزرعه خریداری می‌شود. البته قیمت نخود امسال نسبت به سال گذشته که تا کیلویی ۶۰ هزار تومان هم بود کاهش داشته است، اما به دلیل افزایش تولید، افت قیمت جبران شده است، اما قیمت فعلی نخود نسبت به هزینه‌های کارگری و حمل و نقل، مکانیزاسیون، سورتینگ، بسته‌بندی و معیشت کشاورزان مبلغ زیادی نیست. بر این باور هستم به منظور پایداری تولید باید تولیدکننده را راضی نگه داشت؛ ما به دنبال این هستیم که قیمت تولیدات کشاورزی برای کشاورزان مقرون به صرفه باشد.

قیمت نخود ایران در بازار‌های جهانی چگونه است؟

نخود ایرانی سورت شده در بازار جهانی بین هزار تا هزار و ۱۰۰ دلار در هر تن قیمت دارد در حالی که قیمت نخود ترکیه بین هزار و ۴۰۰ تا هزار و ۵۰۰ دلار در هر تن است. اگر بخواهیم قیمت نخود ایرانی را با بازار‌های جهانی به غیر از روسیه که تولیداتش تقریباً سایز ریز است مقایسه کنیم، قیمت نخود کیفی ایرانی در مقایسه با کشور‌های ترکیه، مکزیک، هند و کانادا از نرخ پایینی برخوردار است.

راندمان تولید نخود در ایران و جهان چقدر است؟

اکنون میانگین تولید نخود در مزارع سنتی و کشت بهاره ۴۷۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم است درحالی که در کشور‌های بزرگ تولیدکننده نخود در هر هکتار یک تن برداشت محصول داریم. البته در کشت‌های پاییزه متفاوت است، زیرا برداشت محصول بین یک تا ۱.۲ کیلوگرم در هکتار است. درحال حاضر راندمان تولید ایران پایین است و اگر این مهم افزایش پیدا کند، نه تنها به معیشت کشاورزان کمک می‌شود بلکه می‌توانیم برنامه‌ریزی مستمری برای صادرات این محصول داشته باشیم؛ بنابراین در این بخش نیازمند همکاری کارشناسان مرکز تحقیقات دیم کشور، آموزش کشاورزان، حمایت‌های وزارت جهاد کشاورزی در تهیه ماشین‌آلات کاشت، داشت و برداشت، دستگاه‌های سورتینگ لیزری و بسته‌بندی هستیم تا از کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی مدرن گام برداریم.

درباره ویژگی‌های نخود ایرانی توضیح بدهید؟ آیا محصول ایرانی با دیگر کشور‌ها قابل رقابت است؟

نخود درصد پروتئین بالایی دارد و دارای سایز و رنگ‌های مختلف است، اما مهم‌ترین مؤلفه در قیمت‌گذاری و کیفیت نخود، طعم، رنگ و سایز آن است به طوری که نخود دارای سایز‌های مختلف از جمله سایز ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۱ و ۱۲ است. در این میان سایز نخود ایرانی تقریباً بین ۵ تا ۱۰ است که بخش عمده آن را سایز ۸ تشکیل می‌دهد و ۲۰ درصد تولیدات ما سایز ۹ است، اما در مبادلات تجاری بیشتر نخود‌های سایز ۷ به بالا صادر می‌شود. در کشور‌هایی مانند کانادا و استرالیا و دیگر کشور‌های عمده تولیدکننده نخود با سایز ۱۲ تولید می‌شود، اما طعم و مزه و رنگ نخود ایرانی از سایر کشور‌ها متفاوت است.

اکنون کار‌های ژنتیکی در محصول نخود انجام نداده‌ایم و ارقام نخود ما بیشتر طبیعی و سالم است به همین دلیل طعم و مزه خوبی دارد. طی مکاتباتی از مراکز تحقیقات دیم کشور درخواست کردیم به منظور کسب بیشتر بازار‌های جهانی و افزایش راندمان تولید به سمت تولید بذر نخود دانه درشت گام برداریم. در بین ارقام ایرانی، بهترین رقم سنتی نخود گوران است منتهی مؤسسه تحقیقات دیم کشور چند سالی است که کار می‌کند تا ارقام مقاوم به آفات، سرما و گرما برق‌زدگی را تولید کنند و همچنین محصول تولیدی ما از لحاظ کیفیت، رنگ، طعم و مزه قابل رقابت باشد، زیرا اگر سایز نخود تولیدی ایران به ۱۱ و ۱۲ برسد، می‌توانیم بازار جهانی بهتری داشته باشیم. به طور قطع هرچقدر تولید افزایش پیدا کند، می‌توانیم برای بازار داخلی و صادراتی و فرآوری روی محصول برنامه‌ریزی داشته باشیم و تصمیم‌گیری‌های خوبی برای آینده این محصول به عمل آوریم.

همچنین محصول نخود یکی از کشت‌های مهم در مناطق غربی کشور با تناوب زراعی و به شکل دیم است، زیرا این محصول نیاز آبی ندارد و در آیش کمک خوبی است؛ به طور مثال اگر گندم و جو کاشت می‌شود، سال بعد آن به صورت آیش نخود کشت می‌شود که این امر علاوه بر افزایش درآمدزایی برای کشاورزان، باعث تثبیت ازت خاک و تقویت آن می‌شود.

نخود محصولی است که با یک یا دو بارش بار می‌د‌هد و مقاوم به شوری خاک است. در مناطق خشک کشور با شوری خاک نیز این محصول قابل کشت است منتهی ممکن است تناژ تولید نسبت به استان‌های عمده تولیدکننده پایین‌تر باشد.

در بحث حمایت از تولیدکنندگان داخلی به مشکلات و راهکار اشاره کنید؟

واقعیت این است که اکنون کشاورزان و تولیدکنندگان ما در برخی استان‌ها همچون کرمانشاه که از ۹۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی موجود بین ۷۰۰ تا ۷۵۰ هزار هکتارش اراضی دیم دارد، محصولات دیم کشت کنند. معتقدیم امروز کشت‌های ما باید براساس اولویت‌های کشور از لحاظ منابع آبی باشد. در بحث مکانیزاسیون، فرآوری، سورتینگ و بوجاری کردن تولیدکننده ما علاوه بر جذب سرمایه‌گذاری در این بخش به کمک و حمایت‌های دولت در بحث ارائه تسهیلات کم بهره نیازمند است. تقریباً چند سال گذشته اولین دستگاه سورتینگ و بوجاری لیزری در کرمانشاه خریداری شد که یک خط کامل در آن زمان ۷۵۰ میلیون تومان تمام شد.

اگر امروز بخواهیم همان خط تولید را داشه باشیم، باید ۷ تا ۸ میلیارد تومان هزینه کنیم که این مبلغ ۱۰ برابر قیمت چندین سال گذشته تمام می‌شود که این رقم سنگین است و ما باید با وام‌های بانکی و کارمزد پایین و حمایت مالی بانک‌ها و اشتغالزایی به این مهم دست پیدا کنیم. به طور قطع باید به سمت فراوری محصولات گام برداریم و از خام فروشی بپرهیزیم که این امر نیز علاوه بر افزایش اشتغالزایی، ارزش افزوده بیشتری در محصول و برای کشور ایجاد می‌کند.