دوستی دشمن‌ها؟ سفر شی جین پینگ به آمریکا پس از ۶ سال

به گزارش مجله خبری نگار/فرهیختگان: ۱۵ نوامبر ۲۰۲۳، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین پس از ۶ سال به آمریکا سفر کرد تا در مجمع منطقه‌ای همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوسیه (APEC) شرکت کند. از روز‌ها قبل، رسانه‌ها مهم‌ترین اتفاق این مجمع را دیدار شی جین پینگ و جو بایدن همتای آمریکایی‌اش می‌خواندند؛ دیداری که ظاهرا در فضایی مثبت برگزار شد، اما این فضا چندان دوام نیاورد و جو بایدن در حاشیه نشست در پاسخ به سوال خبرنگاری مبنی‌بر اینکه آیا وی هنوز هم شی جین پینگ را «دیکتاتور» می‌داند، پاسخ مثبت داد و گفت که «شی جین پینگ، یک دیکتاتور است. او کشوری را اداره می‌کند که کمونیستی است و براساس شکل حکومت، کاملا متفاوت از ماست.» این اظهارنظر فورا با واکنش «مائو نینگ» سخنگوی وزارت امور خارجه چین مواجه شد و او این اظهارنظر را «اشتباه و غیرمسئولانه» خواند و گفت چین قاطعانه با «سوءاستفاده‌های سیاسی» مخالف است.

گفتگو‌های شیرین، اما بدون پشتوانه

روسای جمهوری آمریکا و چین ۴ ساعتی با یکدیگر بوده‌اند و حداقل ۲ ساعت با یکدیگر گفتگو کرده‌اند. متن خبر و توافقات دوجانبه، نشان می‌دهد این دیدار دستاورد‌هایی نیز داشته است. البته پیش از دقت در محتوای رد و بدل شده و توافقات، نباید این را از نظر دور داشت که در سال‌های گذشته آمریکا در همه سطوح چین را «تهدید راهبردی» و اولویت‌دار معرفی کرده است. چین هم در «کتاب سفید» ش آمریکا را «بزرگ‌ترین دشمن» خود خوانده است. به گزارش رسانه‌ها، در دیدار دوجانبه روسای جمهوری آمریکا و چین، بایدن به شی جین پینگ گفته که مهم است که من و شما به شکلی «صریح، بدون سوء‌تفاهم‌ها یا ارتباطات نادرست»، یکدیگر را درک کنیم. بایدن گفت رقابت میان آمریکا و چین «نباید به سمت درگیری» حرکت کند. شی نیز در پاسخ گفت: «من هنوز بر این عقیده هستم که رقابت بین کشور‌های اصلی نمی‌تواند مشکلات پیش روی چین و ایالات متحده یا به‌طور کلی جهان را حل کند.» رئیس‌جمهوری چین گفت، چین و آمریکا باید از اختلافات خود فراتر بروند و راهی برای کنار آمدن بیابند. شی به بایدن گفت: «این غیرواقعی است که یک طرف، طرف دیگر را بازطراحی کند.» رئیس‌جمهوری چین در ادامه صحبت‌هایش گفت: «پکن امیدوار است که ایالات متحده تحریم‌های یک‌جانبه اعمال‌شده علیه چین را لغو کند و برای شرکت‌های چینی، یک محیط تجاری بدون تبعیض فراهم کند. توسعه و رشد چین دارای منطق داخلی است و توسط نیرو‌های خارجی متوقف نخواهد شد.» شی در اظهارات خود به بایدن پیشنهاد کرد که چین به دنبال همزیستی مسالمت‌آمیز با ایالات متحده است و به رهبران تجاری گفت که چین آماده است تا «شریک و دوست» ایالات متحده باشد. کلماتی که تا حدی هدف جامعه تجاری است که از رفتار چین در مواجهه با برخی مدیران نگران شده است.

در این مذاکرات هیچ‌یک از رهبران در حین گفتگو لبخند نمی‌زدند و فضای سنگینی را که به نظر می‌رسید امیدواری‌ها مبنی‌بر اینکه کاهش تنش‌ها زودگذر باشد را از بین می‌برد. با این حال، رسانه‌های آمریکایی مدعی‌اند که در این مذاکرات پیشرفت‌هایی حاصل شد و طرفین توافق کردند کانال‌های ارتباطی بین ارتش‌های خود را باز کنند. براساس گزارش روزنامه دولتی گلوبال‌تایمز چین، این ارتباطات «براساس برابری و احترام»، شامل جلسات کاری میان بخش‌های دفاعی و «مکانیسم مشاوره امنیت دریایی» دوجانبه خواهد بود. به گزارش سی‌ان‌بی‌سی او در جمع نزدیک به ۴۰۰ رهبر تجاری گفت که ابتکارات بین‌المللی تحت رهبری چین مانند کمربند و جاده برای مشارکت ایالات متحده باز است، درحالی‌که پکن آماده است به طرح‌های همکاری چندجانبه پیشنهادی ایالات متحده بپیوندد. شی همچنین گفت که چین هیچ قصدی برای به چالش کشیدن ایالات متحده یا سرنگونی آن ندارد. در عوض، ما خوشحال خواهیم شد که ایالات متحده‌ای مطمئن، باز، همیشه در حال رشد و شکوفا را ببینیم: «به همین ترتیب، ایالات متحده نباید علیه چین شرط‌بندی کند یا در امور داخلی چین دخالت کند. در عوض باید از چین صلح‌آمیز، باثبات و مرفه استقبال کند.»

بایدن در حاشیه دیدار با رئیس‌جمهور چین به خبرنگاران گفت که توافق کردیم که در آینده هر زمان که نیاز بود، به سادگی گوشی تلفن را برداشته و با یکدیگر گفتگو کنیم. وی همچنین با بیان اینکه در جریان نشست چهار ساعته خود با رئیس‌جمهور چین بر سر موضوعاتی مانند محدود کردن و نظارت بر تولید فنتانیل، احیای ارتباطات نظامی و همکاری در زمینه هوش مصنوعی به توافق‌هایی دست پیدا کرده‌اند، خاطرنشان کرد: «موافقت چین در زمینه نظارت بر تولید مواد شیمیایی پیش‌نیاز تولید فنتانیل، جان‌های زیادی را در آمریکا نجات خواهد داد و به خاطر این موضوع از شی قدردانی می‌کنم.» پس از دیدار روسای جمهور دو کشور، جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید به خبرنگاران گفت که آمریکا مایل است چین از «خطوط ارتباطی خود با ایران استفاده کرده و این پیام را بدهد که باید از یک جنگ گسترده‌تر در خاورمیانه اجتناب شود.»

کربی در پاسخ به این سوال که آیا جو بایدن از چین تضمینی دریافت کرده است که پکن از ایران خواهد خواست حملات به نیرو‌های آمریکایی در عراق و سوریه را متوقف کند، گفت: «ما قطعا آن‌ها را تشویق می‌کنیم که از این خطوط استفاده کنند تا به ایرانی‌ها بگویند ما نمی‌خواهیم شاهد گسترش یا تشدید درگیری در منطقه باشیم.» رویترز پس از این دیدار مدعی شد که به نظر می‌رسد شی به اهداف خود رسیده است: کسب امتیازات سیاست ایالات متحده در ازای وعده‌های همکاری، کاهش تنش‌های دوجانبه که به تمرکز بیشتر بر رشد اقتصادی اجازه می‌دهد و فرصتی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی که به‌طور فزاینده‌ای از چین دوری می‌کنند. به گزارش این رسانه انگلیسی، اقتصاد چین در حال کند شدن است و اوایل این ماه اولین کسری سه ماهه خود را در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی گزارش کرد و حزب کمونیست حاکم با دسیسه‌های سیاسی مبارزه کرده که سوالاتی را در مورد تصمیم‌گیری شی، از جمله برکناری‌های ناگهانی و غیرقابل توضیح وزیر امور خارجه و وزیر دفاع ایجاد کرده است.

دو دشمن ساختاری

آمریکا و چین به‌عنوان دو کشوری که توانی مشترک دارند، حتی اگر در دیدار‌های رسمی از یکدیگر تمجید کنند نیز دو رقیب جدی به‌حساب می‌آیند؛ هرچند این دو یکدیگر را رسما دشمن نیز خطاب کرده‌اند. با آغاز دوره‌ای جدید از روابط آمریکا و چین که از دهه ۱۹۷۰ تاکنون ادامه داشته است، روابط این دو برخلاف دوره قبلی شاهد رشد بوده است. با این حال رقابت میان این دو ناگزیر است، اما حفاظت کلامی چینی‌ها در قبال آمریکا و نگزیدن واشنگتن با زبان‌شان تبدیل به یک رویه در پکن شده است. برخلاف چینی‌ها، اما آمریکا در تمام این مدت به‌دلیل قدرت بیشتر، تلاش کرده همچنان پکن را مورد حملات لفظی و کلامی قرار دهد. در سال ۲۰۱۹، روابط ایالات‌متحده و چین که در ربع قرن گذشته با الگویی از فراز و نشیب مشخص شده بود، چرخشی آشکار و احتمالا غیرقابل برگشت به وخامت پیدا کرد.

دولت چین در کتاب سفید «امور دفاعی چین در عصر جدید» که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، آمریکا را «بزرگ‌ترین دشمن چین» خواند. با این حال در این کتاب که هرچند سال یک‌بار منتشر می‌شود، از به‌کارگیری تعابیر متعدد برای مذمت واشنگتن خودداری شد. اما علی‌رغم این حفاظت کلامی، کتاب سفید چین واکنشی به اسناد امنیت ملی آمریکا بودند که در آن‌ها با تعابیر تندی، «چین دشمن واشنگتن» خوانده شده بود. آمریکا در تمامی اسناد دفاعی، راهبردی امنیت ملی و موشکی خود که به شکل دوره‌ای منتشر می‌شوند، چین را «تهدید اصلی» برای خود می‌داند. در سند راهبردی دفاع جدید آمریکا که سال گذشته توسط پنتاگون منتشر شد، چین علاوه بر اینکه تهدید اصلی این کشور خوانده شده، بر «بازدارندگی» در مقابل پکن تاکید شده است. در این سند آمده آمریکا باید «از تسلط چین در مناطق خاص» جلوگیری کند. به گفته این سند، تهدیدات ناشی از چین در کنار تهدیدات تروریستی و روسیه اکنون به چالش‌های خطرناک‌تری برای امنیت در خاک ایالات‌متحده تبدیل شده‌اند.