گیاهی که دارو می‌شود هم عوارض دارد

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: یک باور نادرست در بین مردم این است که داروی گیاهی اگر فایده‌ای نداشته باشد عارضه‌ای هم ندارد، در حالی که دارو‌های گیاهی نیز عوارض دارند و می‌توانند مشکلاتی ایجاد کنند و این تفکر که دارو‌های گیاهی برای همه افراد قابل توصیه هستند، باور غلطی است، اما متأسفانه امروزه در مغازه‌های رنگارنگ عطاری با عطر و بوی گیاهان مختلف با این پدیده مواجه هستیم که برای مشتری نسخه سلامت پیچیده می‌شود. این تجویز‌ها از عرق نعناع و زنیان که سال‌ها مادربزرگ‌ها برای دل‌درد تجویز می‌کردند فراتر رفته است و به توصیه چکاندن فلان عرق یا روغن گیاهی در چشم و گاه درمان بیماری‌های لاعلاج می‌رسد.

این در حالی است که کارشناسان طب ایرانی معتقدند مصرف داروی گیاهی هم باید تابع ضوابط و مقرراتی باشد.

دکتر حسین رضایی‌زاده، معاون توسعه سلامت دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با هشدار در خصوص دخالت در امر درمان به نام طب ایرانی می‌گوید: «متأسفانه دخالت در امور درمانی در فرهنگ عامه ما وجود دارد و در سطوح مختلفی شاهد آن هستیم. این دخالت‌ها صرفاً در فضای مجازی اتفاق نمی‌افتد و بیشتر در فضا‌هایی که به صورت زیرزمینی و بدون تابلو فعالیت می‌کنند در حال شکل‌گیری است. حالا در کنار عطاری‌ها، این تجویز‌ها گاهی به آرایشگاه‌ها و باشگاه‌ها هم رسیده است.»

وی با بیان اینکه بر اساس ضوابط قانونی و شرعی انجام کار درمانی مستلزم پزشک بودن و گذراندن دوره‌های آموزشی دانشگاهی است، ادامه می‌دهد: «در همه دنیا ضوابط دخالت فردی بجز پزشک در امر درمان کاملاً مشخص است و در برخی از کشور‌ها به صورت محدود، افرادی را تحت عنوان درمانگر پذیرفته‌اند. شبیه آنچه در ایران به‌عنوان بهورز، بهیار، پزشکیار و مراقب سلامت داریم که این افراد آموزش‌هایی دیده‌اند و حدود اختیارات و دخالتشان هم مشخص است. اگر کسی بخواهد بدون تحصیلات، آموزش و مجوز و صرفاً بر پایه مطالعات خودش از ابزار طب سنتی و داروی گیاهی استفاده کند، خلاف قانون و شرع عمل کرده است. در هیچ کجای دنیا این امر مرسوم نیست و هیچ آدم عاقلی باور نمی‌کند که طب‌های سنتی و ایرانی می‌توانند جایگزین مطلقی برای پزشکی رایج باشند. پیشرفت‌هایی که ما در کنترل بیماری‌های عفونی، واکسیناسیون، طب اورژانس و جراحی‌ها داشتیم، پیشرفت‌های غیرقابل انکاری است که به هیچ عنوان با هیچ کدام از عنوان طب‌های سنتی و مکمل قابل جایگزین نیستند. البته طب‌های سنتی و مکمل هم توانمندی‌هایی برای خودشان دارند و در بیماری‌های سخت که کیفیت زندگی فرد را پایین می‌آورد کمک‌کننده هستند و نگاه رایج در دنیا این است که به شرط ایمنی و اثربخشی، طب‌های سنتی و مکمل در کنار پزشکی رایج مورد استفاده قرار می‌گیرند. گزینه بهتر این است که طب‌های سنتی و مدرن را کنار هم و به اندازه خود به کار ببریم.»

رضایی‌زاده با تأکید بر اینکه باید از افراط و تفریط در این زمینه پرهیز کنیم، می‌گوید: «از سال ۱۳۸۶ با تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مقطع دکترای تخصصی، رشته تخصصی طب ایرانی را داریم. ورودی این رشته کسانی هستند که دوره پزشکی عمومی را گذرانده و به پایان رسانده و بعد از موفقیت در آزمون ورودی، وارد دوره دکترای تخصصی طب ایرانی شده‌اند. همه این افراد پزشک هستند و دوره چهار ساله تخصص را گذرانده‌اند. این پزشکان با مجهز بودن به دانش روز و آگاهی از پیشرفت‌های نوین به آموزش، پژوهش و خدمات بالینی در حوزه طب ایرانی می‌پردازند. تعدادی از پزشکان هم دوره‌های چند صد ساعته مورد تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را گذرانده‌اند و اجازه دارند در محدوده مشخص و تعریف شده‌ای برخی از خدمات را در این زمینه ارائه دهند. معدود پزشکانی هم هستند که با مطالعه شخصی و دوره‌های کوتاه‌مدت و غیررسمی، این خدمات را ارائه می‌دهند که باز به دلیل پزشک بودنشان تا حدی قابل اعتماد هستند. فارغ از این، اگر کسانی مجوز دخالت در امر درمان ندارند و این خدمات را ارائه می‌دهند، بر خلاف موازین قانونی و شرعی عمل می‌کنند.»

معاون توسعه سلامت دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به مردم توصیه می‌کند برای اینکه دچار خسارت نشوند به مراکز بدون مجوز و به اصطلاح پزشکان فضای مجازی اعتماد نکنند چراکه اگر اتفاقی برایشان بیفتد به راحتی در محاکم قضایی قابل اثبات نیست. وی از همه می‌خواهد «تمرین کنیم تا جایی که می‌شود با سهل‌انگاری در موضوع درد و درمان مردم دخالت نکنیم.»

هشدار جدی برای تداخل دارو‌های گیاهی و شیمیایی

بنا به گفته این دانشیار دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران، حتی سبزی خوردن که ترکیبی از چند گیاه است، تأثیرات دارویی دارد و باید در مصرف دارو‌های گیاهی همانند دارو‌های دیگر تداخلات دارویی را در نظر داشت. وی در توضیح بیشتر می‌گوید: «شاید خوردن سبزی در حد ریحان، خیلی اثر قوی نداشته باشد که بخواهیم توصیه‌ای کنیم، اما وقتی همین سبزی می‌شود تره، سیر یا موسیر، قوی و اثربخش‌تر می‌شود.

مثلاً میوه گریپ فروت که می‌تواند با دارو‌های قلبی تداخل داشته باشد یا سیر که کنار خیلی غذا‌ها مصرف می‌کنیم قطعاً با دارو‌های قلبی و دارو‌های مرتبط با انعقاد خون تداخل دارد. طبیعی است که وقتی چیزی اثرات دارویی پیدا کرد، می‌تواند عارضه داشته باشد. شاید وقتی گیاهی به شکل خام یا دمنوش ساده مصرف شود مشکلی نباشد، اما وقتی داروی گیاهی می‌شود، یعنی فرموله و عصاره‌گیری شده است یا چند ترکیب کنار هم قرار گرفته‌اند که دیگر رسماً دارو است؛ یعنی احتمال سمی بودن و مسمومیت، تداخلات دارویی و آزمایشگاهی را دارد؛ بنابراین هر داروی گیاهی باید حتماً مجوز و بسته‌بندی مشخص، نشان سازمان غذا و دارو و تأیید این سازمان را داشته باشد. موارد مصرف و منع مصرف، تداخلات دارویی و عوارضات احتمالی آن ذکر شده باشد.

مصرف در دوران بارداری و شیردهی ذکر شده باشد. اگر فرآورده‌هایی این ضوابط را نداشته باشند و در عطاری یا فضای مجازی عرضه شوند، به هیچ عنوان آن‌ها را توصیه نمی‌کنیم، چون بالقوه خطرناک هستند.»