تصویری از گور زن صاحب چشم مصنوعی شهر سوخته

به گزارش مجله خبری نگار،چشم مصنوعی ۵ هزار ساله شهر سوخته به دلیل نگهداری نامناسب و مخالفت مدیرکل میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان برای ارسال آن به موزه ملی ایران با هدف مرمت و نگهداری مناسب به شدت آسیب دیده و لایه زرین سطح آن ریخته، اندازه اش چند میلیمتر کوچکتر شده و کهن‌ترین میراث پزشکی جهان با بیش از ۵ هزار سال قدمت در خطر شکستن است.

نمایی از گور زن صاحب چشم مصنوعی شهر سوخته‌

نگهداری مهمترین میراث پزشکی جهان در قوطی کبریت و جیب امین اموال

چشم مصنوعی شهر سوخته یکی از مهم‌ترین و حیرت انگیزترین کشفیات باستانشناسی ایران و جهان است. کشف این چشم مصنوعی در کاوش‌های باستان شناختی شهر سوخته نشانه وجود دانش پزشکی پیشرفته، مهندسی و شکوفایی هنر در در بیش از ۵ هزار سال قبل در میان ساکنان تمدن شهر سوخته بود.

سیدمنصور سیدسجادی، عصر امروز و در مراسم نمایش مستند «سیدمنصور سیدسجادی»، ساخته پژمان مظاهری پور اعلام کرد: اگر چشم مصنوعی شهر سوخته در هر موزه دیگری در جهان بود به بهترین شکل ممکن از آن نگهداری می‌شد.

اما متاسفانه چشم مصنوعی شهر سوخته در یک قوطی کبریت و در جیب امین اموال این اثر نگهداری می‌شود و وقتی به امین اموال می‌گویم چرا این اثر را در جیب خود نگهداری می‌کنی؟ می‌گوید، از ترس این که چشم مصنوعی شهر سوخته گم نشود آنرا در یک قوطی کبریت در جیب خود نگهداری می‌کند.

مهمترین نماد پیشرفت پزشکی جهان باستان چگونه کشف شد؟

سال ۱۳۸۵ مصادف با ۲۰۰۶ میلادی بود که باستان شناس‌ها در جریان کاوش‌های باستان شناختی خود در شهر سوخته سیستان به اسکلت زنی را یافتند که در سن ۲۵ تا ۳۰ سالگی در گور باستانی شماره ۶۷۰۵ شهر سوخته دفن شده بود.

باستان شناس‌ها با بررسی این اسکلت متوجه شدند که در حدقه چشم چپ این زن، یک چشم مصنوعی ساخته شده از مواد طبیعی و ترکیبی قرار داده شده است و تایید این موضوع یک انقلاب باستان شناختی در جهان ایجاد و مشخص شد که ساکنان شهر سوخته در جنوب شرق ایران بیش از ۵ هزار سال قبل از دانش پزشکی بسیار پیشرفته برخوردار بوده‌اند و چشم مصنوعی شهر سوخته کهن‌ترین پروتز جهان معرفی شد. جنس این اثر از قیر طبیعی و نوعی چربی جانوری است.

سطح بیرونی آن از لایه‌ای نازک از طلا ساخته شده بود و سازندگان این این چشم مصنوعی در بیش از ۵ هزار سال قبل با خطوط و نقوش هندسی ظریف مویرگ‌ها و مردمک و عنبیه را طراحی کرده بودند. قطر تقریبی چشم مصنوعی شهر سوخته ۲.۵ سانتیمتر بود و وجود آن در چشم اسکلت زن کشف شده در گور باستانی شهر سوخته نشان دهنده جایگاه ویژه آن زن در ۵ هزار سال قبل بود.

سرپرست کاوش‌های باستان شناختی شهر سوخته که چندین دهه این محوطه باستانی را کاوش و بررسی و مطالعه کرده است، از بی نتیجه بودن تلاش‌های چهار ساله خود برای انتقال چشم مصنوعی شهر سوخته به موزه ملی ایران خبر داد و گفت: متاسفانه بعد از چهار سال که چشم مصنوعی شهر سوخته را دیدم، متوجه ریختن مویرگ‌های طلای این اثر و کوچکتر شدن چند میلیمتری حجم آن شدم و متوجه شده‌ام این اثر در حال شکستن است.

او گفت: بنده نامه نوشته‌ام و مدیران میراث فرهنگی را به خا و پیغمبر قسم داده‌ام که چشم مصنوعی شهر سوخته را به موزه ملی ایران منتقل کنند تا مرمت و در شرایط مناسب نگهداری شود، اما هیچ توجهی به این درخواست‌ها نشده و مدیرکل میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان در پاسخ به نامه من نوشته است که کارشناسان میراث فرهنگی در آن استان گفته‌اند وضعیت چشم مصنوعی شهر سوخته مناسب است و باید همانجا بماند.

سیدمنصور سیدسجادی اعلام کرد: بنده این اثر را دیده‌ام و متوجه آسیب‌های آن شده‌ام، اما نمی‌دانم کدام کارشناس رفته و چشم مصنوعی شهر سوخته را دیده و درباره این اثر اظهارنظر کرده است و متاسفانه این موارد صدماتی است که دارد به میراث فرهنگی کشور وارد می‌کند.

شهر سوخته چرا مهم است؟

شهر سوخته در تیرماه سال ۱۳۹۳ و در سی و هشتمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو و به عنوان هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

شهر سوخته از محوطه‌های باستانی متعلق به عصر برنز در ایران و هم دوره تمدن جیرفت در سیستان معرفی شد. اما مرحوم عزت الله نگهبان باستان شناس ایرانی معتقد بود که شهر سوخته متعلق به دوره عیلامی است. این محوطه باستانی در ساحل رودخانۀ هیرمند و دریاچه هامون در کنار جاده زابل قرار دارد.

نخستین کاشف شهر سوخته سیستان، کلنل بیت، نظامی انگلیسی بود که در دوره قاجار و در بازدید از سیستان از این محوطه باستانی نام برده بود. او در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامید. چون تصور می‌کرد خاکستر‌های بازمانده در اطراف تپه به دلیل یک آتش‌سوزی بزرگ برجای مانده‌اند.

پس از او «سر اورل اشتاین» در بازدید از این محوطه در سال ۱۹۳۷، اطلاعات بسیار مهمی درباره شهر سوخته منتشر کرد. پس از انتشار مطالب او بود که باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ به کاوش و مطالعه شهر سوخته پرداختند و از آن پس سیدمنصور سیدسجادی باستان شناس مشهور ایرانی تا به امروز سرپرستی کاوش‌های باستان شناختی شهر سوخته را برعهده دارد. او سال ۱۴۰۰ توانست در کاوش‌های باستان شناختی شهر سوخته لوح حسابداری متعلق به دوره عیلامی را کشف کند و بدین ترتیب نظریه دکتر عزت الله نگهبان درباره شهر سوخته اثبات شد.