نقش کلیدی حضرت معصومه (س) در تثبیت امامت

به گزارش مجله خبری نگار، در تاریخ تشیع، نقش بانوان اهل بیت (ع) تنها در حصار خانه و خانواده تعریف نمی‌شود؛ آنان خود پرچمداران علم، ایمان و مبارزه‌اند. در میان این چهره‌های درخشان، حضرت فاطمه معصومه (س) جایگاهی ممتاز دارد؛ بانویی که با عمر کوتاه، اما پربرکت خویش، نام قم را تا ابد با فرهنگ اهل بیت پیوند زد و به واسطه حضور و شهادتش، قم به «حرم اهل بیت» بدل شد. او نه تنها دختر امام کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) است، بلکه به‌گفته روایات، شفیعه بزرگ امت و فاطمه‌ای دیگر در میان آل محمد (ص) به شمار می‌رود.

حضرت معصومه (س) در اول ذی‌القعده سال ۱۷۳ هجری قمری در مدینه متولد شد. مادر او، نجمه خاتون (س)، همان مادر امام رضا (ع) است که به سبب پاکی و طهارت، «طاهره» خوانده می‌شد. در ۲۸ سالگی، در سال ۲۰۱ هجری قمری، پس از سفری ناتمام به سوی خراسان، در شهر قم رحلت کرد و در همان‌جا مدفون شد. هرچند در منابع تاریخی درباره روز دقیق وفات اختلاف وجود دارد (۱۰، ۱۱ یا ۱۲ ربیع‌الثانی)، اما سنت «ایام معصومیه» به یاد آن سه روز در تقویم مذهبی شیعه تثبیت شده است.

معیار اصلی شخصیت در نگاه قرآن، تقوا و علم است: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ». حضرت معصومه (س) در هر دو بُعد سرآمد بود. زیارت‌نامه‌های منقول از امام رضا (ع) و دیگر ائمه (ع) نشان می‌دهد که جایگاه او فراتر از یک دختر امام است؛ او «معصومه» نامیده شد، لقبی که خود امام رضا (ع) بر او نهاد.

در زیارت‌نامه معروف آمده است: «یا فاطمه! اشفعی لی فی الجنة، فإن لک عندالله شأنا من الشأن»؛ یعنی شفاعت او در بهشت تضمین‌شده است. در زیارت‌نامه دیگر، هشت لقب، چون «طاهره»، «حمیده»، «برّه»، «رشیده»، «تقیه» و «مرضیه» برایش ذکر شده است که هر کدام تصویری از ابعاد اخلاقی و علمی اوست.

امام صادق (ع) حتی پیش از ولادت او خبر داده بود که بانویی از نسلش به نام فاطمه در قم دفن خواهد شد و شفاعتش شامل همه شیعیان خواهد شد. همین روایت، نشان‌دهنده جایگاه قدسی او در نقشه الهی تاریخ شیعه است.

شباهت‌های فراوانی میان حضرت معصومه (س) و جدّه‌اش حضرت زهرا (س) نقل شده است. روایت مشهور «فدا‌ها ابوها» از زبان امام کاظم (ع) در کودکی او شنیده شد، زمانی که پاسخ پرسش‌های شاگردان پدر را نوشت و امام با دیدن صحت پاسخ‌ها سه بار فرمود: «پدرش فدایش باد.» این تعبیر، بازتابی از همان جمله‌ای است که پیامبر اکرم (ص) در حق حضرت زهرا (س) فرموده بود.

همچنین ماجرای رویای پدر آیت‌الله مرعشی نجفی، که پس از چهل شب عبادت در حرم امیرالمؤمنین (ع) در پی یافتن قبر حضرت زهرا (س) بود و در رؤیا به او گفته شد: «زیارت مرقد حضرت معصومه (س) همانند زیارت فاطمه زهرا (س) است»، این پیوند معنوی را تأیید می‌کند.

حضرت معصومه (س) همانند حضرت زهرا (س)، مدافع سرسخت ولایت بود. نقل روایات حدیثی از او درباره غدیر، حدیث منزلت و فضیلت محبت اهل بیت نشان می‌دهد که حتی در جوانی، رسالت علمی و اعتقادی‌اش روشن بود. او با عنوان «عالمه محدثه» شناخته می‌شد.

حرکت او به سمت خراسان نیز تنها یک سفر خانوادگی نبود؛ تصمیمی آگاهانه برای حمایت از برادرش امام رضا (ع) در دوران ولایت‌عهدی تحمیلی مأمون بود. در ساوه، دشمنان خاندان رسالت کاروان او را مورد حمله قرار دادند و طبق روایات، او را مسموم کردند. با وجود بیماری، به قم رسید و پس از ۱۶ یا ۱۷ روز رحلت کرد. به این ترتیب، شهادت او نیز همچون شهادت حضرت زهرا (س) در راه دفاع از ولایت رقم خورد.

با خاکسپاری حضرت معصومه (س) در قم، این شهر به مرکز تشیع و قلب تپنده علم و معنویت بدل شد. حضور او نه‌تنها برکات معنوی، بلکه تحولی تاریخی در مسیر فرهنگ شیعی ایجاد کرد. حوزه علمیه قم که امروز یکی از مهم‌ترین مراکز علمی جهان اسلام است، به برکت همین حضور قدسی پایدار ماند.

ملاصدرا، فیلسوف بزرگ، هنگام دشواری‌های علمی به حرم او پناه می‌برد و مسائل خود را با توسل به آن بانوی مکرم حل می‌کرد. شاگردان برجسته‌اش، چون فیض کاشانی و فیاض لاهیجی، نیز در سایه همین فیض الهی به مدارج علمی رسیدند. حتی مدرسه فیضیه، به نام همین فیض معنوی، شهرت یافت.

مرجع بزرگ شیعه، آیت‌الله بروجردی، با نهایت تواضع در برابر مضجع شریف او حاضر می‌شد. روایت معروفی است که او ملاقات با شاه عربستان را رد کرد، چون بیم داشت شاه وهابی بدون زیارت حضرت معصومه (س) به قم بیاید و این بی‌حرمتی غیرمستقیم به مقام او باشد.

امام خمینی (ره) نیز در اشعار خود حضرت معصومه (س) را هم‌سنگ با حضرت زهرا (س) دانسته و قم را به برکت وجود او «بهشت روی زمین» توصیف کرده است. در قصیده‌ای ۴۳ بیتی، او حضرت معصومه را «گوهر عصمت» می‌خواند که قم را به مرکز نور بدل کرده است.

حضرت فاطمه معصومه (س) با عمر کوتاه، اما پربرکت خود، نشان داد که رسالت اهل بیت محدود به مردان معصوم نیست. او با علم، شفاعت، دفاع از ولایت و نهایتاً شهادت، قم را به قبله‌گاه عاشقان اهل بیت تبدیل کرد. به تعبیر امام صادق (ع): «من زار‌ها وجبت له الجنة»؛ هر که او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود.

امروز نیز، حرم مطهر حضرت معصومه (س) نه تنها زیارتگاهی برای مردم، بلکه کانونی برای پرورش اندیشه‌های شیعی و استمرار خط ولایت است. او «فاطمه ثانی» و «اختر تابان آل محمد» است؛ بانویی که قم و تاریخ تشیع، تا ابد مدیون او خواهند ماند.