گام بلند ایران برای پاسداشت زبان فارسی در سرزمین «اقبال»

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: وقتی تصویر حضور رئیس جمهور ایران را بر سر مزار شاعر مشرق زمین، اقبال لاهوری دیدم، حسی از شعف و غرور و افتخار در وجودم شکفت. گویی اقبال نیز با شعف از قبر برخاسته و دست صاحب منصب عالی رتبه ایرانی را به گرمی می‌فشارد و می‌سراید:

طهران و گر عالمِ مشرق کا جنیوا
شایدکر ارض کی تقدیر بدل جائ

«اگر تهران مرکز تصمیم گیری‌های کشور‌های خاورمیانه و مانند شهر ژنو برای کشور‌های شرقی شود (مانند قرارداد‌هایی که کشور‌های غربی در ژنو منعقد می‌کنند) شاید که تقدیر و سرنوشت کره زمین تغییر کند» اقبال لاهوری که فارسی را درخور فطرت اندیشه‌اش یافت و واله ایران و شیدایی زبان فارسی شد و در وصف این زبان این‌گونه سرود: «فارسی از رفعت اندیشه‌ام، درخورد با فطرت اندیشه‌ام».

این شاعر شیرین سخن که هفت هزار بیت فارسی را به عشق ایران و شاعرانش، نغز سرود، لیکن هیچ گاه دست تقدیر یاریش نکرد که به ایران قدم بگذارد، اکنون میزبان رئیس‌جمهور ایرانیان است. چه زیبا بود اگر رهبر معظم ایران نیز که خود پژوهنده ژرفای اندیشه اقبال و اقبال شناسی چیره دست است و بار‌ها شعر و فکر اقبال را در سخنان و تحریرش ستوده است، روزی قدم بر دیده منت مزار اقبال بگذارد. مایه خرسندی است که استقبال از هیئت ایرانی شایان شأن بود. قصر شاهی و مزار اقبال که در محوطه قصر شاهان گورکانی در ایالت پنجاب واقع است، عظمت و شکوه استقبال از نمایندگان حکومتی کشور عزیز همسایه را بار دیگر نظاره گر بود. انگار ندیمه‌های دربار با سبد‌هایی از گل بر برج و باروی قصر، کاروان را گلباران می‌کنند.

خوش آمد گویی رئیس جمهور پاکستان به زبان فارسی

همان طور که رئیس جمهور پاکستان در دیدار با رئیس جمهور ایران گفت مردم پاکستان مدت‌ها انتظار چنین روزی را می‌کشیدند. به نقل از شاهدان عینی استقبال چنان باشکوه و کم سابقه بود که مشابه آن را سال‌ها پیش در سالیان اولیه انقلاب اسلامی ایران، در سفر ریاست جمهور وقت آیت ا... خامنه‌ای به پاکستان شاهد بودند. طی سه روز، سه شهر مرکزی پاکستان یعنی اسلام آباد، لاهور و کراچی به صورت یکپارچه و منسجم به مهمان نوازی و ابراز اشتیاق به مهمانانی بودند که سالیان سال منتظر حضورشان در کشور پاکستان بودند. شهباز شریف رئیس جمهور پاکستان، سخنانش را با دو جمله فارسی آغاز کرد که بیانگر این اشتیاق بود.

او گفت: «چشم ما روشن، دل ما شاد»

همین جمله کافی بود تا غریو شادی خیل مشتاقان به نشانه تایید بلند شود. ویژگی بارز تجمعات سه روز گذشته پاکستان، همین جملات و همین صحنه ابراز ارادت و شادی خیل عظیم جمعیت بود. با شنیدن جملات فارسی از زبان رئیس جمهور پاکستان، ناخودآگاه این بیت امیر خسرو دهلوی در ذهنم تداعی شد: «زبان اوست ترکی گوی و من ترکی نمی‌دانم»

در طول تاریخ رسم وفاداران این گونه بوده است که برای ابراز ارادت هرچه بیشتر، زبان یار را می‌آموختند تا همدلی را با همزبانی همراه کنند و نمی‌توان گفت «همدلی از همزبانی بهتر است» تا زبان یار را ندانی همدلی چگونه شکل گیرد؟! طرف پاکستانی این قاعده را به نمایش گذاشت و من منتظر بودم که جناب رئیس جمهور ایران نیز در ابتدای سخنانش، جمله‌ای به زبان اردو بگوید و دل خیل مشتاقان را به پرخروش کند. سخن شوق از زبان یار شنیدن خوش است، اما جمعیت عظیم مشتاقان پاکستانی از زبان مترجم و آنچه او از سخنان جناب رئیسی دریافته بود می‌شنیدند.

مزار اقبال لاهوری اولین میعادگاه رئیس جمهور ایران

برای استقبال از مهمانان نور چشمی، در دو شهر مرکزی پاکستان، یعنی کراچی و لاهور تعطیل رسمی اعلام شد تا موج جمعیت به میعادگاه‌ها گسیل شود. اقبال لاهوری فصل مشترک روابط تاریخی دو کشور ایران و پاکستان است و اولین میعادگاه دکتر رئیسی در شهر لاهور مزار اقبال بود که نشانگر جایگاه والای شعر فارسی و اقبال نزد ایرانیان و تفقد و ارادت دولتمردان برگزار کننده پاکستانی به زبان فارسی و مقام فارسی پژوه یگانه شبه قاره یعنی اقبال لاهوری بود.

دستور رئیس جمهور ایران برای ارتقای زبان فارسی در پاکستان

از نکات قابل توجه و حائز اهمیت این سفر، دغدغه‌مندی ریاست محترم جمهور، وضعیت زبان و ادبیات فارسی در پاکستان بود، یکی از اولین درخواست‌ها و نخستین پیشنهاد‌های ریاست جمهوری ایران، جلسه‌ای با دانشگاهیان به ویژه استادان و دانشجویان زبان فارسی در دانشگاه‌های پاکستان بود، اگرچه به واسطه کمبود وقت و تدابیر حفاظتی این امکان برای تمام دانشگاه‌های ایالات پاکستان امکان پذیر نشد، اما در سه دانشگاه نومل اسلام آباد، جی سی (دانشگاه دولتی) لاهور و دانشگاه کراچی نشست‌هایی با سخنرانی ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. طبق صحبت‌هایی که با وابستگان محترم فرهنگی ایران در پاکستان داشتم آقای رئیسی به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دستور دادند که برای ارتقای سطح زبان فارسی در پاکستان اقدام کنند. این دستور را دادند و بسیار بجا بود و منتظر نتایج آن هستیم.

پیش شرط‌های پاسداشت زبان فارسی در پاکستان

البته باید به این نکته توجه داشت ارتقای زبان فارسی نیاز به توجه به بازسازی زیرساخت‌های آن دارد. در نظر گرفتن بودجه مناسب برای کلاس‌های آموزش زبان فارسی، اعزام حداقل ۴ استاد زبان فارسی ثابت به دانشگاه‌های شهر‌های مختلف پاکستان، برگزاری دوره‌های دانش افزایی برای استادان و دانشجویان، برگزاری المپیاد زبان فارسی و اهدا جوایز، بورسیه کردن تعداد قابل توجهی از دانشجویان مستعد و علاقه‌مند پاکستانی در دانشگاه‌های ایران، گنجاندن زبان فارسی در متون کتب درسی دوره ابتدایی مدارس دولتی پاکستان، تأمین منابع آموزشی مورد نیاز، انتشار آثار تألیفی و ترجمه‌ای مترجمین و پژوهشگران پاکستان در زمینه زبان و ادبیات فارسی و ... از جمله اقداماتی است که می‌تواند به رشد زبان فارسی در پاکستان کمک نماید.

ظرفیت‌های موجود درپاکستان

وجود ۷ خانه فرهنگ در شهر‌های لاهور، کراچی، راولپندی، کویته، پیشاور، ملتان، حیدرآباد و رایزنی فرهنگی اسلام آباد و نیز مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان با سوابق بالا ظرفیت خوبی را برای این کار ایجاد و مسئولیت نهاد‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در پاکستان را دوچندان می‌کند. مسئولیت بنیاد سعدی در این بین که بر اساس اساسنامه خود، رسماً متولی و عهده‌دار آموزش زبان فارسی در خارج از کشور محسوب می‌شود بیش از سایر نهاد‌های فرهنگی است.

شایسته است برای اجرایی کردن دستور رئیس جمهور ایران کارگروهی در این زمینه تشکیل شود و نتایج این سفر موفق را مسئولان فرهنگی و ادبی هر دو کشور بعد از مدتی مورد پیگیری و ارزیابی قرار دهند.

دکتر معصومه محمود-پژوهشگر پاکستانی زبان و ادبیات فارسی