شانگ‌های و لزوم تنوع بخشی به سبد دیپلماسی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان-هادی محمدی: یک ماه از حضور سیدابراهیم رئیسی در ساختمان پاستور به عنوان رئیس جمهور و رئیس دولت سیزدهم می‌گذشت که اولین گام جدی بعد از ۱۵ سال تلاش ایران برای عضویت دایم در سازمان همکاری‌های شانگ‌های برداشته شد و اعضای سازمان با شروع فرایند عضویت دایم ایران موافقت کردند.

یک سال بعد و در شهریور امسال در سمرقند ازبکستان بار دیگر اعضای سازمان تصمیم مهمی درباره عضویت ایران گرفتند و این بار اسناد عضویت دایم ایران به امضای دبیرخانه سازمان رسید تا عملا به ایران مجوز دهند و فرایند عضویت در داخل کشور شروع شود. در همین چارچوب نیز روز گذشته نمایندگان در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی، با لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگ‌های موافقت کردند.

در این میان چند نکته حائز اهمیت است. اول این که هنوز نمی‌توان گفت که عضویت دایم ایران نهایی شده است. تاکنون ۴۹ سند در این سازمان به تصویب رسیده که شرط عضویت دایم جمهوری اسلامی ایران، پذیرش این اسناد به عنوان مبنای عمل سازمان بود. طبق ماده واحده این لایحه، مجلس با قبول این ۴۹ سند توسط دولت ایران موافقت کرده، اما هنوز شورای نگهبان درباره آن‌ها اظهارنظر نکرده و ممکن است برخی را به عنوان مخالفت با شرع یا قانون اساسی رد کند که در این صورت با توجه به غیرقابل تغییر بودن اسناد سازمان، باید تکلیفش در مجمع تشخیص مصلحت نظام مشخص شود. البته احتمالا مورد قبول واقع خواهد شد.

همچنین ایران اعلام کرده از این به بعد اگر سند تعهدآوری در سازمان همکاری شانگ‌های به تصویب برسد، باید روند فعلی را بر اساس اصل ۷۷، ۱۲۵ و ۱۳۵ طی کند و موارد در صحن علنی بررسی شود. طبق این لایحه ایران شرط کرده با موضوعات مربوط به امنیت ملی کشورمان در صورتی موافقت می‌شود که در شورای عالی امنیت ملی نیز پذیرفته شود و رزمایش‌های بزرگی در کشور‌های عضو سازمان برگزار می‌شود که برای برگزاری آن‌ها در کشور ما باید فرماندهی کل قوا اظهارنظر کنند. ایران در کنار چنین تحفظاتی با توجه به وجود ابهام در بخشی از اسناد، طی یک بیانیه تفصیلی اعلام کرده با شرایط خودش به مبارزه با افراط‌گرایی، تروریسم و جدایی طلبی خواهد پرداخت که احتمالا تاکید بر فهرست تروریسم ایران است نه فهرست کشور‌های دیگر.

نکته دوم این است که ایران با گام بزرگی که در راه پیوستن به این سازمان بین المللی برداشته عملا در حال اعلام این پیام است که هرگز در تله انزوای غرب گرفتار نمی‌شود و سعی دارد با نزدیک شدن به بلوک بندی جدید و پر قدرت، سهم خود را از کیک قدرت منطقه به دست آورد و به نوعی خودنمایی برای غرب داشته باشد که این روز‌ها با همه توان شمشیر را از رو برای ما بسته است.

موقعیت راهبردی ایران در منطقه غرب آسیا، منابع عظیم انرژی، توان بالای تسلیحاتی که ایران را به یک صادرکننده ملزومات نظامی بدل کرده، بازار بزرگ ۸۰ میلیونی و تقریبا بکر که تحریم‌ها آن را تشنه ساخته، سابقه تمدنی و فرهنگی طولانی، همه و همه امتیازاتی است که قدرت‌های بزرگ حاضر در سازمان شانگ‌های به ویژه روسیه، چین و هند را راضی کرده که ایران می‌تواند نقش موثری در آینده شانگ‌های داشته باشد و به نوعی ضلع خالی این سازمان را تکمیل سازد.

نکته دیگر این که نگاهی به حوزه‌های متنوع فعالیت‌های سازمان در فرهنگ، اقتصاد، سیاست، امنیت، علم و فناوری و... نشان می‌دهد سازمان شانگ‌های در ۲۰ سال گذشته از تاسیس اش حرکتی رو به جلو داشته و صرفا در مبنای امنیتی اولیه تاسیس خود باقی نمانده است. این فضای متنوع این فرصت را به ایران می‌دهد تا از ظرفیت‌های نهفته و مزیت‌های نسبی خود بهترین بهره را ببرد و بتواند در چارچوب همکاری‌های مشترک، به تامین منافع مشترک بپردازد.

اقدام دیروز مجلس و تصویب لایحه اجازه به دولت برای قبول اسناد و کنوانسیون‌های سازمان شانگهای، گام اصلی برای پیوستن ایران است، اما اصل کار بعد از این مرحله شروع می‌شود و همه دستگاه‌های متعدد دخیل در این موضوع که شنیده شده حداقل ۳۰ دستگاه مختلف را شامل می‌شود، باید با تعریف اقدامات لازم برای همکاری با بخش‌های مختلف و کشور‌های عضو این سازمان به برداشت منافع کشورمان از این عضویت بپردازند.

حتما مهم‌ترین میوه این اقدام در حوزه سیاسی خواهد بود و می‌تواند ایران را در جایگاهی قرار دهد که ضربه پذیری کمتری از اقدامات خصمانه غرب داشته باشد، اما مسلما فواید اقتصادی، فرهنگی و علمی مهمی هم خواهد داشت که با برنامه ریزی بهتر می‌تواند ثمرات خوبی برای کشور داشته باشد. تجربه سازمان اکو و بهره‌مند نبودن کامل از ظرفیت آن، پیش روی ماست و باید با آسیب شناسی آن سعی کنیم در شانگ‌های حضور موثری در جهت تامین منافع مشترک داشته باشیم.

در کنار این عضویت در یک سازمان شرقی، سیاست خارجی متوازن را نیز نباید فراموش کرد. پیش بردن مذاکرات هسته‌ای با غرب و تلاش برای رسیدن به توافق احیای برجام با رعایت خطوط قرمز کشورمان می‌تواند در ایجاد این توازن و رفع تحریم‌ها که یکی از موانع اصلی پیش روی روابط با دنیاست، اثر زیادی داشته باشد و دست ما را در مانور سیاست خارجی بازتر سازد.