به گزارش مجله خبری نگار، به نقل از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ما در چند قرن اخیر با توسعه دانش و ابداع روشهایی برای انتقال آب و یا یافتن منابع جایگزین از جمله آب زیرسطحی، محوریت آب در توسعه تمدن، جایگاه خود را از دست داد. با تامین کافی آب موردنیاز، سیستمهای کشاورزی متحول شد و اراضی بی شماری زیر کشت رفت.
اما طبق قوانین رشد موجود در طبیعت، هیچ گاه یک سیستم همواره در حال رشد نیست و بعد از رسیدن به حداکثر رشد، دو مسیر در پیش رو دارد: یا با ادامه روند گذشته، رو به زوال برود یا اینکه با مدیریت منابع موجود توسعه مندی خود را حفظ و توسعه پایداری داشته باشد.
هم اکنون که محدودیت آب در همه جا شکل جدی به خود گرفته و به یک چالش جهانی تبدیل شده است، افزایش کارایی مصرف آب در بخشهای مختلف و از جمله کشاورزی، یکی از مهمترین راه حلهای موجود است و کارهای جالب توجهی در این زمینه صورت گرفته است. تغییر سیستمهای آب رسانی و توزیع آب، توسعه سامانههای نوین آبیاری از جمله آبیاری تحت فشار و جا به جایی محل آبیاری از سطح خاک به محل قرارگیری ریشهها از جمله ابداعات اخیر در این زمینه است. این اقدامات منجر به کاهش هدرروی آب در مراحل مختلف انتقال، توزیع، آبیاری و جذب آب توسط گیاه شده و در برخی موارد مصرف، آب را نسبت به روشهای سنتی تا ۵۰ درصد کاهش میدهد.
اقلیم خشک و نیمه خشک ایران و محدودیتهای ایرانیان از گذشته در دستیابی به آب، همواره باعث شده است که ابداعات ارزشمندی در زمینه مدیریت آب داشته باشند. توسعه قنوات و آبیاری کوزهای که در گذشته در مناطق مرکزی ایران رواج داشت موید این امر است. اما این امر منحصر به گذشته نبوده و در جهان متمدن امروز نیز روشهای جدیدی برای آبیاری توسط ایرانیان ارائه شده است که یکی از این روش ها، آبیاری مویرگی است.
در سیستم آبیاری مویرگی، آب به جای قطره چکان به سنگهایی از جنس آذرین که حالت متخلخل و پوک دارند و به صورت مصنوعی نیز در آنها مویرگهایی ایجاد شده است، متصل میشود و در زیر سطح خاک و در نزدیکی ریشه گیاه نصب میشود. هرچند این روش مشابه با آبیاری قطرهای زیرسطحی است و بیشتر مزایای آن را دارد، اما برخی از مشکلات موجود را رفع میکند.
از جمله محدودیتهای آبیاری قطرهای زیرسطحی هجوم ریشه گیاهان به سمت قطره چکانها و گرفتگی آن، خرابی توسط جوندگان، انتقال و هدررفت عمقی آب و گرفتگی در اثر املاح موجود است. در سیستم مویرگی با گسترش سطح تراوش، ناحیه خیس شده نیز افزایش مییابد و ریشهها دیگر به یک نقطه هجوم نبرده و با توجه به جنس و استحکام سنگ ها، جوندگان نمیتوانند آسیبی برسانند و تراوش دائمی آب با دبی پایین باعث کاهش هدرروی عمقی آب میشود.
با توجه به حالت متخلخل این سنگ ها، جریان مداوم و سطح گسترده خروج آب، امکان خشک شدن آب در داخل سنگ و باقی گذاشتن املاح، کاهش یافته و در این سیستم گرفتگی به حداقل میرسد.
نکته دیگر، قابلیت ذخیره آب در داخل سنگ است که در صورت قطع شدن آبیاری تا مدتی آب میتواند به بیرون تراوش یافته و در اختیار گیاه قرار بگیرد و در آخر این سامانه نیز مانند سایر روشهای آبیاری، قابلیت اتصال به سیستم هوشمند را دارد که میتواند باعث ارتقای این عملکرد و افزایش بهره وری آن شود.
با وجود برشمردن مزایای بسیار برای آبیاری مویرگی و تحقق برخی از آنها در مزارع، به دلیل نو بودن، همچنان نیاز است که عملکرد آن در شرایط گوناگون مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد.
سازگاری با نیاز گیاهان مختلف، عملکرد در خاکهای متنوع، کارایی و دوام در آب با کیفیت پایین، امکان توزیع کود در زمان موردنیاز گیاه و ارزیابی اقتصادی، از جمله معیارهایی هستند که یک سامانه آبیاری باید پیش از توسعه همه جانبه و عمومی شدن با آنها سنجیده شده و در صورت لزوم، اصلاحاتی در سیستم آنها ایجاد شود.
در این مسیر، کارگروه توسعه فناوریهای آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تلاش دارد با حمایتهای مادی و معنوی خود، مشکلات پیش روی این طرح و طرحهای مشابه ارائه شده در حوزه صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آبی را حل کرده و زمینه را برای توسعه فناورانه و نوآورانه فراهم نماید.