پروبیوتیک چیست و آیا مصرف آن برای سلامتی‌مان لازم است؟

مجله خبری-سبک زندگی نگار: امروزه روی بسیاری از محصولات واژه پروبیوتیک را می‌بینیم و بسیار به مصرف آن‌ها ترغیب می‌شویم. اما پروبیوتیک چیست و آیا مصرف آن واقعاً برای سلامتی ما لازم است؟ 

پروبیوتیک چیست؟

پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای (مانند باکتری‌ها و مخمرها) هستند که مصرف آن‌ها فواید زیادی برای سلامتی ما به همراه دارد. این میکروارگانیسم‌ها علاوه‌بر اینکه به طور طبیعی در برخی از مواد غذایی تخمیرشده وجود دارند، به برخی از محصولات غذایی نیز اضافه شده و به عنوان مکمل‌های غذایی هم در دسترس هستند. با این حال، همه مواد، محصولات و مکمل‌های غذایی که با عنوان “پروبیوتیک” برچسب‌گذاری شده‌اند فوایدشان اثبات‌شده نیست.

پروبیوتیک‌ها عمدتا در دستگاه گوارش فعالیت می‌کنند، جایی که می‌توانند روی میکروبیوم روده شما تأثیر بگذارند. این میکروبیوم از بسیاری از میکروارگانیسم‌ها (عمدتا باکتری‌ها) تشکیل شده است که بیشتر در روده بزرگ شما زندگی می‌کنند. وقتی که به اندازه کافی پروبیوتیک دریافت می‌کنید (می‌خورید یا می‌نوشید)، آن‌ها از دستگاه گوارش شما در برابر میکروارگانیسم‌های مضر محافظت می‌کنند، هضم و عملکرد روده را بهبود می‌بخشند و می‌توانند مزایای دیگری نیز برای سلامتی‌تان داشته باشند.

پروبیوتیک‌های رایج شامل لاکتوباسیلوس، بیفیدوباکتریوم، ساکارومایسس، استرپتوکوک، انتروکوک، اشریشیا و باسیلوس است. میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک بر اساس نوع، گونه و نژادشان نامگذاری شده‌اند. به عنوان یک مثال به Lactobacillus rhamnosus GG توجه کنید. در این مثال، لاکتوباسیلوس نوع، رامنوسوس گونه و GG نژاد آن است. این میکروارگانیسم به اختصار LGG نیز نامیده می‌شود.

کدام مواد غذایی حاوی پروبیوتیک‌ها هستند؟

مواد غذایی تخمیر‌شده دارای کشت میکروبی هستند. به عنوان مثال، تولیدکنندگان، ماست را با افزودن میکروارگانیسم‌های زنده (مانند لاکتوباسیلوس یا استرپتوکوکوس) به شیر تهیه می‌کنند. اما اینکه آیا این میکروارگانیسم‌ها فواید گفته‌شده برای پروبیوتیک‌ها را ارائه می‌دهند یا نه بستگی به انواع و مقدار میکروارگانیسم اضافه‌شده دارد.

برخی از مواد غذایی تخمیرشده (مانند نان خمیر ترش و اکثر ترشی‌ها) پس از تخمیر فرآوری می‌شوند که این کار میکروارگانیسم‌ها را از بین می‌برد. میکروارگانیسم‌هایی که زنده نیستند فواید میکروارگانیسم‌های زنده را ندارند و پروبیوتیک محسوب نمی‌شوند. برخی از مواد غذایی تخمیرشده نیز دارای میکروارگانیسم‌هایی هستند که مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند، بنابراین مشخص نیست که آیا آن‌ها نیز فواید پروبیوتیک دارند یا خیر. نمونه‌هایی از این موارد عبارتند از سرکه سیب، پنیر، کیمچی، کامبوچا، میسو و ترشی کلم.

برخی از مواد غذایی تخمیرنشده دارای میکروارگانیسم‌های اضافه‌شده هستند. این مواد غذایی شامل برخی از غلات، آب‌میوه‌ها، شیرها، نوشیدنی‌ها، اسموتی‌ها و شیر خشک نوزادان است. این که آیا این غذا‌ها فواید پروبیوتیک را ارائه می‌دهند یا نه بستگی به انواع و میزان میکروارگانیسم‌های موجود در آن‌ها دارد.

انواع مکمل‌های پروبیوتیک چیست؟

مکمل‌های غذایی که با عنوان پروبیوتیک برچسب‌گذاری شده‌اند دارای طیف گسترده‌ای از میکروارگانیسم‌ها و در مقادیر مختلف هستند. بسیاری از این مکمل‌ها مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند، بنابراین حتی در صورت وجود میکروارگانیسم‌ها در آن‌ها، اثرات‌شان بر سلامتی هنوز مشخص نیست.

برچسب حقایق تغذیه‌ای که بر روی مکمل‌های غذایی حاوی پروبیوتیک وجود دارد، وزن کل میکروارگانیسم‌های موجود در آن را لیست می‌کند. برخی از برچسب‌هایی که روی محصولات وجود دارند عدد واحد تشکیل کلونی (CFU مخفف colony forming unit) را نیز ذکر می‌کنند. CFU‌ها شاخص بهتری نسبت به وزن تعداد کل میکروارگانیسم‌های زنده‌ی داخل محصول هستند. نمونه‌هایی از CFU‌هایی که ممکن است روی برچسب محصولات مشاهده کنید، CFU برابر با ۱ در ۱۰ به توان ۹ (یعنی ۱ میلیارد) و ۱ در ۱۰ به توان ۱۰ (یعنی۱۰ میلیارد) است. با این حال، عدد بالاتر CFU لزوماً به این معنی نیست که این محصول دارای فواید بیشتری برای سلامتی است. فواید یک محصول حاوی پروبیوتیک، بیشتر به نوع میکروارگانیسم‌های موجود در آن بستگی دارد تا به تعداد آن‌ها.

فواید پروبیوتیک برای سلامتی چیست؟

دانشمندان، در حال مطالعه پروبیوتیک‌ها برای درک چگونگی تأثیر آن‌ها بر سلامتی هستند. در ادامه به چند نمونه از آنچه این تحقیقات نشان داده است اشاره می‌شود.

درماتیت آتوپیک (Atopic dermatitis)

درماتیت آتوپیک (اگزما) یک بیماری پوستی است که بیشتر، کودکان را درگیر می‌کند. فرد مبتلا به درماتیت آتوپیک دارای خشکی و خارش پوست است، پوست هنگام خراشیدگی دارای ترشحات است و دارای بثورات قرمزرنگی است که ظاهر می‌شود و از بین می‌رود. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف پروبیوتیک‌ها در دوران بارداری و نوزادی ممکن است خطر ابتلا به درماتیت آتوپیک را کاهش داده و شدت علائم آن را کم کند. اما اثرات آن بسته به نوع پروبیوتیک مورد استفاده و اینکه آیا در دوران بارداری و دوران نوزادی یا هر دو مصرف می‌شوند متفاوت است.

اسهال عفونی حاد در کودکان

اسهال عفونی حاد در نوزادان و کودکان باعث ایجاد مدفوع شل یا دفع سه بار یا بیشتر در شبانه‌روز می‌شود. این بیماری، اغلب ناشی از عفونت ویروسی است و می‌تواند تا یک هفته ادامه یابد. برخی از نوزادان و کودکان دچار تب و استفراغ نیز می‌شوند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که پروبیوتیک‌ها دوره‌های اسهال حاد را حدود ۱ روز کوتاه می‌کنند. برخی از انواع پروبیوتیک‌ها مانند LGG و Saccharomyces foulard بیشترین تأثیر را در درمان اسهال عفونی حاد کودکان نشان داده‌اند. با این حال، مطالعات دیگری مؤثر بودن پروبیوتیک‌ها را در این مورد نشان نداده‌اند و بیشتر دوره‌های اسهال با نوشیدن مایعات فراوان با موفقیت درمان می‌شوند.

اسهال مرتبط با آنتی‌بیوتیک

آنتی‌بیوتیک‌ها، مانند اریترومایسین و پنی‌سیلین، می‌توانند میکروارگانیسم‌های مفیدی که در دستگاه گوارش زندگی می‌کنند را از بین ببرند و در نتیجه باعث اسهال شوند. برخی از سویه‌های پروبیوتیکی، مانند LGG و Saccharomyces foulard، ممکن است به کاهش خطر اسهال مرتبط با آنتی‌بیوتیک در افراد زیر ۶۵ سال (و، اما نه در افراد مسن‌تر) کمک کند. این امر به‌ویژه هنگامی صادق است که افراد مصرف این محصولات را در عرض ۲ روز از دریافت اولین دوز آنتی‌بیوتیک شروع کنند.

سندرم روده تحریک‌پذیر

سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یک اختلال شایع است که باعث درد و ناراحتی مکرر معده، نفخ، تغییر در دفعات دفع و اسهال یا یبوست می‌شود. علل این بیماری نامشخص است، اما ممکن است افراد مبتلا به IBS میکروارگانیسم‌های “بد” زیادی داشته باشند و تعداد کمی از میکروارگانیسم‌های آن‌ها از نوع” مفید” باشد. مصرف پروبیوتیک‌ها ممکن است علائم IBS را کاهش دهد. اما اثرات آن بسته به نوع پروبیوتیک مورد استفاده، مدت زمان استفاده و علائم تحت درمان، متفاوت است.

هیپرکلسترولمی

سطح بسیار بالای کلسترول خون (وضعیتی که به آن هیپرکلسترولمی-Hypercholesterolemia – می‌گویند) و تجمع کلسترول در دیواره رگ‌های خونی می‌تواند جریان خون به قلب را مسدود کرده و خطر بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش دهد. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که پروبیوتیک‌ها، مانند لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، سطح کلسترول کلی و کلسترول بد خون (یا همان LDL) را کمی کاهش می‌دهند. اما در مطالعات دیگر در این خصوص فوایدی دیده نشده است؛ بنابراین تحقیقات بیشتری برای درک تأثیر پروبیوتیک‌ها بر کلسترول خون لازم است.

چاقی

محققان در حال بررسی تاثیر پروبیوتیک‌ها بر وزن بدن و چاقی هستند. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که ممکن است پروبیوتیک‌ها وزن یا چربی بدن را کمی کاهش دهند. مطالعات دیگری نیز نشان داده‌اند که پروبیوتیک‌ها هیچ تاثیری در این مورد ندارند یا حتی ممکن است وزن بدن را افزایش هم دهند؛ بنابراین برای درک تاثیر پروبیوتیک‌ها بر وزن و چربی بدن به تحقیقات بیشتری نیاز است.

آیا پروبیوتیک‌ها می‌توانند مضر باشند؟

مردم هزاران سال است که بسیاری از میکروارگانیسم‌های موجود در پروبیوتیک‌ها را برای تخمیر غذا استفاده می‌کنند. در افراد سالم، پروبیوتیک‌ها ممکن است باعث ایجاد نفخ شوند، اما به ندرت باعث عفونت یا سایر بیماری‌ها می‌شوند. پروبیوتیک‌ها در افردی که از قبل به شدت بیمار بوده‌اند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند به احتمال زیاد باعث ایجاد مشکلاتی مانند عفونت‌های باکتریایی می‌شوند.

انتخاب و استفاده از پروبیوتیک‌ها

هیچ توصیه رسمی برای استفاده از پروبیوتیک‌ها در افراد سالم وجود ندارد. اگر می‌خواهید پروبیوتیک‌ها را امتحان کنید، درمورد اینکه کدام پروبیوتیک را انتخاب کنید، چه دوزی مصرف کنید و چه مدت از آن استفاده کنید، از پزشک خود سؤال کنید. برچسب روی محصولات حاوی پروبیوتیک را بخوانید و تاریخ انقضا و دستورالعمل‌های نگه‌داری آن را بررسی کنید. برخی از پروبیوتیک‌ها باید در یخچال نگهداری شوند، اما برخی دیگر را می‌توانید در دمای اتاق نگهداری کنید.

آگاهی اخلاقی

این راهنما توسط دفتر مکمل‌های غذایی (ODS) اطلاعاتی را ارائه می‌دهد که نباید جایگزین توصیه‌های پزشکی شود. ما شما را تشویق می‌کنیم که با ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی خود (پزشک، متخصص تغذیه، داروساز و …) درمورد موضوعات مورد علاقه خود، سوالات یا استفاده از مکمل‌های غذایی و هر آنچه ممکن است برای سلامت کلی شما بهتر باشد صحبت کنید. ذکر هر گونه محصول یا خدمات خاص در این مقالات، یا توصیه‌ای از یک سازمان یا انجمن حرفه‌ای، نشان‌دهنده تأیید آن محصول، خدمات یا توصیه‌ها نیست.