علیرضا بهشتی: برای منتقد اجتماعی فرش قرمز پهن نمی‌کنند

به گزارش مجله خبری نگار، علیرضا بهشتی در برنامه عزاداری مجازی حسینیه جماران با عنوان «حسین (ع) و نقد نهادگرایانه حکومت دینی» اظهار کرد: بزرگداشت عاشورا را نمی‌توانیم و نباید فراموش کنیم؛ نه به این خاطر که این حادثه مصیبت بار همراه با فجایع انسانی، ناجوانمردی ها، ظلم و ستم در عرصه‌های مختلف بوده باشد. البته بزرگداشت عاشورا می‌تواند و بلکه پسندیده است که با ذکر مصائب آن روز همراه باشد؛ چه از طریق مرثیه خوانی، اشعار، خطابه و منبر و چه از طریق فیلم و هر ابزار هنری و رسانه‌ای دیگر که امروزه خوشبختانه بسیار گسترده‌تر و متنوع‌تر شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: اگر این وقایع همراه نباشد با بحث درباره پیامی که این نهضت برای ما در اکنون دارد، ذکر مصیبت‌ها این حادثه را زنده نگه می‌دارد که فراموش نشود، اما اثری در زندگی فردی و اجتماعی ما نخواهد داشت. از همین رو فکر کردم می‌توانیم با ابزار تجزیه و تحلیلی که دانش روز در اختیار ما قرار داده و من از میان آن‌ها نهادگرایی جدید را انتخاب کردم برای اینکه این پیام را به عنوان برنامه زندگی خودمان تلقی کنیم، پایبند باشیم و به این وسیله پیروان راستین امام حسین (ع) و ائمه اطهار (ع) و پیامبر گرامی اسلام (ص) و همه پیامبران الهی باشیم.

وی با تأکید بر اینکه عاشورا در بستر حکومتی دینی اتفاق افتاد، اظهار کرد: احساس خطری که امام کردند این بود که انقلاب پیامبر (ص) اگرچه مدت‌ها بود به دست نااهلان افتاده بود، اما این بار در یک بزنگاه تاریخی قرار دارد به آرامی و تحت پوشش بحث بیعت و با شعار‌های دینی و تحت لوای انجام احکام دینی حکومت از حالت خلافت دارد خارج می‌شود و به حالت سلطنت در می‌آید. تا اینجا امکان نقد در جامعه اسلامی وجود داشت و آنچه که ما می‌دانیم این است که هر گونه نهادی که نظارت مردم و نقد منتقدان را برنتابد به تدریج و به آرامی از بین می‌رود و این نظارت زنده که ما از آن به عنوان امر به معروف و نهی از منکر یاد می‌کنیم از نظام اسلامی رخت بربسته است.

بهشتی ادامه داد: آنچه امام حسین (ع) آسیب می‌داند این است که دیگر حکومت نیاز به کسب مقبولیت از سوی شهروندان برای خودش نمی‌بیند، قانون حاکم نیست و افراد وابسته می‌توانند قانون را طوری تفسیر کنند که در مسیر اهداف حاکمان قرار بگیرد و بالأخره اینکه نظارت عمومی و پاسخگویی به کلی از بین می‌رود. این می‌تواند مبنایی قرار بگیرد برای اینکه ما پیام امام حسین (ع) در این زمینه را در نظر بگیریم.
وی یادآور شد: توجه داشته باشیم اگر ما از دانش روز استفاده می‌کنیم نمی‌خواهیم آنچه در دین هست به نفع دانش روز مصادره مطلوب شود بلکه برای فهم عمیق‌تر ابعاد آن به ما کمک می‌کند و طبیعتا به خاطر تلازم عقل و وحی ما منعی هم به لحاظ دینی در این کار نداریم.

وی ادامه داد: مصلحان و رهبران مصلحی معمولا زمانی موفق هستند که بتوانند با زبان عامه مردم این مباحث نقادانه را بیان و توجه آن‌ها را به خودشان جلب کنند. حتی در قرآن کریم هم مسأله همزبانی منتقد با جامعه بسیار مطرح است. یعنی گفته می‌شود پیامبران انسان‌هایی هستند که در کوچه و بازار مثل شما می‌گردند و زندگی می‌کنند و انسان‌هایی از جنس خودتان هستند. تنها یکی دو مورد فردی از خارج جامعه برانگیخته می‌شود که اتفاقا خیلی موفق نیستند. بنابر این هرچه منتقد از زبان عمومی استفاده کند طبیعی است که منتقدان گسترده تری خواهد داشت.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: نقادی مخاطراتی دارد و برای منتقد اجتماعی فرش قرمز پهن نمی‌کنند. مراکز و کانون‌های مختلف قدرت در جامعه با او مقابله می‌کنند و سعی می‌کنند برای او شایعات درست کنند، علیه او افشاگری می‌کنند، سعی می‌کنند که او را مسخره کنند، اهداف و بیان‌های او را به گونه‌ای دیگر وارونه به مردم منتقل کنند و سعی می‌کنند انگیزه‌های او را به انگیزه‌های شخصی او مرتبط کنند نه انگیزه‌ای که در آن خدمت به جامعه مطرح است. معمولا منتقدان دائم در حال مبارزه هستند، به زندان کشیده می‌شوند و حصر و حبس و تبعید می‌شوند؛ حتی در طول تاریخ دیده ایم که کشته می‌شوند. چنانچه در مورد واقعه کربلا می‌بینیم که جان عزیز خودشان را از دست می‌دهند و خانواده آن‌ها در سختی‌های گوناگون قرار می‌گیرند.

وی یادآور شد: دوگانه انقلاب و اصلاح خیلی مطرح شده و درباره قیام امام حسین (ع) هم وجود دارد. در پرتو نقد اجتماعی ضرورتی ندارد که این را یک دوگانه بدانیم. اگر این طور بیان شود که اصل بر اصلاح است تلاشگران به طور فردی، گروهی یا کل جامعه سعی می‌کنند از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب حرکت کنند. در تعبیر امام حسین (ع) هم آمده که برای اصلاح امت جدّم قیام کرده ام. بنابر این مسأله اصلاح است.

بهشتی تأکید کرد: گاهی بر سر راه اصلاح موانع خطیری وجود دارد که به ناچار باید به انقلاب به معنای دگرگونی‌های بنیادین، نه توسل به خشونت، دست زد. بنابر این لازم نیست به دام دوگانه انقلاب و اصلاح بیفتیم و منتقدان همین گونه بوده اند و با توجه به امکانات، پایگاه اجتماعی و میزان یاران خودشان حرکت می‌کردند و بر این اساس که ببینند چه چیزی امروز ممکن‌تر و ضروری‌تر است.

وی افزود: نقد اجتماعی بیش از هر چیز دیگر با مسأله «نظارت عمومی» و پاسخگو بودن حکومت، حاکمان و صاحبان قدرت را متبلور می‌کند.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس گفت: ما امروز فاصله اجتماعی را به شدت در جامعه خودمان و جهان می‌بینیم. کسی مخالف این نیست که سرمایه‌ها در جهت آبادانی و خیر جامعه به کار برده شود، اما نظام سرمایه سالاری که افزودن سرمایه و پول و برای پول هدفش هست نه خدمت به زندگی و معیشت انسان ها، به گونه‌ای شده که فاصله شمال و جنوب که کسی در علوم اجتماعی از آن صحبت نمی‌کرد امروزه دوباره برگشته و ما می‌بینیم که چقدر تفاوت وجود دارد.

بهشتی افزود: نظام‌های استبدادی آنقدر مردم را گرفتار معیشت خودشان می‌کنند که نمی‌توانند فراتر از آن به بحث نقد اجتماعی و امثال این‌ها بپردازند و همه فکرشان این است که چگونه امروز را به فردا برسانند و چگونه نان آور خانواده سرافکنده نباشد. امروزه ما شاهد هستیم در سراسر دنیا این گونه تفکر که امکان هرگونه مشارکت اجتماعی را مسدود کرده چقدر گسترده شده است. یعنی همه مجبور هستند برای حفظ بقای خودشان بجنگند. الآن مسأله «بقا» است و چگونه زندگی کردن نمی‌تواند در این بستر مطرح باشد.