ناکامی عربستان در ایجاد توازن میان تغییرات اجتماعی و اقتصادی

به گزارش مجله خبری نگار، به نقل از الخلیج الجدید، بانک جهانی هشدار جدی در خصوص اقتصاد عربستان در سال ۲۰۱۸ صادر کرد و گفت: عربستان با مشکل فقر رو به رو است. این بانک از آن زمان در پیش بینی‌های خود برای سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ اعلام کرد که به دلیل عدم وجود اطلاعات رسمی فقر، شناسایی و حمایت از خانواده‌های کم درآمد امری مشکل است.

به دلیل وابستگی عربستان به قیمت‌های بین‌المللی نفت، تولید ناخالص داخلی شاهد افت‌های مکرر بوده است. به عنوان مثال، سرانه تولید ناخالص داخلی عربستان تقریباً از اوج ۱۷، ۸۷۲ دلار در سال ۱۹۸۱ به ۸۶۸۵ دلار در سال ۲۰۰۱ کاهش یافت.

همچنین عربستان کسری بودجه ۴.۶ میلیارد ریالی (۱.۲۳ میلیارد دلار) خود را در سه ماهه دوم سال جاری میلادی اعلام کرد که نسبت به ۱۰۹.۲ میلیارد ریال گزارش شده در همین فصل در سال گذشته میلادی یعنی در بحبوحه سقوط قیمت نفت، کاهش داشته است.

یک دانشجوی سعودی تاکید کرد در سال ۱۹۸۱ ما هزینه مسکن دانشجویی را پرداخت نمی‌کردیم، اما اکنون ما هزینه کلانی را پرداخت می‌کنیم. در گذشته مهم نبود که شما تحصیلات خود را در ۵ سال به پایان نرسانید، اکنون شما اگر در پنج سال فارغ‌التحصیل نشوید، بورس تحصیلی خود را از دست می‌دهید. قبل از سال ۱۹۸۱ هنگام فارغ التحصیلی ۱۰ پیشنهاد کار پیدا می‌کردید، اما اکنون بیکاری در میان جوانان سعودی بیداد می‌کند.

سرانه تولید ناخالص داخلی عربستان دوباره کاهش یافت. این مبلغ از ۲۳، ۳۳۷ دلار در سالی که بانک جهانی نسبت به فقر هشدار داد به ۲۰، ۱۱۰ دلار در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت.

گزارش بانک جهانی هشدار داد که طبقه متوسط در برابر هزینه‌های ریاضت اقتصادی و محدودیت‌های مالی بیشترین آسیب را خواهد دید.

دولت عربستان سعودی، مکانیسم به منظور حمایت از افراد کم درآمد و با هدف کاهش آثار اصلاحات اقتصادی، در ۲۰۱۷ «حساب شهروندی» را راه اندازی کرد که این امر نشان دهنده تشدید شدن فقر در کشور است.

تغییرات بزرگ در عربستان سعودی
مطمئناً عربستان امروز همان چیزی نیست که در آغاز قرن بود. «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی هنجار‌های اجتماعی را آزاد کرد و تأثیر مبلغان و کمیته امر به معروف و نهی از منکر را در هنگام راه اندازی نمایش‌های موسیقی، سینمایی و سرگرمی‌های مختلف تضعیف کرد.

این تغییرات بخشی از برنامه بن سلمان برای رهایی عربستان از وابستگی به صادرات نفت و تنوع بخشیدن به اقتصاد است. اما در عین حال، وی برای بقای جنبه سیاسی، قرارداد‌های اجتماعی را اعمال کرد که شامل کنار گذاشتن همه حقوق سیاسی مردم، از جمله آزادی بیان، رسانه و تجمع مردم است و هرگونه آزادی بیان و آزادی رسانه‌ها با سرکوب مواجه خواهد شد.

در مقابل، دولت عربستان ادعا می‌کند که چشم انداز ۲۰۳۰ شامل ابزار‌هایی برای محافظت از شهروندان در برابر هزینه‌های اقتصادی است و همچنین برای مدرن سازی سیستم رفاه اجتماعی، کمک به نیازمندان، آماده سازی و آموزش افرادی که نمی‌توانند کار پیدا کنند، ارائه خدمات درمانی و حمایت از آسیب پذیرترین شهروندان است. اما گزارش‌های مطبوعاتی تأکید کردند که از زمان اجرای پروژه چشم انداز در آوریل ۲۰۱۶، نرخ بیکاری، بدهی عمومی و سایر ارقام مربوط به اقتصاد عربستان کاهش چشمگیر و قابل توجهی داشته‌اند.

ایجاد اشتغال و بومی‌سازی
بر اساس گزارش‌های نظارت شده توسط سازمان حقوق بشر «سند»، نرخ بیکاری در پنج سال گذشته از ۱۱.۵ ٪ به ۱۲.۶ ٪ رسیده است، در حالی که نسبت بدهی عمومی از ۵.۸ ٪ به ۳۴ ٪ تخمین زده شده است.

آژانس آمار عربستان اعلام کرد که بیکاری از پنج سال گذشته در سه ماهه اول سال جاری به پایین‌ترین سطح خود رسیده است، اما این کاهش تا حدی ناشی از خروج بسیاری از مهاجران به جای ایجاد فرصت‌های شغلی جدید بوده است.

در ماه مه، بن سلمان در مصاحبه‌ای وعده داد که ما سالانه ۲۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار نفر فرصت شغلی ایجاد می‌کنیم و مشاغل بخش دولتی محدود است و همچنین توسعه صنعت گردشگری باعث ایجاد ۳ میلیون شغل می‌شود. این بخش برای سعودی‌هایی است که به مرور زمان می‌توانند جایگزین مهاجران خارجی شوند.

در واقع، نرخ بیکاری در مقایسه با سالی که چشم انداز ۲۰۳۰ مطرح شد افزایش داشته است. در نتیجه، چشم انداز ۲۰۳۰ ولیعهد سعودی نه تنها بیکاری را کاهش نداده است؛ بلکه باعث افزایش بیکاری نیز شده است که این امر نشان‌دهنده شکست و ناکامی طرح ولیعهد سعودی است.

اما تغییر قرارداد اجتماعی در عربستان سعودی باعث شد تا دو محقق هشدار دهند که دولت به مدیریت عاقلانه تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی نیاز دارد و این می‌تواند تا حدی با ارائه اطلاعات روشن‌تر به عموم مردم انجام شود و هنوز مسایل مهمی مانند جایگاه دین در میان مردم وجود دارد که دولت باید توجهی خاص به آن داشته باشد.

همچنین پیامد‌های نارضایتی‌های شهروندان از رژیم آل سعود و ایجاد تغییرات اجتماعی در عربستان موجب تنش میان لیبرال‌ها و محافظه‌کاران در این کشور شده است و توانایی کشور‌های عربی خلیج فارس برای ایجاد تغییرات اجتماعی در کشور به عدم شکایات و رضایت شهروندان بستگی دارد.

در مجموع می‌توان گفت که محمد بن‌سلمان با ارائه سند توسعه عربستان موسوم به چشم‌انداز ۲۰۳۰ و اقدامات به‌ظاهر اصلاح‏گرانه اجتماعی کوشیده چهره رهبری تحول‌خواه و پیشگام را از خود به نمایش بگذارد که قصد دارد عربستان را به دروازه‌های مدرنیته، پیشرفت و ترقی برساند. اما انجام اصلاحات توسط بن‌‏سلمان با چالش‏ها و موانعی روبرو بوده است. از جمله این دلایل می‌توان به چالش اجتماعی، قبیله گرایی و مذهبی در جامعه سعودی و مخالفت علمای مذهبی با انجام اصلاحات و چالش اقتصادی اشاره کرد.