فرهنگ و ادب؛ سرمایه اصلی دو ملت ایران و ترکیه

به گزارش مجله خبری نگار، بنابر اعلام روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، متن سخنرانی سیدعباس صالحی به شرح زیر است:

«بسم اللّه الرحمن الرحیم

جناب آقای محمت نوری ارسوی، وزیر محترم فرهنگ و گردشگری جمهوری ترکیه.

نمایندگان محترم مجلس، سفرای محترم.

فرهیختگان، اصحاب اندیشه و قلم، بانوان و آقایان محترم.

مایه افتخار و خرسندی عمیق من است که در سال فرهنگی ایران و ترکیه و در شبی که به نام لسان‌الغیب، حافظ شیرازی مزین گشته، در سرزمین دوست و برادر، جمهوری ترکیه و در جمع شما عزیزان حضور دارم.

ادبیات همواره زبان دل‌هاست؛ فراتر از مرز‌های جغرافیا و سیاست. ایران و ترکیه، دو سرزمین کهن در قلب آسیا، طی قرن‌ها از رهگذر زبان شعر و حکمت به یکدیگر نزدیک شده‌اند.

کاروان‌های بازرگانی، لشگرکشی‌ها، مهاجرت‌ها و دیدار‌های سیاسی، همه می‌توانستند زودگذر باشند؛ اما آنچه ماندگار شد، زبان شعر، عرفان و ادب بود.

امشب، ما نه تنها از شاعری بزرگ یاد می‌کنیم، بلکه از پیوندی دیرین و ناگسستنی سخن می‌گوییم؛ پیوندی که ریشه‌های آن در فرهنگ و ادب دو ملت ایران و ترکیه ریشه دوانده و شاخه‌هایش در گستره تاریخ و تمدن ما سایه افکنده است.

از روزگار سلجوقیان تا دوران عثمانی، از خانقاه‌های قونیه تا مدارس اصفهان، از کتابخانه‌های استانبول تا محافل ادبی تبریز، شعر و ادب فارسی و ترکی دوشادوش هم در ذهن و جان مردمان جاری بوده است. ما دو ملت، در طول تاریخ، از فرهنگ و ادب به مثابه دارایی و سرمایه‌ای مشترک پاسداری کرده‌ایم و شعرا، چونان پلی مطمئن، این سرمایه را به نسل‌های بعد رسانده‌اند.

در این میان، حافظ شیرین سخن جایگاهی ویژه دارد. او فقط شاعر ایران نیست؛ وی نماینده روح مشترک شرق اسلامی است. شعر او، ترکیبی از عرفان و عقل، شور و اندیشه، عشق و حکمت، بیداری و به خود آمدن و اصلاح درون و برون است.

امروز وقتی در ترکیه از حافظ سخن می‌گوییم، تنها یک شاعر ایرانی را معرفی نمی‌کنیم؛ بلکه از یکی از استوانه‌های هویت فرهنگی مشترک منطقه سخن می‌رانیم.

دیوان وی جزء آن دسته از متون زبان فارسی است که از دیرباز در قلمرو عثمانی مورد توجه بوده است؛ و دیوان وی را در آن دیار برای آموختن زبان فارسی می‌خواندند و برای تسلط در فن شعر و دانش زیبایی شناسی تدریس می‌کردند. وجود شروح مختلف بر دیوان حافظ در قلمرو آناتولی خود آشکارترین نشانه برای این حضور معنوی و ادبی در حافظه و میراث مشترک ایران و ترکیه است.

شاید آشکارترین و زیباترین نمونه در زمینه نوع نگاه ادیبان و حکیمان عثمانی به حافظ شیرازی را در شرح محمدبن حسن قونیوی متخلّص به وهبی بتوان دید که در اثر خود تأکید داشت که همه ابیات دیوان حافظ به آیه یا حدیثی ناظر است.

همچنین نمی‌توان از شرحِ سودی بر دیوان، چشم پوشید که حتی ایرانیان نیز در برخی مشکلاتِ فهمِ زوایایِ عرفان و ادبیات حافظ چاره‌ای جز رجوع بر کتاب سترگ و با عظمت او نداشته‌اند.

این توجه به حافظ شیرازی مخصوص گذشتگان نیست. شاید یکی از ظریف‌ترین و زیباترین توجهات معنوی در ادبیات معاصر ترک به حافظ را باید از یحیی کمال بیاتلی بدانیم که در شعر زیبای «مرگ رندان»، قبر حافظ و یاد و خیال شیراز قدیم را نمادی از جهان معنوی رندانه معرفی کرده است.

این همه، نشان می‌دهد که حافظ نه تنها شاعر ایرانیان و ترکان، بلکه میراث مشترک جهان بشریت است.

بانوان و آقایان محترم.

جهان امروز بیش از هر زمان دیگر به پیام حافظ نیازمند است. او در میان بحران‌ها، زبان صلح و عشق را به کار گرفت. در دورانی که تعصبات، جهان را در تنگنا قرار می‌داد، حافظ با جسارت گفت:

آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است/ با دوستان مروّت، با دشمنان مدارا

این پیام، امروز نیز چراغ راه ملت‌هاست. اما افسوس، دشمنان بشریت این پیام جهانی را درک نمی‌کنند و مدام بر طبل خشونت و خودخواهی می‌کوبند، منطقه را آشفته می‌کنند و مسئولیت نقض محتوای این پیام دلنشین حافظ را بر گردن کشور‌هایی مانند ایران و ترکیه که در برابر زیاده‌خواهی آنها می‌ایستند، می‌اندازند! در این میان، چه چیزی بهتر از آن که دو ملت ایران و ترکیه، که قرن‌ها در کنار هم زیسته‌اند، بار دیگر با زبان فرهنگ و ادب، پیام صلح و دوستی و اعتراض را به جهانیان مخابره کنند؟

امشب، در شب نکوداشت حافظ، ما بار دیگر به یاد می‌آوریم که ادبیات، میراث مشترک و سرمایه پایدار ملت‌های ماست.

اگرچه سیاست‌ها تغییر می‌کنند و نسل‌ها می‌آیند و می‌روند، شعر حافظ و مولانا همچنان در سویدای دل‌های ایرانی و ترک زنده است.

بیاییم این چراغ فروزان را با هم روشن نگهداریم و به نسل آینده منتقل کنیم. چه نیکوست که جوانان ایرانی و ترک، در مدارس و دانشگاه‌ها، دیوان حافظ را بخوانند و از او عشق، آزادی، معنویت و زیبایی را بیاموزند.

در پایان، بار دیگر از میزبانی گرم همکار عزیزم جناب آقای محمت نوری ارسوی، وزیر محترم فرهنگ و گردشگری جمهوری ترکیه و دوستان ترک، در فرصت سال فرهنگی ایران و ترکیه، سپاسگزاری می‌کنم و امیدوارم این شب، نه تنها یاد حافظ را زنده کند، بلکه دوستی میان دو ملت را نیز بیش از پیش استوار سازد.»