بی‌علامت بودن این بیماری یک خطر جدی!

به گزارش مجله خبری نگار/آخرین آمار‌های اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت درباره شیوع فشارخون بالا در ایران مربوط به مطالعات استپس در سال ۱۴۰۰ است که ۳۲ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال کشور مبتلا به این بیماری اعلام شده‌اند. برخی از پزشکان، اما معتقدند که این آمار با توجه به افزایش جمعیت سالمندی کشور، رژیم‌های غذایی نامناسب، کم‌تحرکی، شیوع چاقی، مصرف بی‌رویه نمک، روند افزایشی ابتلا به دیابت، مصرف دخانیات و همچنین آلودگی هوا از آن مدت تاکنون روند افزایشی هم داشته است؛ عارضه‌ای که عوارض خطرناکی دارد و عامل اصلی ابتلا به سکته‌ها همین افزایش فشارخون سیستولیک است. علاوه‌بر این پرفشاری خون، باعث ابتلا به بیماری‌های کلیوی هم می‌شود و مطالعات نشان داده که عمده افرادی که دارای نارسایی کلیوی و دیالیزی بوده‌اند، سابقه فشارخون داشته‌اند. دکترعلیرضا مهدوی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در گفت‌و‌گو با همشهری تندرستی درباره شیوع این بیماری در کشور، جمعیت قابل توجه مبتلا به پیش فشارخون بالا، مهم‌ترین زمان‌های چکاپ فشارخون در افراد، نحوه استفاده از دستگاه‌های دیجیتال در منزل و خدماتی که در مراکز جامع سلامت و خانه‌های بهداشت در این حوزه داده می‌شود، نکاتی را مطرح کرده است که در ادامه می‌خوانید.

شرط استفاده از فشارسنج‌های خانگی
بسیاری از مردم دستگاه‌های سنجش فشارخون در منزل دارند و به وسیله این دستگاه‌ها اقدام به بررسی فشارخون خود می‌کنند. مهدوی در پاسخ به این سؤال که چه میزان نتایج نشان داده شده توسط این دستگاه‌ها می‌تواند مورد اعتماد باشد، بیان می‌کند: «در بررسی فشارخون با فشارسنج و گوشی باید تجربه وجود داشته باشد و با دقت انجام شود. بهترین دستگاه‌هایی که مردم می‌توانند در خانه برای بررسی فشارخون استفاده کنند، نوع دیجیتال آنهاست که نیاز به گوشی ندارد و باد کاف هم به شکل خودکار خالی می‌شود.» البته به‌گفته این مسئول تنها نکته‌ای که باید برای این دستگا‌ها رعایت شود این است که کاف اندازه بازو باشد و سنسور آن روی شریان بازو قرار بگیرد. معمولا در دستگاه‌های خانگی این علامت روی کاف مشخص است و اگر این موضوع رعایت شود و کاف خیلی محکم یا شل بسته نشود، معمولا نتیجه فشارخون، درست نشان داده می‌شود. در این‌باره ضرورت دارد که افراد نیم‌ساعت قبل از بررسی فشارخون، سیگار نکشیده و چای و قهوه هم نخورده باشند. دست هم باید در امتداد قلب باشد؛ فرد هم باید راحت و نشسته باشد و پاهایش آویزان نباشد. در هنگام استفاده از فشارسنج هم نباید صحبت کرد و تکان خورد. مهدوی تأکید می‌کند: «افراد در خانه باید حتما از فشارسنجش‌های بازویی استفاده کنند و بدانند که آن دستگاه‌هایی که روی مچ بسته می‌شوند، چندان دقیق نیستند.»

آیا کودکان هم دچار پرفشاری خون می‌شوند؟
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره ابتلای کودکان به فشارخون عنوان می‌کند: «برای گروه‌های سنی زیر ۱۸ سال فشارخون با شرایط پیچیده‌تری سنجیده می‌شود که براساس جنسیت و قد آنهاست. فشارخون طبیعی کودکان باید با استفاده از دستگاه و کاف مناسب انجام شود که متناسب دست آنها باشد. این داده‌ها روی جدول برده و عدد واقعی اعلام می‌شود که عمدتا زیر ۱۲۰ روی ۸۰ به‌عنوان فشارخون مناسب عنوان می‌شود.» او در پاسخ به این سؤال که آیا با شیوع بیشتر ابتلا به فشارخون در کودکان نیز مواجه هستیم بیان می‌کند: «در هر مقطع ورودی به مدارس، شامل دبستان و دبیرستان، فشارخون کودکان اندازه‌گیری می‌شود. فشارخون بالا به شکلی که در بزرگسالان بروز می‌کند، در کودکان وجود ندارد. مطالعات وزارت بهداشت درباره میزان ابتلای گروه سنی زیر ۱۸ سال در حال انجام است و شواهدی وجود دارد که در برخی مناطق کودکان فشارخون بالاتری دارند، اما به‌طور کلی هنوز نمی‌توانیم بگوییم که این روند افزایشی در کودکان رقم خورده است.» مهدوی به دیابت نوع ۲ نیز اشاره می‌کند که در گذشته بیماری شایع بزرگسالان بوده، اما اکنون در نوجوانان هم رو به افزایش است و در ادامه می‌گوید: «۲ نوع فشار‌خون اولیه و ثانویه داریم. فشارخون اولیه بیماری شایع در گروه سنی بالای ۱۸ سال است، اما فشارخون ثانویه به‌دلیل بیماری دیگری رخ می‌دهد و معمولا در سنین زیر ۱۵ سال و بالای ۵۰ سال مشاهده شود. دور از انتظار نیست که کودکان هم به فشارخون بالا به‌عنوان یک بیماری برای بالغان مبتلا شوند.»‌

یک توصیه مهم
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت مهم‌ترین توصیه برای پیشگیری از ابتلا به پرفشاری خون را انجام فعالیت‌های ورزشی و تعذیه سالم عنوان می‌کند و می‌گوید: «انجام ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط ویا شدید طی ۳ تا ۵ نوبت در هفته باید باشد که اگر افراد تلاش کنند، این زمان را به ۳۰۰ دقیقه برسانند، بهتر است. هفته‌ای یک تا ۲ ساعت فعالیت قدرتی و انعطاف‌پذیری هم باید انجام شود.» او با بیان اینکه ورزش عامل توانمند شدن سیستم قلبی- عروقی بدن و کاهش مقاومت به انسولین است، عنوان می‌کند: «رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف نمک، مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزیجات برای کاهش وزن بسیار مهم هستند. اگر افراد در مرحله پیش‌دیابت یا پرفشاری خون ۵ تا ۱۰ درصد از وزن خود را کم کنند، حتی در اوایل ابتلا به این بیماری‌ها، می‌توانند از شر آنها خلاص شوند.» مهدوی انجام مراحل خطرسنجی در مراکز جامع سلامت را هم بسیار مهم می‌داند و می‌گوید: «این ارزیابی حدود ۱۰ سال است که انجام می‌شود و می‌تواند پیش‌بینی کند که طی چند سال آینده فرد در معرض چه بیماری‌هایی قرار خواهد گرفت و یا با چه اقداماتی می‌تواند مانع از بروز آنها شود. توصیه ما این است که همه افراد به این مراکز مراجعه کنند و این خطرسنجی را انجام دهند.»

چه کسانی مبتلا به پرفشاری خون هستند؟
به‌گفته مهدوی، فشارخون بالا عمدتا در گروه سنی بزرگسال (۱۸ سال به بالا) بررسی می‌شود و عددش بالاتر از ۱۴۰ روی ۹۰ است. او در توضیح بیشتر بیان می‌کند: «فشارخون طبیعی در اغلب بزرگسالان کمتر از ۱۲۰ میلی‌متر جیوه (سیستولیک) روی ۸۰ میلی‌متر جیوه (دیاستولیک) است. اگر کسی فشارخون بالاتر (۱۴۰ روی ۹۰) به شکل پایدار داشته باشد، مبتلا به پرفشاری خون است. حتی اگر یکی از این اعداد هم رقم بالاتری باشد، باز هم فشارخون بالا درنظر گرفته می‌شود.» البته به تأکید این مسئول، چند سالی است که برخی کشور‌ها در گایدلاین‌هایشان درجات پایین‌تری را برای ابتلا به فشارخون بالا درنظر گرفته‌اند، اما در ایران همان ۱۴۰ روی ۹۰، فشارخون بالا درنظر گرفته می‌شود. او ادامه می‌دهد: «افرادی که فشارخون بین ۱۲۰ روی ۸۰ و ۱۴۰ روی ۹۰ دارند، به پیش فشارخون مبتلا هستند که در صورت اصلاح نکردن سبک زندگی، در آینده یکی از بیماران قطعی پرفشاری خون خواهند بود. این افراد حدود ۴۰ درصد از بالای ۱۸ ساله‌ها هستند و نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد از جمعیت کشور فشارخون بیش از حد طبیعی دارند.»

بیماری بدون علامت
مهدوی درباره پرفشاری خون به‌عنوان یک بیماری بدون علامت هشدار می‌دهد و می‌گوید: «این بیماری همراه با دیابت نوع ۲ معمولا هیچ علامتی ندارند و به‌اصطلاح شایع‌ترین علامت این بیماری، بی‌علامتی است. البته فرد ممکن است علائمی ازجمله سردرد داشته باشد، اما درباره پرفشاری خون نباید منتظر علائم بود و زمانی بروز پیدا می‌کند که بیماری در مرحله بسیار بالا قرار گرفته باشد.»

نکته
برخی از افراد در طول زندگی با فشارخون بالا مواجه می‌شوند و هر قدر اصول را بیشتر رعایت کنند، با داروی کمتری بیماری آنها کنترل خواهد شد؛ اما به هر صورت افراد مبتلا باید به شکل منظم دارو مصرف کنند و پایبندی به درمان برای آنها بسیار مهم است.

راهکاری برای کاهش مرگ‌ومیر‌ها
مهدوی بر ضرورت کاهش فشارخون بالا اشاره می‌کند و می‌گوید: «جمعیت قابل توجهی از افراد بالای ۱۸ سال کشور مبتلا به فشارخون بالا هستند. این در حالی است که نخستین علت مرگ در کشور ما سکته‌های قلبی- عروقی هستند و نخستین علت این سکته‌ها هم بالا بودن فشارخون سیستولیک است. به همین دلیل اگر فشارخون سیستولیک جامعه چند درجه کمتر شود، داستان مرگ‌ومیر هم کاهش پیدا می‌کند.» مهدوی با تأکید بر اینکه فشارخون بالا (بین ۱۴۰ تا ۱۶۰ سیستولیک) با اصلاح شیوه زندگی قابل کنترل است، عنوان می‌کند: «کاهش مصرف نمک، حذف دخانیات، مصرف بیشتر میوه و سبزیجات، فعالیت بدنی کافی و پایبندی به درمان و مصرف منظم دارو‌ها می‌تواند این مهم را محقق کند. برای مدیریت پرفشاری خون اصلاح شیوه زندگی بسیار مهم است. البته درباره افراد مبتلا به فشارخون، ورزش باید با توصیه پزشک صورت بگیرد، چون قادر به انجام همه ورزش‌ها نیستند.» به‌گفته این مسئول، با افزایش سن، کارکرد کلیه هم کم می‌شود و اگر فشارخون داشته باشیم این مسئله سرعت بیشتری خواهد گرفت. شایع‌ترین علت نارسایی کلیه، دیالیز و پیوند هم فشارخون بالا و دیابت است.

چکاپ از چه زمانی باید آغاز شود؟
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره چکاپ فشارخون در گروه‌های سنی مختلف نیز توضیح می‌دهد: «توصیه می‌شود که افراد بالای ۱۸ سال، فشارخون را بدون داشتن هیچ عامل خطری (از جمله نداشتن اضافه وزن و چاقی و مصرف نکردن سیگار) حداقل هر ۳ سال یک‌بار و بعد از ۴۰ سالگی هر سال چک کنند. نخستین زمان هم ۱۸ سالگی است و اگر اعداد نرمال بود و ریسک فاکتور وجود نداشت، از آن زمان هر ۳ سال یک‌بار چکاپ انجام شود. اما در صورت وجود علائم خطر یا ابتلای فرد به پیش‌دیابت باید هر سال این بررسی‌ها تکرار شود. البته زودتر چک کردن فشارخون هم هیچ ایرادی ندارد و می‌تواند انجام شود.»
به تأکید مهدوی، با پدیداری علامت خطر و فشارخون بین طبیعی و غیرطبیعی باید مداخله درمانی هم صورت بگیرد که مهم‌ترین آن توصیه به اصلاح شیوه زندگی، کاهش مصرف نمک، کاهش وزن و... است. مطالعات نشان داده که کاهش ۵ تا ۱۰ درصد از وزن در افراد، فشــارخون را کاهــــش می‌دهد.

پیش‌بینی بیماری‌هایی که در آینده مبتلا می‌شوید
در مراکز جامع سلامت و خانه‌های بهداشت شهری و روستایی، کلیه خدمات مرتبط با فشارخون به افراد ارائه می‌شود و مهدوی در این‌باره توضیح می‌دهد: «هر فرد بالای ۳۰ سال که به یکی از مراکز ما مراجعه می‌کند، می‌تواند درخواست خدمات پیشگیری از سکته‌های قلبی را داشته باشد. در این خدمت چند سؤال و چند اندازه‌گیری انجام می‌شود که فشارخون هم جزو آنهاست. در این بررسی‌ها به افراد اعلام می‌شود که طی ۱۰ سال آینده چنددرصد احتمال ابتلا به حادثه قلبی- عروقی برایشان وجود دارد. اگر خطر بالایی هم درباره فرد وجود داشته باشد، مداخلات لازم حتما صورت می‌گیرد.» او ادامه می‌دهد: «افرادی که مبتلا به چربی و پرفشاری خون، دیابت، چاقی و اضافه وزن هستند برای هر کدام از این موارد مراقبت دریافت می‌کنند. پزشکان هر ۳‌ماه یک‌بار و مراقبان هم هر یک‌ماه آنها را ویزیت خواهند کرد. مشاوره تغذیه و روانشناسی هم به این افراد ارائه می‌شود. به‌طور کلی خدمات خطرسنجی و تشخیص بیماری به شکل رایگان ارائه می‌شود و بعد از آن تحت پوشش بیمه و در قالب برنامه پزشک خانواده، سایر مراحل درمانی طی می‌شود.»

بدن میزان نمک را مدیریت می‌کند اما...
یکی از هشدار‌های جدی متخصصان به دلیل استفاده قابل توجه از نمک در رژیم‌های غذایی روزانه است و کودکان هم به‌دلیل افزایش مصرف خوراکی‌های شوری مثل پفک و چیپس در معرض آسیب‌های نمک فراوان هستند. مهدوی همچنین تأکید می‌کند که نمک عامل افزایش فشارخون است؛ اما او در این‌باره یک توضیح جالب دارد و می‌گوید: «بدن به طرق مختلف میزان مصرف نمک را تنظیم می‌کند و اگر این توانایی وجود نداشته باشد، فشارخون بالا می‌رود. در کودکان این تنظیم مصرف بالای نمک وجود دارد، اما به‌طور کلی توصیه بر مصرف کمتر نمک است.»

عوارض مرگبار فشارخون
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره خطرات پرفشاری خون هم بیان می‌کند: «این بیماری می‌تواند درگیری چشمی ایجاد کند و منجر به کم‌بینایی و نابینایی می‌شود. از کار انداختن کلیه‌ها و نیاز به پیوند و دیالیز، همچنین بروز سکته‌های قلبی- عروقی هم از خطرات این بیماری است. هدف ما این است که در سیستم بهداشت، فشارخون را کنترل کنیم و مانع از مرگ زودرس افراد شویم؛ یعنی هیچ‌کسی در سن زیر ۷۰ سال به‌دلیل بیماری‌های غیرواگیر ازجمله دیابت، سرطان‌ها، سکته‌های قلبی، بیماری‌های مزمن تنفسی و... فوت نشود. از این بیماری‌ها می‌توان با اصلاح شیوه زندگی پیشگیری کرد.»

نکته
فشارخون عمدتا اگر کمتر از ۱۶۰ سیستولیک است با اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن قابل درمان است و کنترل می‌شود؛ اما درباره افرادی که ۱۰ سال است فشارخون دارند، یا فشار سیستولیک آنها بالای ۱۶۰ است نمی‌توان این توصیه را داشت.