هنر‌های سنتی گرفتار آمارسازی دروغین

به گزارش مجله خبری نگار/جام‌جم: صنایع دستی و هنر‌های سنتی از جلوه‌های اصلی خلاقیت و نبوغ انسان ایرانی در ادوار مختلف است که شوربختانه در روزگار فعلی به دلایل گوناگون با چالش‌های جدی برای ادامه حیات خود روبه‌روست. چالش‌هایی که در مواردی نفس‌های این هنر‌-صنعت کهن ایران را به شماره انداخته است. منشا‌ها و دلایل مختلفی را می‌توان برای به‌وجودآمدن شرایط فعلی برشمرد. از بین علل اصلی به‌وجودآورنده مشکلات این حوزه، تمرکز بر آمارسازی‌های مدیریت دولتی صنایع دستی است.

دردنیای امروز گردآوری و تحلیل داده‌های آماری اصیل یکی از مبنا‌های مهم سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های کلان کشور‌ها محسوب می‌شود و این علم سهم بسزایی در تحقق توسعه واقعی داشته و از این منظر آمار را به علم بیان علوم دیگر تبدیل کرده است. با وجود این جایگاه مهم آمار و نقش راهبردی آن در مدیریت کلان، متولیان دولتی صنایع دستی بدون توجه به آسیب‌ها و خسران‌های آمارسازی در سال‌های اخیر، دست به انتشار آمار‌های غیرواقعی درخصوص وضعیت مطلوب صنایع دستی زدند. در نتیجه با بیان ارقام نجومی فروش بازار داخلی و صادرات خارجی، تصوری به دور از واقعیت برای مدیران ارشد کشور و تصمیم‌گیران دستگاه‌های اجرایی حوزه اقتصادایجاد کردند.

این درحالی‌است که نظریات و روش‌های جدید آماری از حد ساختن نمودار و جدول اعداد بسیار فرارفته است ونقشی محوری دربه‌نتیجه‌رساندن اهداف و برنامه‌ها دارد، نه صرفا ابزاری برای روتوش کردن عملکرد یک نهاد یا سازمان. اگر بخواهیم به‌طور کامل به آسیب‌هایی که آمارسازی به صنایع دستی و هنر‌های سنتی ایران وارد ساخته بپردازیم، مبحثی بسیار مفصل خواهد شد، اما در اینجا به موارد مهم سال‌های اخیر اشاره خواهد شد تا با بررسی مصداق‌های واقعی این موضوع بهتر بیان شود. یکی از نمونه‌های این خسران‌ها پیشنهاد حذف معافیت مالیات بر درآمد فعالان صنایع دستی و فرش دستباف از سوی دفتر پژوهش سازمان امور مالیاتی بود.

در اتفاقی که در آبان ۱۳۹۸ و در جریان پیش‌نویس اصلاحیه قانون مالیاتی مستقیم، ماده۱۴۲این قانون حذف شد. براساس ماده۱۴۲ قانون مالیات مستقیم، درآمد کارگاه‌های صنایع دستی و فرش دستباف و شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌های تولیدی مربوط به آن‌ها از پرداخت مالیات معاف هستند. قابل پیش‌بینی است که دفتر پژوهش‌های سازمان امور مالیاتی با استناد به آمار‌های فروش و صادرات منتشرشده از سوی معاونت صنایع دستی کشور، این‌طور تحلیل کرده بود که حال این هنر ــ صنعت بسیار خوب است و چرا فعالان آن مالیات ندهند؟ درحالی‌که واقعیت چیز دیگری بود و کارگاه‌های صنایع دستی چه در آن مقطع زمانی و چه پس از آن با وقوع پاندمی کرونا شرایط بسیار بد و ناخوشایندی را سپری کرده و می‌کنند.

اتفاقی که بعد از ۹ ماه پیگیری فعالان و تشکل‌های صنایع دستی در بخش غیردولتی، در نهایت وزیر میراث فرهنگی در مردادماه۱۳۹۹ اعلام کرد که ماده۱۴۲ به حال قبل برگشته است. مورد دیگر شاید عدم اولویت صنایع دستی در برنامه پنج‌ساله کشور و نیز پروژه‌های ملی ستاد فرماندهی اقتصادی مقاومتی باشد. مسأله‌ای که اگر پیگیری مناسبی از سوی وزارتخانه صورت می‌گرفت، می‌توانست فرصتی ذی‌قیمت برای صنایع دستی و فعالان این حوزه فراهم آورد، ولی متاسفانه از دست رفت.

شاید ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی نیز با توجه به ارقام و آمار چشمگیر فروش و صادرات صنایع دستی، ترجیح داد در شرایط سخت فعلی حوزه‌های دیگری را تحت پوشش خود قرار دهد. آسیب‌شناسی این موارد در کنار دیگر چالش‌ها و مسائل پیش‌روی صنایع دستی و هنر‌های سنتی که همچنان روی زمین باقی مانده، راهکاری است که شاید بتوان در میان‌مدت و بلندمدت از فراموشی و ازدست‌رفتن این هنر‌های بومی و کهن که سهم بسزایی در انتقال سنت‌های هنری ایران از گذشته تا به امروز داشته‌اند، جلوگیری کرد و به نظر می‌رسد تا چالش‌ها و منشا خسران‌های موجود را به‌درستی نشناسیم و راهکاری برای عبور از آن‌ها نیابیم، چندان نمی‌توان افقی روشن برای آینده صنایع دستی و هنر‌های سنتی ایران متصور بود.