هایکو چیست و از کجا آمده‌است؟

به گزارش مجله خبری نگار، ژاپنی‌ها به جز انیمه یک محصول فرهنگی دیگر به نام «هایکو» را هم به همه جای جهان صادرکرده‌اند که حسابی پرطرفدار است. هایکو کوتاه‌ترین شعر ژاپنی است و یک‌سری قوانین مانند هفده هجایی‌بودن دارد. البته تعریف ژاپنی‌ها از هجا متفاوت است و اگر بخواهیم وارد این موضوع شویم ماجرا پیچیده‌می‌شود. هایکو در ژاپن سرنوشتی مانند غزل در شعر فارسی داشته است و همین‌طور که غزل از بخش تغزل قصیده بیرون‌آمده، هایکو هم از دل قالبی به نام «های‌کای» متولد شده‌است و هایکو یک جور‌هایی نسخه به‌روزشده این قالب است. در کارگاه امروز می‌خواهیم چند نمونه هایکوی ژاپنی بخوانیم و بیشتر درباره این شعرکوتاه که در همه جای جهان طرفداران خودش را پیدا‌کرده است، بگوییم.

تصویرسازی با کلمه‌ها و فصل‌واژه‌ها

بیشترین تلاش کسی که هایکو می‌سراید، این است که مخاطب با خواندن شعر، یک تصویر جلوی چشمش بسازد. هایکو‌ها بدون قافیه، ولی موزون هستند. «کی گو» یکی دیگر از ویژگی‌های هایکو است که به آن فصل‌واژه هم می‌گویند و منظور از آن کلمه خاصی است که ژاپنی‌ها در هایکوهایشان از آن اسم می‌برند.

ژاپنی‌ها ۵ فصل‌واژه بهاری، تابستانی، پاییزی، زمستانی و روز نو (سال نو ژاپنی) دارند. برای مثال نشانه فصل‌واژه بهار: شکوفه گیلاس، پرنده کوکو یا فاخته و قورباغه، تابستان: کرم شب‌تاب و داروگ، پاییز: خرمالو، سرمای شب، زمستان: برف و روز نو: پایان سال است. حال بیایید برگردان یک هایکو را بخوانیم: «به جای آن‌که دورش بیندازم/ نهال بید گریان را کاشتم/ وقتی که باران بند آمد»

سفر هایکو از ژاپن به همه‌جای جهان

در قرن هشتم میلادی یک مجموعه شعر ژاپنی چاپ‌شد که در آن شعر‌های مختلف ژاپنی هم بود. یکی از این قالب‌ها تانکا یا شعرکوتاه بود که شاعران به آن علاقه زیادی نشان‌دادند. ۸ قرن طول کشید تا شاعران شعر کوتاه را به یک فرم جذاب سه‌سطری یعنی هایکو تبدیل‌کنند. در آن‌سال‌ها ادبیات ژاپن مثل خیلی از کشور‌های دیگر در حال ورود به یک دوره جدید بود و از دل همین تحولات هایکو متولد‌شد و تب آن همه ژاپن را فراگرفت. تکیه این نوع شعر بیشتر روی تصویرسازی در ذهن مخاطب در ساده‌ترین حالت ممکن است؛ طوری که عمیق‌ترین معانی را هم داشته‌باشد. کم‌کم هایکو علاوه بر زادگاه خود یعنی ژاپن از ادبیات کشور‌های دیگر هم سردرآورد و یکی از آن‌ها، ایران بود.

پرطرفدارشدن هایکو در بین ایرانی‌ها

شاعران و نویسنده‌های زیادی در ایران به هایکو علاقه نشان‌دادند و توانایی خودشان را در این سبک امتحان‌کردند. بعضی موفق شدند و از اشعار بعضی هم لابه‌لای تاریخ، اثری نماند. خیلی‌ها اشعار عباس کیارستمی کارگردان و عکاس معروف در کتاب «برگ و باد» را هایکو می‌دانند. او در تصویرسازی به وسیله کلمه‌ها مهارت خاصی داشت.

یکی از شعر‌های او را می‌خوانیم: «چه دشوار است/ تماشای قرص ماه/ به تنهایی». خیلی‌ها فکرمی‌کنند، چون هایکو‌ها کوتاه هستند می‌توانند چند کلمه را ردیف‌کنند و از آن شعر بسازند. اما برای هایکو گفتن باید در ذهن‌تان تصویرسازی‌کنید. اگر دوست دارید هایکو بنویسید می‌توانید به موضوعی که قرار است بنویسید فکرکرده و به این توجه‌کنید آیا سطر آخرتان مخاطب را غافلگیرمی‌کند؟ کلیدواژه‌ها را پیداکنید و با تمرین و خواندن هایکو‌های بیشتر، درست‌تر هایکو بنویسید.

منبع: خراسان