دنیای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و رسانه‌های اجتماعی در زمان وقوع بحران

به گزارش مجله خبری نگار، امروزه نقش شبکه‌های اجتماعی در زندگی ما انکار ناشدنی است و این شبکه‌ها به ویژه در شرایط بحرانی به نخستین گزینه اطلاع رسانی تبدیل می‌شوند که با توجه به عدم وجود نظارت و امکان انتشار پیام از سوی کاربران مختلف، شاهد شکل گیری موارد ضد و نقیضی در رابطه با یک موضوع واحد می‌شویم. زمینه تحقیقاتی که این مطالعات در قالب آن تعریف می‌شوند، انفورماتیک بحران نامیده می‌شود. در این گزارش، ما با بررسی مطالعات موردی استفاده از رسانه‌های اجتماعی در شرایط اضطراری، داده‌های تحقیقاتی مربوط به بحران را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌دهیم.

به طور کلی رسانه‌های اجتماعی باعث افزایش ارتباطات و همکاری میان کاربران آنلاین شده، آن‌ها را تبدیل به بخشی دائمی و همه جانبه از زندگی روزمره می‌کند. مشهورترین سیستم عامل‌ها و شبکه‌های اجتماعی تعداد زیادی از کاربران را جذب می‌کنند و برای درک بهتر این موضوع کافی بدانیم در ماه آگوست سال ۲۰۱۷ میلادی، فیس بوک حدود ۲ میلیارد یوتیوب، یک و نیم میلیارد، واتس اپ ۱ میلیار و ۲۰۰ میلیون، اینستاگرام ۷۰۰ میلیون و لینکدین ۱۰۶ میلیون کاربر فعال داشتند که این آمار قطعا در سال ۲۰۲۳ بسیار بیشتر است. با توجه به این میزان فراگیر بودن شبکه‌های اجتماعی، مردم از آن‌ها نه تنها در زندگی روزمره بلکه در زمان وقوع بحران و حوادث اضطراری نیز استفاده می‌کنند.

یکی از اولین نمونه‌های استفاده از رسانه‌های اجتماعی، در طول حملات ۱۱ سپتامبر در سال ۲۰۰۱ رخ داد. طی این حملات، آژانس مدیریت شرایط اضطراری فدرال ایالات متحده آمریکا و صلیب سرخ، از فناوری‌های مبتنی بر وب برای انتشار اطلاعات و ارائه اخبار به عموم مردم و گزارش وضعیت تلاش‌های امدادی خارج و داخل بهره جستند.

علاوه بر این، شهروندان نیز بانک‌های اطلاعاتی ویکی (wikis) را برای جمع آوری اطلاعات در مورد افراد گمشده ایجاد کرده و از سال ۲۰۰۶ به بعد، استفاده از رسانه‌های اجتماعی در مدیریت رویداد‌های بحرانی، مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت.

باید توجه داشت انفورماتیک بحران، یک موضوع چند رشته‌ای و چند حوزه‌ای است که دانش محاسبات و علم اجتماعی را به حوزه بلایا متصل می‌کند. ایده اصلی نظریه فوق، اینست که مردم از اطلاعات شخصی و تکنولوژی ارتباطات برای پاسخ دادن و مواجه شدن با فاجعه و البته در راه‌های خلاقانه‌ای برای از بین بردن عدم اطمینان استفاده می‌کنند.

بسیاری از مطالعات بحران‌های انفورماتیک روی رویداد‌های خاصی مانند سیلاب‌های اروپایی رخ داده در سال ۲۰۱۳ میلادی، آشوب‌های لندن در سال ۲۰۱۱ میلادی یا طوفان سندی در سال ۲۰۱۲ میلادی تمرکز دارد.

گزارش سازمان بحران‌های جهانی یا The World Disaster Report می‌گوید: طی ده سال گذشته، به طور متوسط ۶۳۱ فاجعه در سال رخ داده است که این بحران‌ها منجر به مرگ هزاران نفر شده است. به طور کلی از سال ۲۰۰۱، رسانه‌های اجتماعی نقش مهمی در نحوه مواجهه مردم با این بلایا در سراسر جهان و ارتباط آن با یکدیگر داشته اند. به عنوان مثال، مردم در مواجه با بحران‌های طبیعی از سایت‌های ذخیره سازی عکس برای تبادل اطلاعات استفاده کردند.

از سوی دیگر برای نمونه می‌توان به روز‌های پس از سونامی اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ و آتش سوزی‌های جنوب کالیفرنیا اشاره کرد. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد: طی طوفان کاترینا، استفاده از سایت‌های آنلاین به مردم امریکا کمک کرد که دیگر افراد گرفتار شده در طوفان و محل اقامت آن‌ها را پیدا کنند. نقطه اشتراک مطالعات فوق این است که همگی آن‌ها نشان می‌دهد، چگونه رسانه‌های اجتماعی تبدیل به یک شکل در حال تحول و معنی دار از ارتباط و مشارکت عمومی برای حوادث طبیعی و فاجعه بار درامده است.

در این میان، اما سوالی که مطرح می‌شود، این است که چرا پلتفرم ایسک یا همان توئیتر سابق، همچنان تمرکز بسیاری از مطالعات انفورماتیک بحران را بر عهده دارد؟ دلایل متعددی برای این موضوع وجود دارد. اولا کسب داده‌های عمومی از این شبکه نسبت به سایر منابع برای محققان راحت‌تر است. زیرا شبکه اجتماعی ایکس دارای یک API عمومی و توافقنامه باز بوده و شرایط استفاده برای بهره برداری از داده‌های عمومی در آن وجود دارد.

علاوه بر این با استفاده از توییتر دستیابی به نمونه‌ای از داده‌های آمار آماری نیز راحت‌تر است و همچنین محدودیت‌ها در میزان محتوا که می‌تواند در هر پیام شامل ۱۴۰ کاراکتر باشد، پیام‌های ایکس را برای ذخیره، پردازش و تجزیه و تحلیل آسان‌تر می‌کند.

به هر روی باید پذیرفت شبکه‌های اجتماعی امروزه در زندگی بشر نقشی مهم ایفا می‌کنند و امکان نادیده گرفتن این پدیده وجود ندارد و از سوی دیگر محققان و دولتمردان می‌توانند از این بستر برای تجزیه و تحلیل افکار عمومی و تهیه آمار استفاده کنند. این موضوع به ویژه در هنگام وقوع بحران‌ها و شرایط غیر عادی مهم بوده و دولت‌ها نباید از آن غافل شوند.