آغوش باز شیوخ عرب برای رفیق پوتین

به گزارش مجله خبری نگار/الوقت: در بحبوحه فضای متشنج بین المللی به دلیل تداوم درگیری‌ها در اوکراین روز گذشته ششمین نشست مشترک گفتگو‌های راهبردی روسیه و کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس با حضور وزرای خارجه این کشور‌ها در مسکو پایتخت روسیه برگزار شد و در خاتمه این نشست بیانیه مشترکی مبتنی بر عزم دو طرف برای تقویت روابط در همه سطوح به تصویب رسید و به گفته سرگئی لاوروف در این دور از گفتگو‌ها برنامه جامع مشترک ۵ سال آینده از ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۸" تدوین شد.

شایان ذکر است که اولین نشست نیز در سال ۲۰۱۱ در ابوظبی برگزار شد که طی آن دو طرف در مورد یک نقشه راه به توافق رسیدند که مکانیسم‌های گفت‌وگوی استراتژیک و قواعد و مبانی همکاری پایدار خلیج فارس و روسیه در جنبه‌های مختلف هماهنگی سیاسی و نظامی، همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری، مبادلات تجاری، انرژی، آموزش، تحقیقات علمی، محیط زیست و سلامت را تنظیم می‌کرد.

از آن زمان تاکنون ۵ نشست گفتگوی راهبردی برگزار شده است که دومین نشست در نوامبر ۲۰۱۲ در ریاض پایتخت عربستان و سومین نشست در فوریه ۲۰۱۴ در کویت و چهارمین نشست نیز در می ۲۰۱۶ در روسیه برگزار شد، اما در ادامه به دلیل بروز بحران شورای همکاری در سال ۲۰۱۷ وقفه‌ای چند ساله در برگزاری این نشست‌ها بوجود آمد و نشست پنجم دو طرف به ژوئن ۲۰۲۲ موکول گردید و به گفته لاوروف قرار است که نشست بعدی در دوحه قطر برگزار شود.

اگرچه گفتگو‌های راهبردی بین دو طرف نزدیک به ۱۳ سال است که ادامه دارد، جنگ اوکراین و افزایش قیمت نفت، روابط دو طرف را در ماه‌های گذشته شکوفاتر از پیش کرده است.

سرگئی لاوروف در کنفرانس مشترک خبری پس از این نشست گفت که مبادلات تجاری روسیه و کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس به ۱۱ میلیارد دلار رسیده است. این درحالی است که بر اساس گزارش وب سایت شورای همکاری خلیج فارس، حجم مبادلات تجاری بین کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس و روسیه در آخرین آمار سال ۲۰۲۱ معادل ۷.۶ میلیارد دلار بوده است که رشد قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد.

لاوروف گفت: «به طور کلی، گفت و گوی راهبردی را راه خوبی برای ایجاد انگیزه بیشتر به همکاری‌های تجاری، تقویت هماهنگی سیاسی دوجانبه و البته روابط چندجانبه خود برای دستیابی به ثبات و حسن همجواری در منطقه می‌دانیم».

روند همکاری‌های روسیه و شورای همکاری

در دهه ۱۹۹۰، علیرغم روابط رسمی دیپلماتیک بین روسیه و کشور‌های حاشیه خلیج فارس، فضای روابط به طور کلی به دلیل تحولات داخلی روسیه (مشکلات اقتصادی، درگیری با جدایی طلبان چچنی مورد حمایت عربستان و قطر) و تحولات بین المللی (وضعیتی مانند جنگ اول خلیج فارس و بحران بالکان) مثبت نبود.

روسیه پس از شوک‌های ناشی از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه نود و با آغاز ریاست جمهوری پوتین در سال ۲۰۰۰، با اصلاح سیاست داخلی و خارجی شروع به ترمیم و بازسازی جایگاه خود در نظام بین الملل کرد. این در حالی است که افزایش قیمت انرژی به ویژه نفت در دهه اول قرن جدید عاملی برای کمک به روسیه برای بهبود وضعیت اقتصادی و حل بسیاری از مشکلات داخلی این کشور بود و همچنین باعث تقویت اعتماد به نفس مقامات کرملین برای بازآفرینی نقش گذشته در تحولات بین المللی بود و در این میان بازگرداندن نفوذ گذشته در جغرافیای عربی مورد توجه قرار گرفت.

سفر ملک عبدالله به مسکو در سال ۲۰۰۳، و سفر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به ریاض در سال ۲۰۰۷ و سپس بازدید از قطر و امارات متحده عربی رویداد‌های مهمی در تاریخ روابط روسیه جدید با کشور‌های حاشیه خلیج فارس بود.

در سال‌های بعد نیز علی رغم اختلافات در برخی پرونده‌های منطقه‌ای مانند پرونده هسته‌ای ایران و یا بحران سوریه، اما دیدار‌های دیپلماتیک میان رهبران کشور‌های شورای همکاری و رهبران روسیه ادامه یافت و پس از دیدار سه روزه ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی از مسکو در اکتبر ۲۰۱۷، که رسانه‌ها آن را نزدیکی غیرمنتظره بین دو دشمن نامیدند، پوتین نیز دو سال بعد در اکتبر ۲۰۱۹ راهی عربستان و امارات شد.

گرایش عربی به مسکو در پس زمینه کاهش اتکا به واشنگتن

در دورانی که تنش میان روسیه و غرب به بالاترین حد خود در دوران پس از جنگ سرد رسیده است گرایش کشور‌های شورای همکاری، که طی دهه‌های گذشته متحدان منطقه‌ای آمریکا بوده‌اند، به تقویت همکاری‌ها با مسکو نشان از فاصله‌گیری این کشور‌ها از واشنگتن می‌باشد. افول هژمونی بین المللی آمریکا و کاهش قدرت اثرگذاری این کشور در تحولات غرب اسیا که به طور روزافزونی توسط قدرت‌های نوظهوری همانند چین و روسیه و ایران به چالش کشیده شده است و چرخش مرکز تجارت بین المللی از غرب به شرق، بیشترین تأثیر را در تغییر دیدگاه کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس به سمت استقبال از نظام چندقطبی در حال ظهور داشته است.

در طی ماه‌های گذشته علیرغم فشار واشنگتن برای افزایش تولید نفت به منظور کاهش قیمت حامل‌های انرژی، که به دلیل تاثیرات جنگ در اوکراین به بیش از ۱۰۰ دلار در هر بشکه افزایش یافت، امارات، عربستان سعودی در قالب گروه "اوپک پلاس" همکاری با روسیه برای کاهش تولید و در نتیجه حفظ سطح قیمت‌ها را برگزیدند که دهن کجی آشکاری به غربی‌ها تلقی شد.

همچنین اگرچه در آغاز بحران کشور‌های حاشیه خلیج فارس بیانیه‌ای را امضا کردند که بر استقلال و حاکمیت اوکراین تاکید شده بود، اما پنجمین نشست گفت‌وگوی راهبردی میان روسیه و شورای همکاری در ژوئن ۲۰۲۲ یعنی تنها حدود ۴ ماه پس از آغاز عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین، در ریاض پایتخت عربستان برگزار شد که در آن نشست وزیر خارجه روسیه از مواضع کشور‌های حاشیه خلیج فارس در قبال قضیه جنگ اوکراین اعلام رضایت و خشنودی کرد.

توافق عربستان با ایران که با وساطتت چینی‌ها به ثمر رسید و از طرف دیگر موافقت اعضا شورای همکاری با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب گام‌های دیگری بود که این مجموعه را در مسیر نزدیکی به روسیه و دوری بیشتر از غرب و آمریکا قرار می‌داد.

اکنون نیز در شرایطی که آمریکا تلاش می‌کند تا با فشار‌های اقتصادی روسیه را از پای درآورد و برای این منظور به همکاری متحدان بین المللی خود چشم دوخته است، اما به نظر می‌رسد که مسکو با چراغ سبز کشور‌های عربی امیدوار به هموار کردن راه تقویت همکاری اقتصادی و نفتی و تجارت با این کشور‌ها است. در این رابطه لاوروف از «پیشنهاد طرح‌هایی برای توسعه مکانیزم‌های پرداخت مستقل و مراکز تسویه حساب» خبر داد و در طرف مقابل وزرای خارجه کشور‌های شورای همکاری به سیاست استفاده از ارز به عنوان ابزار فشار انتقاد کردند که مستقیماً سیاست‌های تحریمی واشنگتن را هدف می‌گرفت.