رئالیسم ایرانی در برابر روسیه

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: روابط ایران و روسیه در تاریخ پس از انقلاب فراز و نشیب‌های مختلفی داشته است. پس از فروپاشی شوروی و روی کار آمدن پوتین، روابط ایران و روسیه فصل سرد خود را در دهه اول هزاره جدید آغاز کرد. اما وقوع تحولات مختلف از بهار عربی، تروریسم، برنامه هسته‌ای ایران، انرژی، به چالش کشیدن غرب، بحران اوکراین و احیای کریدور شمال -جنوب باعث شده است که ایران و روسیه بیش از گذشته به هم دیگر نزدیک شوند. روسیه، ایران را به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای تأثیر‌گذار با سابقه تمدنی کهن و دارای گفتمانی متفاوت پذیرفته است.

ایران هم با وجود تنش‌ها در روابط با روسیه در دوره معاصر، این کشور را به‌عنوان یک قدرت بزرگ پذیرفته است. اما هر دو تعریف یکسانی از نظام بین‌الملل دارند و نظام بین‌الملل را یک نظام آنارشیک (فقدان حکومت مرکزی) می‌دانند و آنچه دو کشور را به هم نزدیک می‌کند منافع ملی دو کشور است.

روس‌ها به ایران نیاز دارند و ایران به روسیه. بر این اساس روابط دو کشور بخصوص در سال‌های اخیر روابط راهبردی شده است. اکنون با توجه به عمق روابط ایران و روسیه، امریکا بشدت از نزدیکی دو کشور قدرتمند به همدیگر نگران است. بخصوص آنکه از نظر امریکا، سیاست ایران در قبال روسیه و بحران اوکراین براساس واقع‌گرایی تعریف شده است. نشریه فارین پالیسی در مقاله‌ای به قلم رابی گرامر و امی مکینون به اهمیت روابط ایران و روسیه و نزدیک شدن این دو کشور به یکدیگر، پرداخته است.

در این مقاله آمده است:به گفته کارشناسان، روسیه و ایران برای چندین دهه یک شراکت راحت علیه قدرت‌های غربی ایجاد کرده‌اند، اما به گفته کارشناسان، این روابط از لحاظ تاریخی با جریانی از بی‌اعتمادی و احتیاط همراه بوده است. جنگ در اوکراین ممکن است همه چیز را تغییر دهد و مسکو را وادار کند تا ایران را به‌عنوان یکی از شرکای خارجی خود بپذیرد تا بتواند تجهیزات نظامی بسیار مورد نیاز تهران را تأمین و راه نجاتی برای اقتصاد تحریم‌شده‌اش پیدا کند، حتی اگر این مشارکت کمتر از حد استاندارد باقی بماند.

از سویی دیگر ایران به‌دنبال تشکیل باشگاه تحریمی است و با کشور‌های تحریم شده توسط امریکا و اتحادیه اروپا روابط گسترده ایجاد کرده است. ایران روابط گسترده‌ای با ونزوئلا داشته و دارد و اکنون روابط خود را با بلاروس گسترش داده است. از سویی دیگر ایران عضو سازمان همکاری شانگ‌های و به‌دنبال عضویت دائم در اتحادیه اوراسیا، قلب اقتصادی روسیه است. همچنین ایران در دهه‌های گذشته بخوبی دور زدن تحریم‌ها را فرا گرفته و در حال انتقال این فرایند‌ها به کشور‌های تحریم شده از جمله روسیه، بلاروس و ونزوئلا است.

برای روسیه، این همکاری پس از آنکه مقامات روسی در اواخر پاییز سال ۲۰۲۲ به‌صورت پنهانی با ایران قراردادی را برای تأمین صد‌ها پهپاد تسلیحاتی برای ضربه زدن به تأسیسات نظامی خریداری کرده است، راهبردی تلقی می‌شود. این مقاله ادعا می‌کند: گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران مستشاران نظامی را برای آموزش و مشاوره به نیرو‌های مسلح روسیه در مورد نحوه استفاده از پهپاد‌ها به کریمه فرستاده است. مقامات ارشد روسیه از جمله نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه، برای خرید موشک‌های بالستیک در ماه‌های اخیر برای نهایی کردن این توافق به ایران سفر کرده‌اند.

در ازای موج جدید حمایت، طبق گفته مقامات فعلی و سابق امریکا که با ارزیابی‌های داخلی دولت امریکا آشنا هستند، ایران می‌تواند فناوری نظامی و سیستم‌های تسلیحاتی پیشرفته مانند جنگنده‌های Su-۳۵ یا S-۴۰۰ پیشرفته روسیه را دریافت کند. ایران اکنون با ارسال پهپاد‌ها می‌تواند برای قرارداد هواپیما‌های جنگنده و قرارداد‌های اقتصادی و تجاری سودآور با شرکت‌های روسی که تاکنون به‌دلیل تحریم‌های امریکا از سرمایه‌گذاری در ایران خودداری کرده‌اند، فشار بیاورد. شکوفایی دوستی، فراتر از میدان‌های جنگ اوکراین است. نویسندگان فارین پالیسی همچنین ادعا می‌کنند که روابط ایران و روسیه در حوزه دیپلماتیک، اقتصادی و راهبردی هم گسترش یافته است.

آن‌ها می‌گویند: در جبهه دیپلماتیک، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از زمانی که بحران اوکراین آغاز شد، کمتر سفر خارجی داشته است، اما او اولین دیدار خود را خارج از فضای بلوک پس از شوروی به تهران برای یک نشست بزرگ با رهبر ایران انجام داد. در بعد اقتصادی، هر دو کشور مشغول ایجاد شبکه‌های تجاری جدید گسترده با هدف دور زدن تحریم‌های غرب هستند، از جمله راه‌های تأمینی که می‌تواند تجهیزات نظامی را از ایران از طریق دریا و راه‌آهن و همچنین از طریق دریای خزر به روسیه ارسال کند.

در جبهه اطلاعاتی، روسیه با پرتاب ماهواره جدید ایرانی به مدار در آگوست ۲۰۲۲ روابط خود را بیش از گذشته آشکار کرد که این نشانه دیگری از تعمیق روابط استراتژیک دو کشور است.

برای اولین بار، روسیه بیش از همیشه به ایران وابسته است، نه تنها برای هواپیما‌های بدون سرنشین، بلکه در خاورمیانه، بویژه در سوریه، جایی که مسکو خود را برای کمک به حفظ دستاورد‌های نظامی خود متکی به تهران می‌بیند. تغییر پویا در روابط روسیه و ایران در شرایطی است که تلاش‌های ناکام غرب برای احیای توافق هسته‌ای امریکا با ایران برای متقاعد کردن تهران به دست کشیدن از برنامه تسلیحات هسته‌ای رخ می‌دهد. روسیه و چین از توافق هسته‌ای با ایران همواره حمایت کردند. در نهایت مقاله فارین پالیسی می‌نویسد: مقامات امریکایی و تحلیلگران مستقلی که با مجله فارین پالیسی گفتگو کردند، می‌گویند: غرب بخصوص امریکا از افزایش همکاری ایران و روسیه در حوزه هسته‌ای واهمه دارند. واشنگتن در مورد احتمال تغییر موضع روسیه در مورد برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران در صورت افزایش تنش‌ها با غرب، نگرانی جدی دارد.

«هانا نوت» محقق ارشد مرکز خلع سلاح و عدم اشاعه تسلیحات وین، در گفتگو با فارین پالیسی می‌گوید: فکر می‌کنم روسیه خیلی راحت می‌نشیند تا ایران را نزدیک به چیزی که می‌توان آن را وضعیت در آستانه هسته‌ای نامید، تماشا کند. این برای هدف آن‌ها کاملاً کافی است، زیرا همه را در خاورمیانه در حاشیه نگه می‌دارد. این امر باعث می‌شود امریکایی‌ها همچنان روی منابع و توانایی خود روی خاورمیانه متمرکز باشند، بنابراین آن‌ها نمی‌توانند به طور کامل روی جناح شرقی ناتو و چین تمرکز کنند. در خاتمه این مقاله آمده است: صرف نظراز برنامه هسته‌ای ایران، به نظر می‌رسد روابط تازه‌ای که بین روسیه و ایران پیدا شده، باقی خواهد ماند حداقل تا زمانی که روسیه بر جنگ خود در اوکراین متمرکز باشد.

ایران در قالب رئالیسم به بحران اوکراین نگاه می‌کند. رویکرد ایران به این بحران این است که گسترش ناتو به شرق هم برای ایران و هم برای روس‌ها خط قرمز است. اساساً ایران از باشگاه تحریمی استقبال می‌کند و به‌دنبال یافتن شرکای جدید است. به نظر می‌رسد هر کشور که توسط امریکا و هم پیمانانش تحریم شود نزدیک‌ترین گزینه برای آن‌ها ایران است. کشوری که در برابر تحریم‌های غرب خود را مقاوم کرده و اکنون در حال سرایت این وضعیت به سایر کشور‌ها و ایجاد یک بلوک راهبردی علیه غرب بخصوص ایالات متحده است.