قابلیت استفاده از داده‌های گشت‌های دریایی در توسعه سواحل مکران

به گزارش مجله خبری نگارایران با دارا بودن حدود ۶ هزار کیلومتر خط ساحلی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان کشوری دریا محور است و از لحاظ دسترسی به خطوط ساحلی جزو یک چهارم اول کشور‌های جهان است، اما به نظر می‌رسد با در نظر گرفتن اهمیت دریا‌ها و سواحل رتبه ما باید بالاتر از این باشد، چون خلیج فارس از لحاظ استخراج انرژی از مهمترین ذخایر جهان به حساب می‌آید بنابراین می‌توانیم در زمینه دریایی خود را کشور مهمی بدانیم.

همجواری دریایی ایران با ۱۲ کشور همسایه، عبور کریدور‌های بین‌المللی ترانزیت دریایی، وجود منابع قابل توجه انرژی (نفت و گاز) در خلیج فارس و دسترسی به آب‌های آزاد در سواحل مکران ایران را به کشوری مهم در زمینه دریایی تبدیل کرده، اما غفلت در بهره برداری از این منابع موجب هدر رفت فرصت‌های رشد و جهش اقتصادی در بخش دریایی شده است.

از دو دهه گذشته ضرورت توسعه دریا محور در کشور مطرح شد و مورد تاکید مقامات ارشد قرار گرفت، اما بعد از گذشت این مدت به نظر می‌رسد آنطور که باید در این زمینه پیشرفت صورت نگرفته است، محققان معتقدند که پیشرفت در زمینه علوم دریایی نیازمند داشتن اطلاعات و داده‌های مختلف دریایی است که یکی از راه‌های به دست آوردن آن انجام گشت‌های تحقیقاتی در پهنه‌های آبی است.

بر این اساس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی طرح ساخت کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما را در سال ۱۳۸۸ به معاونت وقت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارایه داد و در نهایت عملیات ساخت آن طی موافقت نامه‌ای بین این معاونت و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در اردیبهشت سال ۱۳۹۰ آغاز و بهمن ماه ۹۵ به آب انداخته شد، این شناور تحقیقاتی با ۵۰ متر طول، ۱۰متر عرض و ۱۲ متر ارتفاع و ۳.۵ متر آبخور و ۴ آزمایشگاه قادر است با آب و سوخت کامل به مدت ۴۵ روز با ظرفیت ۲۷ نفر (۱۱خدمه و تکنسین کشتی و ۱۶ نفر محقق) در آب‌های خلیج فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند با طی حدود ۳ هزار مایل دریایی، کار‌های تحقیقاتی و میدانی خود را به انجام رساند.

با به آب انداختن کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما، اولین گشت جامع اقیانوس شناسی ۱۲ دی ماه ۱۳۹۶ با حضور ۱۲ محقق و پژوهشگر برگزار شد، در این گشت ۶ روزه ۴ نقطه از آب‌های خلیج فارس و تنگه هرمز مورد بررسی قرار گرفت و پارامتر‌های علوم دریایی اندازه گیری شد.

بهروز ابطحی رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی  گفت: ایران با داشتن حدود ۶ هزار کیلومتر خط ساحلی، کشوری دریا محور است، اما با توجه به این مهم، اطلاعات ما از محیط‌های دریایی کم است البته به طور کلی دانش انسان نسبت به اقیانوس‌ها کم است برای همین از سال ۲۰۲۰ را دهه اقیانوسی اعلام کردند تا دانش بشر نسبت به دریا‌ها و اقیانوس‌ها افزایش یابد ما هم به عنوان یک کشور دریا محور برای مدیریت و بهره برداری از منابع دریایی و اقیانوسی نیاز به دانش و اندازه گیری داریم، چون در غیر اینصورت نمی‌توانیم این بخش را درست مدیریت کنیم.

وی افزود: هدف از گشت‌های پایشی که در سطح جهان و ایران انجام می‌شود این است که بتوانیم دریا‌ها را بسنجیم و اطلاعات عددی داشته باشیم تا با جمع آوری تدریجی این داده‌ها به مرور دانش خود را افزایش دهیم، نباید برای مدیریت محیط‌های دریایی به داده‌های متخصصان خارجی متکی باشیم باید به دانش خودمان تکیه کنیم.

ابطحی اظهار داشت: آمریکا، آلمان و ژاپن به ترتیب کشور‌هایی هستند که بیشترین اطلاعات را از حوضه‌های دریایی و اقیانوسی دارند و مدام داده برداری می‌کنند، منبع عظیمی از داده‌های اقیانوسی را جمع آوری کرده اند ما هم باید در این زمینه با همکاری متخصصان دانشگاهی دانش دریایی خود را تکمیل کنیم، محیط‌های دریایی را بشناسیم تا بتوانیم استفاده پایدار داشته باشیم و از آن‌ها حفاظت کنیم.

وی با اشاره به کاوشگر تحقیقاتی خلیج فارس گفت: برای رسیدن به داده‌های دریایی کشتی تحقیقاتی خلیج فارس با توان متخصصان داخلی ساخته شد و از زمان شروع فعالیت آن تاکنون هشت دوره گشت تحقیقاتی در خلیج فارس و دریای عمان انجام شده که تلاش کردیم هر بار گشت نسبت به گشت قبلی از لحاظ مطالعات و داده برداری‌ها کامل‌تر باشد، برخی از این گشت‌ها به صورت مشترک با دستگاه‌های مختلف دریایی انجام شدند که آخرین گشت در شهریور و مهرماه امسال بوده است.

ابطحی درباره اینکه آیا اطلاعات گشت‌های تحقیقاتی را با کشور‌های دیگر به اشتراک می‌گذارند توضیح داد: داده توسط محققان داخلی، اعضای هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و اساتید دانشگاه‌های دریایی پردازش و به صورت مقالات علمی - پژوهشی منتشر می‌شوند که در این صورت هر محققی از هر کشوری بخواهد می‌تواند از آن‌ها استفاده کند، همچنین بخشی از داده‌ها هم برای کار‌های کاربردی، صنعتی و فعالیت‌های مهندسی دسته بندی و در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، مرکز داده‌ها فعال است که تمام اطلاعات و داده‌های گشت‌های تحقیقاتی در آن مرکز جمع آوری و پردازش می‌شود و این اطلاعات در اختیار پژوهشگران داخلی و محققان دانشگاه‌های کشور با اولویت دانشگاه‌های دریایی قرار می‌گیرد.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی اظهار داشت: در گشت‌های تحقیقاتی شاخص‌های متعارف اقیانوس شناسی یعنی موضوعات مرتبط با فیزیک دریا، شیمی دریا، زیست شناسی دریا، آلودگی دریا، اکولوژی و زمین شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

وی تاکید کرد: دریا یک منبع طبیعی است مهمترین بخش از منابع طبیعی کشوری است که به دریا دسترسی دارد، ایران هم به علت دسترسی به آب‌های دریای خزر، دریای عمان، خلیج فارس و اقیانوس هند دارای منابع بسیار ارزشمند دریایی است که باید با برنامه ریزی اصولی به درستی از آن‌ها استفاده کنیم.

ابطحی اظهار داشت: از هر منبع و هر ثروتی که بخواهیم بهره برداری کنیم نیاز به شناخت و داده دارد بنابراین استفاده از دریا‌ها و اقیانوس‌ها هم نیازمند داشتن داده و شناخت است، مثلا اجرای کار‌هایی مانند کشتیرانی، پرورش ماهی، ساخت اسکله و یا احداث جاده در کنار ساحل نیاز به یک سری اطلاعات پایه دارد که با انجام گشت‌های تحقیقاتی میسر می‌شود از این رو اطلاعاتی که در گشت‌ها به دست می‌آوریم را ثبت، پردازش می‌کنیم و در مرکز داده‌ها نگهداری می‌شوند تا در اجرای این گونه مسائل مورد استفاده قرار گیرند.

وی درباره اینکه آیا این داده‌ها در روند توسعه سواحل مکران نیز کاربرد دارند، گفت: شاید یک سری از این داده‌ها و اطلاعات در روند توسعه سواحل مکران کاربرد داشته باشد، اما هنوز پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی به طور مستقیم و سازمانی درگیر توسعه مکران نشده است.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی افزود: هنوز در کارگروه توسعه مکران به صورت مستقیم وارد نشده ایم، اما ممکن است از داده‌های ما به واسطه تخصصی بودن در علوم دریایی استفاده شود، در واقع داده‌ها و اطلاعات گشت‌ها این قابلیت را دارند که برای توسعه سواحل مکران از آن‌ها استفاده شود.