آیا آموزش مجازی موجب آسیب‌های روحی دانش آموزان می‌شود؟

کووید ۱۹ یک بیماری تنفسی است که از حدود دو سال پیش در دنیا منتشر و در این مدت دنیا با مسایل و مشکلات مختلفی روبرو شده است. یکی از این مسایل؛ در حوزه آموزش رخ داد که به واسطه گسترش این ویروس، مدارس تعطیل و پس از چند ماهی آموزش مجازی برقرار شد. هر چند آموزش مجازی در این زمان فرصتی برای استمرار آموزش بود، اما باید اعتراف کرد که این نوع آموزش، بی عیب و نقص نیست و باید در کنار مزایای آن، به برخی معایب آن نیز توجه داشت. معایبی که عدم توجه به آن‌ها می‌تواند شرایط بحران زا برای دانش آموزان و دانشجویان ایجاد کند. اینکه این معایب چه هستند و چه خطراتی ممکن است متوجه والدین و فرزندان باشد، سبب شد پژوهشگر ایرنا با "آرزو معصومیان"، روانشناس به گفتگو بنشیند که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:

تعامل مثبت و پویایی در آموزش حضوری

معصومیان پیرامون اهمیت و فواید آموزش حضوری اظهار داشت: دیدار هر روز دانش آموز با همسالان و برقراری ارتباط کلامی و عاطفی با معلم و دوستان و نیز شرکت در بازی‌های گروهی و ورزش باعث ایجاد نشاط و پویایی در آن‌ها می‌شود و به سلامت جسمانی و روانی کودکان و نوجوانان کمک می‌کند.

این روانشناس افزود: در آموزش حضوری به دلیل تماس چهره به چهره، تشخیص میزان یادگیری دانش‌آموزان توسط معلم از طریق توجه به زبان بدنشان و سوالات مطرح شده، امکان‌پذیرمی‌باشد، اما تشخیص مشکلات و ضعف‌های دانش آموزان در کلاس‌های آنلاین سخت‌تر است. همچنین تعامل مثبت و پیش برنده استاد و دانشجو و ارایه بازخورد مداوم در نظام آموزش حضوری باعث مشارکت گروهی، ایجاد انگیزه و صمیمیت میان استاد و دانشجویان می‌شود.

سنگین‌تر شدن مسوولیت والدین

معصومیان در خصوص تعطیلی مدارس و مسوولیت والدین در این مدت گفت: تعطیلی مدارس مسوولیت بیشتری در رابطه با مراقبت از فرزندان بر عهده والدین گذاشت، تنها ماندن کودک در خانه برای والدینی که شاغل هستند دغدغه‌های زیادی ایجاد کرده است و گاهی باعث اضطراب و افسردگی شده است. حتی در این مدت بسیاری از مادران مجبور به ترک شغل خود یا کاهش ساعت کار خود شدند.

وی افزود: بعضی از کودکان در مسیر درس خواندن غیر حضوری وابستگی بیشتری به مادر پیدا کرده‌اند و تمایل دارند که هنگام انجام تکالیف و حتی حضور در کلاس، مادر در کنارشان باشد و تبع آن مادر زمان کمتری برای انجام وظایف دیگر و علایق خود دارد که خود باعث فرسودگی و خستگی روحی در خانواده می‌شود. همچنین والدین به کرات شاهد این بوده‌اند که فرزندانشان در کلاس حاضر نمی‌شوند یا اگر در اثر فشار والدین، معلمین و اساتید مجبور به حضور شوند، بعد از ورود به کلاس به تفریحات یا کار‌های خود می‌پردازند و عملا توجهی به درس ندارند.

آموزش مجازی؛ از کم رنگ شدن مفهوم نظم تا کسالت آموزشی

معصومیان با اشاره به معایب آموزش مجازی، توضیح داد: در محیط مجازی به دلیل فقدان ارتباط رو در رو و تعاملات میان فردی، نبود انگیزه و هیجان در بین دانش‌آموزان و به ویژه دانشجویان، شاهد کسالت آموزشی و بی رغبتی برای حضور در کلاس و عدم مشارکت آن‌ها هستیم. در دانشگاه‌ها تمرکز آموزش مجازی بر حفظیات می‌باشد و امکان برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های عملی وجود ندارد و همین امر اجازه بروز ایده‌های نو و جدید را نخواهد داد و پرورش خلاقیت را تضعیف می‌کند.

وی گفت: اگر تا قبل از کرونا، استفاده از فضای مجازی برای بسیاری از کودکان و نوجوانان از طرف خانواده محدود و کنترل شده بود، شیوه جدید آموزش بهانه‌ای برای ورود به دنیای وسیع، پرهیجان و حتی خطرناک مجازی شد. قشر دانشجو نیز از این قاعده مستثنی نیست. بهره گیری دانشجویان از فضای مجازی که همیشه به آن به عنوان جز غیر قابل حذف از زندگی روزمره نگاه می‌کردند، در شرایط فعلی بسیار زیاد شده، به طوری که در بسیاری از موارد به اعتیاد تبدیل شده است.

معصومیان افزود: یکی از مشکلات بزرگ در حوزه آموزش مجازی و حضوری، بحث عدالت آموزشی و دسترسی آسان و بدون مشکل و کم هزینه برای اساتید، دانش آموزان و دانشجویان به ابزار‌های لازم برای آموزش است.

وی افزود: سواد رسانه‌ای که شامل آشنایی با محیط وب، نرم افزار‌ها و نحوه استفاده از آن‌ها می‌باشد، در زمان مجازی شدن آموزش مورد توجه قرار نگرفت. بطوریکه معلمان و دانش‌آموزان و گا‌ها دانشجویان با مشکلات زیادی در این زمینه دست و پنچه نرم کردند.

این روانشناس گفت: یکی از اهداف مدرسه رفتن یاد دادن مفهوم نظم و انضباط و قانون مندی است که کودک باید سر ساعت از خواب برخیزد، ساعات معینی را در مکان آموزشی بگذراند و قوانین خاصی را رعایت کند. یکی از مشکلات ایجاد شده در آموزش مجازی به خصوص برای مقطع پیش دبستان و کلاس اول این است که، چون تجربه شرکت در کلاس حضوری را نداشته‌اند، درک درستی از این قوانین و نظم و ترتیب حاکم در آموزش ندارند و عملا یادگیری آن به صورت غیر حضوری با چالش‌های فراوان همراه است. در برخی از مناطق مشکلات زیرساختی نظیر نبود اینترنت یا در برخی از روستا‌های دورافتاده و مناطق مرزی دانش آموزان به دلیل نداشتن توان مالی برای خرید تبلت یا گوشی هوشمند و یا عدم آشنایی با نرم افزار‌ها و فضای مجازی، علی رقم وجود نرم افزار شاد نتوانستند از آن استفاده کنند و دچار یاس آموزشی یا ترک تحصیل شدند این گونه دانش‌آموزان می‌توانند با باز شدن مدارس امکان استفاده از حداقل امکانات که وجود معلم است استفاده کنند.

وی گفت: با این شرایط با نسلی سر و کار داریم که به خاطر کم بودن ارتباطشان در دنیای واقعی و عدم حضور در مدرسه و دانشگاه، روحیه همکاری و کار تیمی را ندارند. مدیریت هوشمندانه در هر بحران، فرصتی است برای کمک به آینده سازان برای یادگیری، تمرین مهربانی، شناخت توانمندی‌ها، شکوفایی استعداد‌ها و افزایش تاب آوری جهت رسیدن به یک زندگی شاد و در نهایت ساختن جامعه‌ای امن‌تر و پویاتر.