سهم یک هزارمی ایران از تجارت آفریقا

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: هرچند بازار آفریقا دارای ۱.۳ میلیارد نفر جمعیت، ذخایر معدنی گسترده طلا، الماس، سنگ‌های گران بها، آب و هوایی مستعد تولید محصولات کشاورزی و غذایی و بیش از هزار و ۲۰۰ میلیارد دلار تجارت سالیانه خارجی است، اما آمار‌ها نشان می‌دهد سهم ایران از این بازار با وجود برخی ظرفیت‌های اقتصادی و همچنین قرابت‌های فکری و دینی ناچیز است. در این گزارش تلاش می‌کنیم با مروری بر وضعیت آماری تجارت میان کشورمان با قاره آفریقا به برخی دلایل و مشکلات بر سر راه توسعه تجارت با این قاره بپردازیم.

میزان تجارت ما با آفریقا

بیشترین رقمی که برای میزان تجارت میان ایران و آفریقا تاکنون در رسانه‌ها اعلام شده، رقم ۱.۲ میلیارد دلار برای سال ۱۴۰۰ است که توسط خبرگزاری فارس به نقل از سخنگوی وقت گمرک اعلام شده و سهم حدود یک درصدی از کل تجارت ایران را تشکیل می‌دهد، گویا این رقم در سال ۱۴۰۲ کاهش قابل توجهی داشته است، هرچند آماری از میزان تجارت کلی کشورمان با این قاره روی تارنمای گمرک، سازمان توسعه تجارت و اتاق بازرگانی وجود ندارد، اما با ابتکاری که اتاق بازرگانی تهران روی تارنمای خود به خرج داده است، می‌توان مجموع تفکیک شده صادرات و واردات به هریک از کشور‌های جهان را از گمرکات مختلف مشاهده کرد مثلا میزان تجارت (مجموع واردات و صادرات) ما با کشور آفریقای جنوبی، حدود ۱۶۵ میلیون دلار، با نیجریه نزدیک ۵۰ میلیون دلار، با مصر اندکی بیش از ۲۰ میلیون دلار، با مراکش، حدود ۱.۳ میلیون دلار، کامرون ۲۴۳ هزار دلارو با کنیا نزدیک به صفر است.

روند خوبی که زود افول کرد

سخنگوی سابق گمرک و سخنگوی فعلی کمیسیون توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران معتقد است که در ابتدای این دولت روند تجارت ما با آفریقا با شیب مناسبی رشد کرد، ولی متاسفانه در سال گذشته به زمان دولت روحانی بازگشته است. سید روح ا... لطیفی در این خصوص می‌گوید: دولت فعلی در ابتدای روی کار آمدن با شیب خیلی خوبی تجارت با آفریقا را جلو برد، اما دوباره برگشت کرد. ممکن است نتیجه کار‌هایی که می‌شود در آینده خودش را نشان بدهد، ولی الان وضعیت تجارت با آفریقا به زمان دولت روحانی بازگشته است، البته در برخی نقاط شمال آفریقا وضع مان بهتر شده، ولی میزان تجارت با آفریقای جنوبی که در ابتدای این دولت به حدود ۳۸۵ میلیون دلار رسید به ۱۶۵ میلیون دلار بازگشته است، البته میزان تجارت ما با کشور‌های عربی شمال آفریقا بهتر شده مثلا با الجزایر تجارتی نداشتیم که الان به بالای ۲۰ میلیون دلار رسیده است، یا به مصر ۱۹ میلیون دلار صادرات داشتیم، با تونس و مراکش هم رشد تجارت داشتیم، حتی با جیبوتی الان بالای ۱۵ میلیون دلار تجارت داریم، به طور خلاصه از مجموع ۵۴ کشور آفریقایی با ۳۹ کشور تجارت مستقیم داشته ایم. البته به صورت غیرمستقیم و از طریق امارات، عمان یا ترکیه ممکن است با همه این کشور‌ها تجارت داشته باشیم.

۳ مسئله پیش روی تجارت با آفریقا

به گفته وی، زیرساخت‌های تجاری با کشور‌های آفریقایی در حال بهبود است، مثلا در شمال آفریقا رایزن و مرکز تجاری نداشتیم که الان اضافه شده است، سفر‌های رئیس جمهور نیز فضا را برای گسترش تجارت بهتر کرده است، اما چند مشکل برای توسعه تجارت داریم، اولین مورد مشکل حمل و نقل مستمر، ارزان و قابل برنامه ریزی است، یعنی جابه جایی مستقیم بار با کشتی از بنادر جنوبی ما به کشور‌های ساحلی آفریقا محدود است؛ یعنی به جز یکی دو کشور با بقیه کشور‌های آفریقایی ارتباط مستقیم هوایی و دریایی نداریم.

کشتی باید به آفریقا چارتر شود و با لاینر‌های دیگر دریایی بار به جایی برود و از آن جا مجدد بارگیری شود و به مقصد برود. قائم مقام سابق باشگاه تجار ایران و آفریقا ادامه می‌دهد: مشکل دوم جابه جایی پول است که همچون گذشته به قوت خود باقی است، البته با تهاتر طلا که در سال گذشته رکورد زد، بخشی از وجوه صادراتی بازگشت کرد که لزوما از آفریقا هم ممکن است نبوده باشد و امکان دارد از کشور‌های دیگر هم بوده است، اما از آن جایی که آفریقا طلای زیادی دارد از این محل نیز می‌توانیم به جای پول بخشی از تجارتمان را افزایش دهیم. البته باید یک بازبینی مجدد در فرایند‌ها بشود، چون آفریقا بزرگ‌ترین ذخایر طلا، الماس و سنگ‌های گران بها را دارد که به جای پول می‌تواند در تجارت استفاده شود. به گفته وی، مشکل سوم که البته الان کمی بهتر شده، ناآگاهی تجار ایرانی از ظرفیت‌های بازار‌های آفریقا و بالعکس است که اگر به درستی روی این موضوع کار نشود، شاهد شیب سریعی برای بهبود روابط تجاری نخواهیم بود. تعداد رایزن‌های بازرگانی ما در آفریقا قبل از دولت سیزدهم صفر بوده است. الان حدود سه نفر هستند، مراکز تجاری هم بالای ۱۰ مرکز هستند که ابتکار عمل این دولت بوده است.

کجا باید باشیم

میزان تجارت خارجی سالیانه قاره آفریقا به گفته لطیفی بیش از هزار و ۲۰۰ میلیارد دلار است که با توجه به سهم یک درصدی جمعیت کشورمان از کل جمعیت دنیا اگر بخواهیم سهم یک درصدی از تجارت این قاره را به دست بیاوریم باید حدود ۱۲ میلیارد دلار با آفریقا تجارت داشته باشیم که الان یک میلیارد دلار هم نیست. البته با توجه به سهم حدود ۸ درصدی که ایران از منابع و معادن دنیا در اختیار دارد، اگر بخواهیم این آمار را محاسبه کنیم، باید میزان تجارت ما با آفریقا حدود ۹۶ میلیارد دلار باشد. این کارشناس مسائل آفریقا می‌افزاید: حدود ۶۸۰ میلیارد دلار از کل تجارت خارجی آفریقا با دنیا واردات به این قاره است که شامل سوخت، انرژی، خدمات فنی و مهندسی، ماشین آلات، محصولات فولادی، پلاستیکی، دارو و امثال آن است {که در اغلب آن‌ها ایران مزیت صادراتی دارد، }صادرات آفریقا هم بیشتر شامل طلا و سنگ‌های گران بها، کاکائو و میوه‌های گرمسیری، پنبه، پارچه و مواد معدنی است که با توجه به این که بیش از ۶۵ درصد از واردات کشور شامل کالا‌های اساسی نظیر گندم، جو، کنجاله سویا، ذرت و نهاده‌های دامی و ... است، قاره آفریقا می‌تواند در بحث کشت فراسرزمینی یا تامین این نهاده‌ها کمک کند به طوری که هم اشتغال برای خودمان ایجاد کنیم و هم امنیت پایدار غذایی به وجود آوریم.