قدیمی‌ترین نمونه مته کاری مغز به دوران عصرحجر باز می‌گردد

به گزارش مجله خبری نگار، انسان‌ها از دوران بسیار دور روی جمجمه انسان‌های دیگر جراحی کرده و سوراخ‌هایی را در سر همنوعان خود به دلایل پزشکی ایجاد می‌کرده اند. بر اساس یافته‌های محققان در یک سایت باستانی در روستای واسیلیوکا در آذربایجان، قدیمی‌ترین نوع از این جراحی‌ها که «مته کاری مغز» (trepanation) نامیده می‌شد در حدود ۷.۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح انجام می‌گرفته است.

این موضوع بدین معناست که قدمت جراحی جمجمه به دوران میانسنگی (۸ تا ۱۰ هزار سال پیش) باز می‌گردد. اکنون برای اولین بار، یک نمونه کامل و تایید شده از جراحی جمجمه در یک حیوان یافت شده است: یک جمجمه تقریباً سالم از جمجمه یک گاو در سایت باستانی میانسنگی یافت شده که متعلق به ۳.۴۰۰ تا ۳.۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است.

در گذشته مته کاری مغز روی جمجمه در سراسر دنیا رواج داشته است و معمولاً شامل سوراخ کردن، ایجاد برش و خراش دادن لایه‌های استخوان برای ایجاد یک سوراخ بوده است. تکنیک‌های خاصی برای این که مته کاری مغز شدت و خشونت کمتری داشته و باعث آسیب بیشتر به جمجمه و یا ترک برداشتن جمجمه نشود مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

حتی در دوران میانسنگی نیز نشانه‌های بیماری مانند حملات ناگهانی تشنجی، صرع، سردرد و تغییرات در رفتار با مغز مرتبط دانسته می‌شد و به همین دلیل است که سوراخ‌های جمجمه‌ای در نقاط مشابهی دیده می‌شوند. جمجمه گاو مذکور در سایت باستانی «استون ایج» (Stone Age)، در چمپ دوراند فرانسه یافت شده که تنها ۴۰ کیلومتر از ساحل اقیانوس اطلس در این منطقه فاصله دارد.

این منطقه قبلاً یک مرکز تجاری بزرگ و مهم بوده که به طور ویژه در زمینه تولید نمک و گاو‌های گوشتی فعالیت داشته است. کاوش‌های باستان شناسی از سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۵ در این سایت انجام گرفت و استخوان‌های گاو، خوک، گوسفند و بز زیادی در آن پیدا شد.

در دیگر سایت‌های باستانی دوران میانسنگی نیز استخوان‌های زیادی از گاو‌ها و بسیار بیشتر از دیگر حیوانات یافت شده است به طوری که ۵۴ درصد استخوان‌های کاوش شده مربوط به گاو بوده اند. با این وجود پیدا کردن یک جمجمه سالم گاو به ندرت اتفاق افتاده بود. این حیوانات برای تامین غذای انسان‌ها پرورش داده می‌شدند و جمجمه‌های آن‌ها معمولاً برای دسترسی داشتن به مغز و زبان آن‌ها خرد می‌شدند.

جمجمه یک گراز وحشی قبلاً در روکفورت فرانسه پیدا شده بود که احتمالاً به دوره میانسنگی تعلق داشت و نشانه‌هایی در آن دیده می‌شد که می‌توان آن‌ها را به جراحی جمجمه نسبت داد. اما تنها مطالعه‌ای که روی این جمجمه صورت گرفت در سال ۱۹۴۸ بود و هیچگاه قدمت دقیق این جمجمه مورد بررسی قرار نگرفت.

بعد از کشف جمجمه گاو در سایت چمپ دوراند، مطالعه‌ای که در سال ۱۹۹۹ صورت گرفت چنین نتیجه گرفت که سوراخ ایجاد شده نتیجه شاخ زدن گاوی دیگر بوده است. بعد‌ها مسئول اصلی کاوش‌های باستانی محل از یک دیرین شناس به نام فرناندو رامیرز روزی خواست که مطالعات بیشتری روی این جمجمه انجام دهد. روزی و همکارش آلن فورمنت که در زمینه انسان شناسی بیولوژیکی تخصص داشت به بررسی جامع سوراخ ایجاد شده در جمجمه گاو پرداختند.

آن‌ها به این نتیجه رسیدند که هیچ نشانه‌ای از شکاف یا صدمه و ضربه‌ای به دیگر نقاط جمجمه دیده نمی‌شود که شباهتی به شاخ زدن دو گاو به هم داشته باشد. همچنین هیچ نشانه‌ای از التیام زخم در بافت‌های اطراف این سوراخ دیده نمی‌شد که می‌تواند بدین معنا باشد که گاو در حین سوراخ کردن جمجمه جان داده و یا مدت کوتاهی بعد از انجام جراحی جان خود را از دست داده است.

اما کارشناسانی که با خراشیدگی و بقایای برش مربوط به مته کاری مغز آشنایی داشتند به این نتیجه رسیدند که این جمجمه با قدرت و خشونت فراوان خراشیده شده تا سوراخی عمداً در آن ایجاد شود. به عبارت ساده این عمل تصادفی نبوده و آگاهانه به منظور دستیابی به یک هدف خاص انجام شده است.

روزی پس از مقایسه این جمجمه با جمجمه‌های انسانی مته کاری شده، در این باره چنین گفته است:” شگفتی اصلی مشاهده خراشیدگی‌های واضح روی جمجمه گاو به منظور مته کاری مغز بود، خراش‌های ایجاد شده روی جمجمه انسان‌ها و حیوانات کاملاً مشابه است”. بزرگ‌ترین سوال بی جواب برای محققان این است که این سوراخ به چه منظور در جمجمه گاو ایجاد شده است.

اگر این عمل به عنوان یک جراحی برای کمک و نجات دادن زندگی گاو انجام شده، می‌توان آن را اولین نمونه جراحی دامپزشکی نامید. اما با توجه به این که گاو در آن زمان یک منبع تغذیه‌ای بسیار مهم بوده و مردم تنها با اتکا به احشام خود زندگی می‌کردند، پیدا کردن دلیل واقعی و منطقی انجام چنین جراحی مغزی برای محققان بسیار مشکل است.

این باستان شناس برجسته در این باره می‌گوید:” چه انگیزه‌ای می‌تواند برای درمان یک گاو وجود داشته باشد که بیش از هر حیوان دیگری بقایای آن پیدا شده است؟ ”. یک سناریو محتمل دیگر این است که انسان‌ها قبل از انجام جراحی مغذی روی یکدیگر، این روش‌ها را روی حیوانات انجام می‌دادند.

نمونه‌های مته کاری مغزی یافت شده در انسان‌ها چنان دقت و مهارتی را نشان می‌دهد که محققان را شگفت زده کرده است، به ویژه در مواردی که بیمار حتی پس از انجام چنین جراحی پیچیده و خطرناکی زنده می‌ماند. چنین مهارت و دقتی تنها از طریق تمرین و ممارست شکل می‌گیرد؛ و اگر چه شاید هیچگاه انگیزه و دلیل مته کاری در مغز گاو مذکور مشخص نشود، اما این یافته باستان شناسی مهم ما را از توانایی‌ها و مهارت‌های پزشکی خارق العاده نیاکانمان آگاه می‌سازد.

منبع: روزیاتو