سهم تقریباً صفر ایران از بازار ۱۸.۶ میلیارد دلاری برق منطقه

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: اگرچه از ناترازی انرژی به عنوان یکی از عارضه‌های حوزه انرژی کشور یاد می‌شود، با این حال، ساختار‌های معیوب اقتصادی در این بخش، محرومیت‌های قابل توجهی دیگری را برای کشور به همراه داشته اند. بر این اساس بررسی‌های اخیر در حوزه برق نشان می‌دهد که به‌رغم وجود تقاضای ۱۸.۶ میلیارد دلاری برق در بین کشور‌های منطقه، ایران تنها ۰.۲ درصد در این بازار سهم دارد.

بررسی‌ها لایه‌های مختلفی از وجود مشکل بر سر راه صادرات برق کشور را نشان می‌دهند که تاکنون وجود داشته اند. با این حال هم اینک و در آستانه برنامه هفتم توسعه، نشانه‌هایی از تغییر شرایط دیده می‌شود.

کمبود شدید برق در منطقه و دست خالی ایران برای صادرات

برق ۲۴ ساعته برای مردم ۳ کشور از ۷ کشوری که با ایران مرز مشترک خشکی دارند، به آرزوی محال تبدیل شده است. عراق، پاکستان و افغانستان بر اساس اعلام موسسه GN Energy سالانه ۱۲۴ تراوات ساعت معادل نصف نیاز به انرژی این مناطق کمبود برق دارند؛ توسعه کشور‌های منطقه و افزایش جمعیت سالانه نیز میزان کمبود برق را تشدید می‌کند.

در این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر رفع کمبود برق همسایگان در یک بازار منطقه‌ای انجام می‌شد، این بازار ۱۸.۶ میلیارد دلار معادل نصف درآمد یک سال ایران از فروش نفت ارزش داشت.

با وجود این، تارنمای OEC گزارش داده که درآمد سال گذشته ایران از صادرات برق سالانه فقط ۴۰ میلیون دلار است و کشور ما تنها ۰.۲ درصد از بازار منطقه را در اختیار دارد.

بر اساس این داده ها، تراز برق ۷ کشور همسایه امکان صادرات مستقیم ۷.۳ هزار مگاوات برق از ایران و فرصت دریافت حق ترانزیت ۶.۸ هزار مگاواتی را فراهم کرده است.

۴ دلیل برای این که نمی‌توانیم برق صادر کنیم

به نظر می‌رسد دلیل اصلی سهم اندک کشور ما از بازار بزرگ برق منطقه به اقتصاد معیوب انرژی در این بخش، ناترازی تولید و مصرف برق و در نتیجه فقدان توانمندی لازم برای بهره مندی از بازار مذکور برمی گردد. موضوعی که در مورد گاز نیز مصداق دارد. در این زمینه اورعی استاد دانشگاه صنعتی شریف در گفتگو با ایلنا به ۴ محور مهم به شرح زیر اشاره کرده است:

شبکه صادرات برق مناسب نداریم: به گفته وی، ایران ظرفیت صادرات برق یعنی نفت، گاز و باد و خورشید را به میزان کافی در اختیار دارد و همه این‌ها راه‌های تولید برق برای صادرات هستند، اما در وجود پیش‌شرط‌های آن علامت سوال وجود دارد. به این شکل که ابتدا باید ظرفیت شبکه صادرات برق داشته باشیم که داریم. اما آیا به حدی زیاد است که پاسخگو باشد؟ فرض کنیم حتی یک‌شبه به میزان زیادی برق اضافه داشته باشیم که بخواهیم صادر کنیم شبکه‌ای که در کشور‌های اطراف ما وجود دارد ظرفیت صادرات برق ندارد، بنابراین به لحاظ فنی محدودیت صادرات داریم.

امکان صادرات دایمی نداریم: وی در بیان دومین مانع برای صادرات برق اظهار داشت: موضوع دیگر این‌که وقتی قرار است کالایی را صادر کنیم باید بتوانیم دایم ارسال کنیم یعنی این‌گونه نیست که مشتری را منتظر نگاه داریم و هر زمان که خودمان برق لازم نداشتیم اقدام به صادرات کنیم. باید تضمین بدهیم که همیشه کالایی را که نیاز دارند در اختیارشان قرار دهیم مثلاً نمی‌توانیم به مردم بصره در اوج تابستان و پیک بار بگوییم نمی‌توانیم برق را به شما بدهیم، چون خودمان لازم داریم، نتیجه این‌که ما در طول سال به هیچ عنوان نمی‌توانیم نیاز خودمان را تامین کنیم. چه برسد این‌که یک صادرکننده مطمئن باشیم؛ بنابراین غیر از ظرفیت باید تعهد این را هم بدهیم که به‌طور دایم برق را تهیه کنیم و به خریدار بدهیم.

به گفته این کارشناس حوزه انرژی، ما (ایران) ۳۲۰ میلیارد کیلووات ساعت در سال برق تولید و تمام آن را مصرف می‌کنیم و گاهی نمی‌توانیم نیاز خودمان را تامین کنیم به طوری که مجبور به واردات و یا اعمال محدودیت یا قطعی برای برق صنایع می‌شویم. یعنی همان کاری که در زمستان در مورد گاز انجام می‌دهیم. در نتیجه در شرایطی که یک کشور به محض گرم شدن هوا نمی‌تواند برق مورد نیاز صنایع خود را تامین کند چگونه می‌تواند صادرات داشته باشد؟ البته اگر سرمایه‌گذاری احداث نیروگاه و تولید برق داشته باشیم در آینده این امکان وجود دارد، اما در کوتاه‌مدت میسر نیست.

فقر سرمایه گذاری و تقاضایی که بیشتر از تولید رشد می‌کند: سومین موضوع که به نظر می‌رسد یکی از ریشه ای‌ترین دلیل‌ها در خصوص سهم اندک ایران در بازار منطقه‌ای برق باشد، عدم تکاپوی سرمایه گذاری در این صنعت است. به گفته اورعی، اگر به رشد تولید و رشد مصرف برق نگاه کنیم، (و با فرض تعادل اولیه عرضه و تقاضا) اگر تقاضا سالی ۵ درصد و تولید سالی ۱۰ درصد زیاد می‌شد این امکان وجود داشت که این ۵ درصد اضافه تولید را صادر کنیم، ولی اکنون روند برعکس است یعنی رشد تقاضای برق از رشد تولید بیشتر است و این ناترازی نه تنها کم نمی‌شود بلکه زیاد هم می‌شود کما این‌که در اوج مصرف پارسال گفته شد که ۱۲ هزار مگاوات کسری داریم و پیش‌بینی است است که برای سال آینده این رقم به ۱۸ هزار مگاوات می‌رسد، به عبارت دیگر در شرایطی که ما ناترازی فزاینده است به هیچ عنوان امکان افزایش صادرات برق نداریم.

استاد دانشگاه صنعتی‌شریف اظهار کرد: اکنون نیروگاه‌های کشور مستهلک شده‌اند، برخی نیروگاه‌ها با بهره وری ۲۰ درصد کار می‌کنند، شبکه انتقال و توزیع در حال فرسودگی است و صنعت برق کشور سخت با مشکل عدم تکاپوی سرمایه‌گذاری مواجه است و دلیل عمده ناترازی فزاینده نیز همین است، ضمن این که بهینه‌سازی مصرف هم در کشور ما همان حرف همیشگی را می‌زند.

برق سال به سال ارزان‌تر از پارسال: به گفته این استاد دانشگاه شریف، وقتی قیمت‌گذاری به گونه‌ای انجام شده که قیمت برق به اندازه تورم بالا نمی‌رود بدان معناست که همچنان برق را ارزان می‌کنیم یعنی اگر هر سال ۴۰ تا ۵۰ درصد هم برق را برای همه گران کنیم یعنی قیمت را ثابت نگه داشته‌ایم، اما ما حتی قیمت را ثابت هم نگه نداشته‌ایم درواقع قیمت را کم می‌کنیم و وقتی قیمت را ارزان می‌کنیم کسی به معنی واقعی صحبت از بهینه‌سازی نمی‌کند و نتیجه این می‌شود که تحت هیچ شرایطی ظرفیت قابل توجهی در افزایش صادرات برق نداریم.

نشانه‌هایی از تغییر شرایط

با این اوصاف به نظر می‌رسد در سال جاری، نشانه‌هایی از تغییر شرایط صادرات برق بوجود آمده است. یکی از این نشانه ها، مصوبه مجلس در برنامه هفتم است که اگر چه نهایی نشده، اما راه را برای جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی و توسعه صادرات برق فراهم می‌کند. این مصوبه وزارت نیرو را مکلف می‌کند امکان صادرات برق به میزان حداقل ۱۲ درصد از تولید برق نیروگاه‌های تازه احداث بخش خصوصی را با تامین زیرساخت مورد نیاز فراهم کند.

در این راستا، پایگاه اطلاع رسانی دولت ۹ بهمن امسال به نقل از مدیر عامل شرکت توانیر خبر داد: با ابلاغ مصوبه وزارت نیرو مبنی بر صادرات برق تجدید پذیر، امکان تخصیص بخشی از ظرفیت مبادی صادراتی به نیروگاه‌های تجدید پذیر فراهم شد. بر این اساس در صورتی که ظرفیت مازاد برای خطوط صادراتی برق کشور وجود داشته باشد، مجوز‌های لازم برای سرمایه‌گذاری در حوزه نیرو‌گاه‌های تجدیدپذیر، برقابی و حتی ذغال سنگ‌سوز به سرمایه‌گذاران متقاضی واگذار خواهد شد. رجبی مشهدی افزوده است: امکان صادرات برق برای سرمایه گذاران این نیروگاه‌ها به مدت ۸ ماه در سال فراهم شده و سرمایه گذاران می‌توانند علاوه بر احداث نیروگاه تجدید پذیر یا برق‌آبی نسبت به افزایش ظرفیت صادراتی شبکه برق کشور اقدام کنند.

با این اوصاف، سید دانیال آل‌هاشم استاد دانشگاه به تراز شدن صنعت برق از ابتدای سال ۱۴۰۳ اشاره کرده و گفته است: نیروگاه‌سازی امروز یک فعالیت پرسود در کشور است؛ در حقیقت ملزومات تبدیل ایران به قطب برق منطقه برداشته شده و با یک دیپلماسی قوی باید برق به مزیت در اقتصاد ایران تبدیل شود.‌

می‌توان گفت در صورت تحقق برنامه هفتم توسعه، تراز صنعت برق کشور ۷ هزار مگاوات مثبت خواهد شد و ظرفیت قابل توجه صادرات برق مهیاست، این وضعیت در کنار توسعه شبکه‌های انتقال و ظرفیت تبادل برق با کشور‌های همسایه مقدمات فنی تبدیل ایران به قطب برق منطقه را مهیا خواهد کرد.