ادبیات فارسی در سایه سار هویت ایرانی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: کتاب تداوم هویت ایرانی (تاب‌آوری یک میراث فرهنگی) نوشته دکتر فرشته داوران و ترجمه دکتر مسعود تقی‌آبادی توسط نشر مروارید منتشرشده است.

این کتاب با توجه به مؤلفه‌های دین، زبان و ادبیات و تاریخ، در پی توضیح هویت ایرانی با رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی است. نویسنده کتاب با رویکردی انتقادی به تاریخ‌نگاری غربیان درباره ایران، با مراجعه به بیش از ۴۰۰ منبع دست‌اول تاریخی، دینی، جغرافیایی و ادبی به نقش دین، زبان و ادبیات فارسی و تاریخ در شکل دادن هویت ایرانی پرداخته است.

فرشته داوران دارای سابقه تدریس دوره‌های زبان فارسی در منطقه خلیج سانفرانسیسکو است که در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی و در کالج‌های دآنزا و دیابلو، ولی برگزار می‌شود. او سه اثر کلاسیک ادبیات انگلیسی را به فارسی ترجمه کرده و نقد‌های ادبی زیادی به هر دو زبان منتشر کرده است. به دلیل اهمیت بالای این کتاب در تشریح تاریخ و هویت ایرانی و تاثیر آن بر ادب فارسی، طی روز‌های گذشته به همت خردسرای فردوسی نشست رونمایی از این اثر فاخر با حضور تعدادی از استادان تاریخ و زبان و ادبیات فارسی برگزار شد.

هویت ایرانی به روایت ایرانیان

محمدجعفر یاحقی عضو پیوسته شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مراسم رونمایی از کتاب «تداوم هویت ایرانی» گفت: در خوانش کوتاهی که بر این کتاب داشتم به این یقین رسیدم که با اثری فاخر روبه‌رو هستم. به‌ویژه این‎که موضوع آن، هویت و ایرانیت است. مفهومی که در ادبیات، دائم با این واژه و مفهوم درگیر هستیم. بنده از انتشار این کتاب، بسیار خوشحالم، زیرا توسط یک پژوهشگر ایرانی منتشرشده و با قلمی شیوا ترجمه شده است.

دکتر محمدجعفر یاحقی افزود: چند سال پیش در لهستان سمیناری با موضوع هویت ایرانی برگزار شد و ایران‎شناسان غربی با ارائه مقالاتی در این سمینار، به بیان هویت و فرهنگ ایران پرداختند. همه مقالات به زبان انگلیسی بود. بی‌تردید به این مقالات نقد‌های زیادی وارد است، چون نویسندگان آن فرهنگ ما را نزیسته و نفس نکشیده‌اند، اما حالا با اثری فاخر آن‌هم در قالب یک کتاب مواجهیم که نویسنده آن ایرانی است که شناخت کاملی از وطنش دارد.

راز ماندگاری هویت و ادبیات

وی گفت: نام ایران بیش از ۷۰۰ بار در شاهنامه یادشده و کمتر شاعر فارسی‌زبانی را داریم که در آثارش از ایران یاد نکرده باشد. البته در زمان خوانش آثار ادبی باید به این نکته توجه داشت که مرز‌های ایران فرهنگی از کجا تا کجا را شامل می‌شود. به نظر من نباید به مرز‌های جغرافیایی اهمیت داد و باید ایران را در قالب ایران فرهنگی اطلاق کنیم. ما در طول تاریخ کشور ایران را با آریا، پرشین و ایران می‌شناسیم و همه این‌ها در قالب هویت فرهنگی یکی است. سیالیت فرهنگ ایرانی بسیار بالاست و در طول تاریخ با هر فرهنگی مواجه شده از فرهنگ‌های دیگر رنگ گرفته و به آن فرهنگ رنگ داده، اما درعین‌حال مستقل مانده است. شاید این موضوع حاصل از روحیه مداراگر این فرهنگ است. همین مدارا و تساهل توانسته هویت ایرانی را از سنگلاخ‌ها و سختی‌ها عبور دهد و خودش را تا امروز بکشاند و از گزند و بلایای فراوان نجات دهد. گمان می‌کنم ادبیات فارسی نیز چنین است. گاهی در نوشته‌های هخامنشی به کلماتی برخورده‌ام که نشانه ریشه‌های فرهنگی است که در عمق تاریخ حضور دارد و متأسفانه درزمینه شناخت این ریشه و اشتقاق‌ها اقدام چندانی انجام‌نشده است. ریشه دوانیدن زبان فارسی در تاریخ این کشور غنیمتی است که باید آن را به مردم شناساند. ادبیات فارسی ازاین‌جهت می‌تواند در بسیاری از زمینه‌ها موردتحقیق قرار گیرد و راهگشا باشد.

گستره جغرافیای فرهنگی در ادبیات فارسی

در ادامه این مراسم سید مهدی سیدی، پژوهشگر برجسته ادبیات، با اشاره به لزوم شفاف‌سازی جغرافیای ایران فرهنگی در مواجهه با متون ادبی و هویتی گفت: بی‌تردید نوشتن این کتاب همت بالای یک آکادمی تخصصی را می‌طلبد که نویسنده توانسته به‌تن‌هایی به‌خوبی از عهده آن برآید. نثری روان را در ترجمه این کتاب مشاهده می‌کنیم. نثری که نشانگر ذوق و شناخت ادبی مترجم است. این نوع ترجمه از عهده افراد خبره ادبیات برمی‌آید. به جرئت می‌توان گفت نویسنده و مترجم از آزمون نگارش اثری مهم، سربلند خارج‌شده‌اند.
این پژوهشگر ادبی در ادامه به برخی اشکالات کتاب اشاره کرد و گفت: اشکالی که بنده در این کتاب دیدم، این است که نویسنده، منابع را از قول دیگران آورده مثلاً اگر درباره قابوسنامه صحبت می‌کند از منابعی که به انگلیسی ترجمه‌شده متنی را استخراج کرده و مستقیم به سراغ اصل منبع فارسی نرفته است؛ اگرچه مفهوم در این موارد به‌درستی بیان‌شده، اما به نظر بنده بهتر بود از اصل اثر بهره‌برداری می‌شد. یا دریکی از موارد دیگر، در باب غزنویان نوشته‌شده غلامان ابتدا، غلام بوده و بعد‌ها به مقام ژنرالی رسیده‌اند درصورتی‌که غلامان در دوره غزنویان به سرداری می‌رسیدند و باید نویسنده یا مترجم کلمه سردار را به کار برد.

تداوم زبان فارسی در گستره زمان

همچنین دکتر محسن مدیر شانه‎چی، پژوهشگرو استاد دانشگاه در این مراسم ضمن اشاره به جامعیت کتاب گفت: کمتر کتابی را با این جامعیت در دهه‌های گذشته دیده‌ام. این کتاب را می‌توان مرور یک دور تاریخ، فرهنگ و هویت ایران دانست. این کتاب یک سیر تاریخی توصیفی است و از تحلیل و نقد‌های قابل‌توجهی برخوردار است. ترجمه این اثر توسط دکتر مسعود تقی‌آبادی نیز به فهم آن کمک فراوانی کرده است. در این اثر وجوه تاریخی، افسانه‌ای و اسطوره‎ای بسیاری از عناصر هویتی ایران بررسی‌شده است.

در پایان این مراسم نیز دکتر مسعود تقی‌آبادی، مترجم کتاب «تداوم هویت ایرانی، تاب‌آوری یک میراث فرهنگی» گفت: بنده معتقدم در ترجمه تا حدود زیادی به متن وفادارم. البته درباره این کتاب باید به این نکته اشاره‌کنم که بیشتر از ترجمه عادی، پیش رفته‌ام. در برخی موارد به موضوعاتی برمی‌خوردم که ازنظر جغرافیایی و تاریخی اشتباه به نظر می‌رسید به همین دلیل تحقیقاتی را در آن موارد در دستور کار قرار می‌دادم و در قالب پاورقی نکات صحیح را یادداشت می‌کردم. از حدود ۶ سال پیش به موضوع هویت و فرهنگ ایران و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آن بر ادبیات، تاریخ، اجتماع و. پرداخته‌ام. رساله دکتری‌ام نیز درباره هویت است. در این مسیر مطالعاتم درزمینه ادبیات و تاریخ و ... کمک فراوانی به من کرد.