تغییر جهت آموزش به مقصد هوش مصنوعی

به گزارش مجله خبری نگار/فرهیختگان: «دانشگاه‌ها باید واقعیت هوش مصنوعی (ChatGPT) را بپذیرند و فرکانس ارسال امواج‌شان را تغییر دهند.» این تاکید دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد در خصوص هوش مصنوعی است. او معتقد است تحول برای جوان ایرانی «شاید» نیست که باید اتفاق بیفتد، بلکه «باید» است که توسط نظام آموزش عالی باید رقم بخورد. امروزه میزان داده‌هایی که زندگی انسان‌ها را احاطه کرده به قدری زیاد شده که تصمیم‌گیری و تفسیر داده‌ها را سخت کرده است. به همین دلیل هوش مصنوعی به میدان آمده تا به انسان در تصمیم‌گیری‌هایش کمک کند.

در این مسیر دانشگاه آزاد نیز تلاش کرده تا قدم‌های جدی در حوزه هوش مصنوعی بردارد تا جایی که دکتر طهرانچی نیز در سفر استانی خود به قم در نشستی با حضور متخصصان و صاحبنظران گفته بود که موضوع هوش مصنوعی در دستورکار دانشگاه آزاد قرار گرفته تا بتوانیم همان‌طور که در حوزه نانو جزء پنج موسسه برتر جهان هستیم، طی ۱۰ سال آینده در حوزه هوش مصنوعی نیز به جایگاه برتر جهانی برسیم. برای رسیدن به جایگاه برتر جهانی در حوزه هوش مصنوعی باید یک سری از اقدامات را انجام داد؛ اقداماتی که این روز‌ها در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد دنبال می‌شود و حتی شاید بتوان این معاونت را یکی از معاونت‌های سرآمد دانشگاه آزاد در حوزه هوش مصنوعی دانست.

محمد علی‌اکبری، معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد برای موضوع هوش مصنوعی سه ساحت هوش برای علم، علم برای هوش و هوش برای هوش را عنوان کرده بود. به گفته او در ساحت «هوش برای علم» قرار است دانشجویان علوم مختلف با بحث هوش مصنوعی آشنا شوند. در این حالت دو درس به دانشجویان معرفی می‌شود و دانشجویان با انتخاب آن‌ها می‌توانند با هوش مصنوعی آشنا شوند. اما «علم برای هوش» به نحو دیگری است. به این صورت که در این ساحت دانشجویان هوش مصنوعی با علوم مختلف انسانی، پزشکی و پایه آشنا شده و می‌توانند حوزه‌های تخصصی مورد علاقه خود را انتخاب کنند و آن را با هوش مصنوعی پیش ببرند.

در هوش مصنوعی همان‌طور که پیش‌تر گفتیم یک بخش «هوش برای هوش» هم وجود دارد. در این رویکرد باید مرز‌های دانش مدنظر قرار گیرد. علی‌اکبری معتقد است به همان اندازه که هوش برای علم و علم برای هوش مهم است، این حوزه نیز مهم است، یعنی باید این مهم را با انجام پژوهش مشخص کنیم که ۱۰ سال آینده، افرادی که در جبهه تولید دانش هوش مصنوعی کار می‌کنند باید چه فعالیتی داشته باشند که برای کشور آورده داشته باشد و این حوزه کاملا جبهه دانشی است. هوش برای هوش به این معنی است که یک فرد محقق در این حوزه به تحقیق درباره هوش مصنوعی می‌پردازد. در ادامه این گزارش به اقدامات معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی در حوزه هوش مصنوعی پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

تصویب بسته‌های آموزشی با رویکرد هوش برای علم‌

یکی از اقدامات این معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد طراحی و تصویب بسته‌های آموزشی با رویکرد‌های «هوش مصنوعی برای علم» و «علم برای هوش مصنوعی» است. این بسته‌های آموزشی شامل دو درس تا سقف شش واحد برای ارائه به دانشجویان رشته‌های مختلف به عنوان درس اختیاری در مقطع کارشناسی‌ارشد تهیه شدند.

به طور مثال در رویکرد هوش برای علم یک سری بسته‌های آموزشی جدید متناسب با برنامه در نظر گرفته شده است. این درس‌ها مرتبط با هوش مصنوعی است. مثلا بسته‌های یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی، گفتار‌پردازی رقمی، بینایی کامپیوتر شامل درس‌هایی هستند که به صورت مستقیم به هوش مصنوعی مرتبط بوده و از برنامه درسی رشته کارشناسی ارشد کامپیوتر هوش مصنوعی گرفته شده است.

تیم‌های تخصصی این درس‌ها را بررسی و برای هر کدام از گروه‌های آموزشی مثل فنی و مهندسی، مهندسی پزشکی، عمران، صنایع، علوم پایه‌ها یا کشاورزی یک یا دو بسته آموزشی هوش در نظر گرفته‌اند به نحوی که به‌طور مثال اگر دانشجوی مهندسی مکانیک گرایش ساخت و تولید در مقطع کارشناسی‌ارشد بخواهد پروپوزال خود را در زمینه هوش مصنوعی ارائه دهد می‌تواند در طول دوره، درس‌هایی را بخواند که به آن نیاز دارد؛ مثل بینایی کامپیوتر، یادگیری ماشین، رایانش تکاملی، رایانش عصبی و یادگیری عمیق. درواقع دانشجو می‌تواند درس‌هایی که به موضوع پروپوزال او مرتبط می‌شود را خوانده و از آن بهره‌برداری لازم را کرده تا بتواند از آموزش‌های مورد نیاز خود استفاده کند.

بسته‌های آموزشی با رویکرد علم برای هوش

بسته‌های آموزشی دیگری هم با رویکرد «علم برای هوش» در این معاونت طراحی و تصویب شده است. در این بسته ۶ رشته بیوفیزیک، زیست‌شناسی، علوم اعصاب، روانشناسی، مهندسی کامپیوتر (گرایش نرم‌افزار) و مهندسی فناوری اطلاعات گرایش معماری سازمانی وجود دارد که برای آن‌ها بسته‌های مختلفی تعریف شده و در هر بسته دروسی در قالب مباحث ویژه و دروسی هم به‌عنوان دروس اختیاری دیده شده است. برای رشته بیوفیزیک، بسته‌های بیوشیمی شبکه‌های شناختی و مدلسازی سیستم‌های زیستی در نظر گرفته شده که در قالب درس مباحث ویژه ارائه شده و الگوریتم‌های بیوانفورماتیک نیز به‌عنوان یکی از دروس اختیاری تدریس می‌شود. برای زیست‌شناسی نیز زیست‌شناسی سلولی و مولکولی مبانی بیوانفورماتیک تدریس و برای علوم اعصاب علوم اعصاب شناختی۱ و علوم اعصاب شناختی۲ در قالب درس مباحث ویژه ارائه می‌شود.

برای رشته روانشناسی درس یادگیری و تفکر به‌عنوان درس مباحث ویژه و برای مهندسی کامپیوتر (گرایش نرم‌افزار)، درس وب معنایی به‌عنوان یکی از دروس اختیاری ارائه می‌شود. برای مهندسی فناوری اطلاعات گرایش معماری سازمانی نیز مهندسی دانش و هستان‌شناسی به‌عنوان یکی از دروس اختیاری تدریس می‌شود. همان‌طور که گفته شد در تمام این رشته‌ها امکان ارائه مباحث ویژه در قالب برنامه درسی وجود دارد، معاونت علوم مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد نیز می‌خواهد در قالب برنامه مصوب وزارت علوم به‌گونه‌ای دانشجویان را هدایت کند که از هوش مصنوعی نیز استفاده کنند. به‌طور مثال برای رشته بیوفیزیک در درس مباحث ویژه می‌توان بیوشیمی شبکه‌های شناختی یا مدل‌سازی سیستم‌های زیستی درس داده شود. به دلیل اینکه این درس‌ها، در زمینه هوش مصنوعی کاربرد داشته و دانشجویان می‌توانند از آن استفاده کنند و می‌توانند هوش مصنوعی را در قالب این درس‌ها یاد بگیرند.

اجرای برنامه‌های آموزشی هوش مصنوعی در واحد‌های دانشگاهی

بسته‌های آموزشی با رویکرد هوش مصنوعی در سه واحد کرج، قزوین و رشت، نیمسال ۱۴۰۱ ارائه و یک‌سری از کلاس‌ها تشکیل شد. دانشجویان هم از این کلاس‌ها استفاده کردند و نتیجه نظرسنجی صورت گرفته از دانشجویان رشته‌های مختلف در واحد کرج که بسته‌های آموزشی هوش مصنوعی را گذراندند رضایت بخش بود. حالا در سال تحصیلی جدید برنامه‌های آموزشی هوش مصنوعی در ۸ واحد دانشگاهی منتخب یعنی واحد‌های مشهد، شهر قدس، واحد اصفهان (خوراسگان)، تهران جنوب، علوم‌وتحقیقات، کرج، رشت و واحد شهرکرد اجرا شدند البته قرار است در نیمسال دوم سال ۱۴۰۳-۱۴۰۲ این برنامه‌ها در دیگر واحد‌های دانشگاهی نیز اجرا شود.

پای هوش مصنوعی به تدریس ریاضی و فیزیک رسید

بعد از تاکید دکتر طهرانچی مبنی‌بر استفاده از هوش مصنوعی در تدریس، جلسات منظم درباره نحوه پیاده‌سازی و عملیاتی‌سازی این طرح برگزار و تدریس با استفاده از هوش مصنوعی، از درس ریاضی و فیزیک یک آغاز شد. دلیل انتخاب این دروس هم این بود که این دروس اولین گام آموزش دانشجویان در دانشگاه است. درواقع این دروس، درس‌های پایه برای دانشجویان مقطع کارشناسی هستند. بر همین اساس خرداد ماه امسال هم نخستین کارگاه آموزشی نحوه تدریس دروس «ریاضی۱» و «فیزیک۱» با رویکرد هوش مصنوعی برگزار شد تا اساتید با مطالب و نحوه تدریس سرفصل‌های جدید آشنا شوند. بازنگری سرفصل درس ریاضی ۱ با رویکرد هوش مصنوعی برای دانشجویان رشته/گرایش‌های فنی و مهندسی در مقطع کارشناسی و بازنگری سرفصل درس فیزیک ۱ با رویکرد هوش مصنوعی برای دانشجویان رشته/گرایش‌های فنی و مهندسی در مقطع کارشناسی بر همین اساس انجام شد. در دوره اول کارگاه آموزشی ریاضی ۱ و فیزیک ۱ با رویکرد هوش مصنوعی ۵۵ نفر و در دوره دوم ۱۸ نفر شرکت کردند. یک دوره آموزش پایتون نیز برگزار شد که در این دوره به صورت حضوری ۱۸ نفر شرکت و به صورت مجازی نیز ۱۸ نفر حضور پیدا کردند.

اما تدریس دروس ریاضی و فیزیک با هوش مصنوعی به چه صورت انجام می‌شود؟ گروه‌های ریاضی و فیزیک معاونت با گروه هوش یعنی با متخصصان هوش تا حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد مباحثی را در زمینه هوش مصنوعی در سرفصل درس ریاضی عمومی‌۱ و فیزیک‌۱ گنجاندند. البته مباحث ریاضی عمومی سر جای خود تدریس می‌شود، اما تا ۲۵ درصد مباحث مرتبط با ریاضی در زمینه هوش است که به این درس‌ها اضافه شده و دانشجویان می‌توانند از آن بهره ببرند. این دو درس با رویکرد هوش در واحد‌های منتخب ارائه و به‌صورت مجازی کشوری نیز در سه استان آذربایجان‌شرقی، فارس و کرمان نیز ارائه شد.

تولید محتوای الکترونیکی با رویکرد هوش مصنوعی

تولید محتوای الکترونیکی درس ریاضی‌۱ با رویکرد هوش مصنوعی و استقرار در سامانه کاتب جهت بهره‌برداری دانشجویان و تولید محتوای الکترونیکی درس فیزیک‌۱ با رویکرد هوش مصنوعی و استقرار در سامانه کاتب برای بهره‌برداری دانشجویان از دیگر اقدامات معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی در حوزه هوش مصنوعی است. همچنین تولید محتوای الکترونیکی با موضوع پایتون برای استقرار در سامانه کاتب نیز از دیگر اقدامات در این حوزه بوده است. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم برای درس ریاضی عمومی‌۱ و فیزیک‌۱ یک کارگاه آموزشی برای اساتیدی که می‌خواهند این درس‌ها را تدریس کنند، برگزار شد. از آنجایی که ۲۵ درصد سرفصل این دروس مبتنی بر هوش شده بود برای اساتیدی که ریاضی یا فیزیک تدریس می‌کردند یک کارگاه برگزار شد تا مطالب هوش مصنوعی را فراگرفته و با روش تدریس آن آشنا شوند. برای کلاس‌های کشوری نیز از اساتیدی که در این کارگاه شرکت کرده بودند، استفاده شد تا بدانند چه مطالبی را باید بیان کنند.

استقرار برنامه علمی هوش مصنوعی در پژوهشیار

طرح پایش یا همان «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی» مدتی است که با هدف تبدیل چالش‌های کلان کشور به زمینه‌های پژوهشی در دانشگاه آزاد رونمایی شده است؛ طرحی که در آن استاد و دانشجو براساس آن چالش، موضوع پایان‌نامه یا رساله خود را تعریف می‌کنند. بر همین اساس یکی از برنامه‌هایی که در این سامانه اخیرا تعریف شده برنامه علمی هوش مصنوعی است. در‌واقع برنامه علمی هوش مصنوعی تدوین شده و در سامانه پژوهشیار مستقر شد به‌نحوی که دانشجویان رشته‌های مختلف می‌توانند موضوع پایان‌نامه یا رساله خود را در زمینه‌های پژوهشی موجود در برنامه علمی هوش مصنوعی تعریف کنند.

کنفرانس پژوهش و نوآوری در هوش مصنوعی

یکی دیگر از اقدامات معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی، برگزاری یک کنفرانس در حوزه هوش مصنوعی است. این اولین کنفرانس ملی پژوهش و نوآوری در هوش مصنوعی بود که با همکاری واحد کرج در مهرماه امسال برگزار شد و بازخورد خوبی نیز گرفت. واحد کرج این کنفرانس ملی را در زمینه کار‌های پژوهشی و نوآورانه برگزار کرد و افراد شرکت‌کننده در این کنفرانس و اقداماتی که در حوزه هوش مصنوعی انجام داده بودند را ارائه دادند. سرفصل ۱۱ دوره کوتاه‌مدت در زمینه هوش مصنوعی نیز طراحی و تدوین شد که ویژه دانشجویان باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان است که این دروس درحال اجراست.

ایجاد دانشکدگان هوش مصنوعی در دانشگاه آزاد

براساس نظام‌نامه مدیریت دانشی دانشگاه، در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی، هفت دانشکدگان ایجاد شد که دانشکدگان فضای مجازی، هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته یکی از آن دانشکدگان است. واحد‌های دانشگاهی بر اساس شاخص‌های مورد‌نظر، توانمندی‌های موجود و شرایط آمایشی بررسی شدند و برخی واحد‌ها به‌منظور تاسیس دانشکده موضوعی با همین عنوان انتخاب شدند که از نیمسال دوم ۱۴۰۳-۱۴۰۲ فعالیت خود را آغاز می‌کنند.