شاهنامه با موسیقی تلفیقی برای ۶ تا ۸۰ ساله‌ها

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: شعر و موسیقی همواره دو عنصر جدایی‌ناپذیر از یکدیگر به شمار می‌آیند. هرکدام از ما تا امروز تعداد زیادی شعر از آثار شاعران قدیم و معاصر را در قالب تک‌آهنگ یا آلبوم موسیقی شنیده‌ایم. از میان گذشتگان، شعر شاعرانی مانند حافظ، سعدی، مولوی و... به دلیل موضوعات عاشقانه، وزن‌های روان، موسیقی پذیرتر بودن اشعار و کلمات، بیشتر موردتوجه قرارگرفته است؛ اما در این میان آثاری مانند شاهنامه فردوسی به دلیل حماسی بودن فضا و کلمات، تعداد زیاد اشعار در هر داستان، سروده شدن شاهنامه در یک وزن حماسی و... کمتر موردتوجه قرارگرفته است.

استاد شهرام ناظری جزو خوانندگان انگشت‌شماری است که تاکنون شاهنامه فردوسی را به‌صورت آواز ایرانی خوانده و به‌خوبی از عهده این اجرا برآمده است. علاوه بر این استاد بزرگ موسیقی، به‌تازگی نیز گروه «شهپر»، باهدف جلب‌توجه نسل جوان به شاهنامه فردوسی، اشعاری از این اثر ماندگار را در قالب موسیقی تلفیقی (فیوژن)، اجرا کرده است. آثاری که در مدت کوتاهی پس از اجرا‌های صحنه‌ای توانسته است تحسین بسیاری از شاهنامه‌پژوهان و جوانان فارسی‌زبان را برانگیزد.

به بهانه برگزاری کنسرت موسیقی این گروه در تاریخ ۱۰ مهرماه در فرهنگسرای نیاوران با محسن مرعشی، آهنگ‌ساز، نوازنده و خواننده گروه «شهپر» درباره نوآوری‌های انجام‌شده، نحوه انتخاب اشعار و... گفتگو کرده‌ایم.

از چه زمانی به فکر ساخت آهنگ بر شعر‌های شاهنامه افتادید؟

چند سال پیش تک‌آهنگی با نام «شهر آزادگان» ساخته بودیم که شعر‌های این قطعه از شاهنامه فردوسی بود. این اثر پس از چند اجرای صحنه‌ای موردتوجه زنده‌یاد دکتر ابوالفضل خطیبی، از بزرگان شاهنامه‌پژوهی کشور قرار گرفت. تشویق و توجه دکتر خطیبی برای اعضای گروه ما آن‌چنان دلگرم‌کننده بود که با اشتیاق بی‌حدی ساخت موسیقی روی شعر‌های حکیم توس را ادامه دادیم. از این مرحله به بعد فعالیت گروه شهپر، شکل و شمایل جدی‌تری به خود گرفت.

در این گروه، بنده آهنگ‌سازی، خوانندگی و نوازندگی تنبور را برعهده دارم. عرفان پرقوه، نوازنده ساز‌های بادی، گیتاربیس و تنظیم‌کننده است. همچنین مهران منفرد، نوازنده گیتار الکتریک، گیتار اسپانیش، گیتار آکوستیک، هومان حیدری، نوازنده سنتور، جواد سلیمانی و تورنگ سلیمانی نیز به‌عنوان نوازنده ساز‌های کوبه‌ای در این گروه حضور دارند.

برای شنیدنی‌تر شدن این آثار چه نوآوری‌هایی داشته‌اید؟

در زمان شروع این پروژه به این نکته توجه داشتیم که تا امروز، استادان بزرگ آواز ایرانی آثار موسیقایی زیادی با استفاده از ساز‌های سنتی و بر اساس اشعار شاهنامه اجرا کرده‌اند؛ ولی ما قصد داشتیم با رویکردی جدیدتر به سراغ شعر‌های کم‌نظیر حکیم توس برویم. با همین رویکرد برای ایجاد جذابیت و گسترش دامنه مخاطبان از نوجوان تا خردسال از ترکیب موسیقی ایرانی و پاپ بهره بردیم که خوشبختانه با موفقیت چشمگیری همراه شد. استاد ژاله آموزگار که ازجمله بزرگ‌ترین اسطوره‌شناسان کشورمان به شمار می‌آید، همزمان با اجرای یکی از کنسرت‌های سال گذشته به ما گفت: «این‌که شما توانستید من ۸۰ ساله و کودک ۶ ساله را راضی از سالن کنسرت، بیرون ببرید کار بزرگی است». این جمله بر زبان فردی دانشمند جاری شده که از مفاخر ایران‌زمین به شمار می‌آید. این قبیل تمجید‌ها برای ما بسیار ارزشمند و امیدوارکننده است.

تا امروز در کدام کشور‌ها اجرا داشته‌اید؟ بازخورد مردم عادی دیگر کشور‌ها در مواجهه با این نوع موسیقی چگونه بوده است؟

تا امروز پنج اجرا در شهر‌های مختلف تاجیکستان داشته‌ایم که از این اجرا‌ها می‌توان به‌عنوان به‌یادماندنی‌ترین اجرا‌های خارجی‌مان یاد کنیم؛ زیرا مردم تاجیکستان ارادت خاصی به فردوسی و شاهنامه دارند. با توجه به فضای فیوژن (موسیقی تلفیقی) این آثار تمامی آهنگ‌ها موردتوجه مخاطبان حاضر در کنسرت‌ها قرار گرفت؛ به‌طوری‌که این اجرا‌ها چندین بار در کشور تاجیکستان و شهر‌های مختلف آن تمدید شد. در این میان، قطعه مربوط به داستان فریدون و ضحاک که در فضای موسیقی راک ساخته‌شده است با استقبال ویژه‌تری روبه‌رو شد.

واکنش شاهنامه‌پژوهان برجسته کشور در برابر این آثار موسیقایی چگونه بوده است؟

این اجرا خوشبختانه موردتوجه شاهنامه‌پژوهان بزرگی ازجمله استاد ژاله آموزگار، استاد جلال خالقی مطلق، استاد کزازی، زنده‌یاد استاد ابوالفضل خطیبی، استاد علیرضا قیامتی، استاد خیرآبادی و بسیاری از شاهنامه‌پژوهان قرارگرفته است.

آیا از نظرات تخصصی این استادان نیز در مسیر ساخت آلبوم بهره برده‌اید؟

بله. با توجه به حساسیت خوانش شعر‌ها ما از ابتدای شروع به کار به سراغ استاد جلال خالقی مطلق که از بزرگ‌ترین شاهنامه‌پژوهان کشور است رفته‌ایم. بنده تک‌تک بیت‌ها را برای این استاد بزرگ ادبیات خوانده‌ام و ایشان از ابتدا تا زمان نهایی شدن اجرا، بر تولید آثار، نظارت مستقیم داشته‌اند. تمامی بیت‌های انتخابی برای اجرای موسیقی نیز بر اساس تصحیح استاد خالقی مطلق از شاهنامه است. در عرصه موسیقی نیز استاد نادر مشایخی که از موسیقی‌دان‌های بزرگ کشورمان هستند درباره این آثار به ما می‌گفتند که شما ساختارشکنی‌های دوست‌داشتنی را در این آثار ارائه داده‌اید.

با توجه به این‌که تمام بیت‌های شاهنامه بر وزن حماسی سروده شده، برای ایجاد تفاوت در هریک از آهنگ‌ها چه اقدامی کرده‌اید؟

موسیقی این آثار، بیشتر کلام محور است. بنده با توجه به تجربه‌ای که در حوزه آهنگ‌سازی بر اساس شعر‌های شاهنامه داشتم، بهترین روش را استفاده از موسیقی تلفیقی دانستم و بر همین اساس پیش رفتم. تفاوت شاهنامه با دیگر اشعار بزرگان ادب فارسی در این است که ما در شاهنامه علاوه بر حماسی بودن شعرها، با داستان‌های متفاوتی روبه‌رو هستیم. بنده با ایده‌پردازی بر اساس قطعات و فضای شعر، از ساز‌های مختلف استفاده کرده‌ام. البته از تنظیم‌های فوق‌العاده عرفان پرقوه نباید غافل شویم. این تنظیم‌ها کمک بزرگی به ایجاد فضاسازی‌های نو و به‌روز داشت.

انتخاب شعر‌ها به چه صورتی بود؟

همان‌طور که می‌دانید با توجه به طولانی بودن برخی از داستان‌های شاهنامه، تعداد بیت‌ها در یک داستان گاهی به عدد ۱۰۰۰ می‌رسد؛ از سویی دیگر در هر تک‌آهنگ بین ۳ تا ۷ دقیقه برای اجرا زمان داشتیم. پس ما باید به‌صورتی وارد عمل می‌شدیم که خدشه‌ای به اصل داستان وارد نشود و هر موسیقی از نظر خط روایی شروع و پایان مناسبی داشته باشد. برای حل این مشکل به چند راهکار رسیدیم. بر اساس یکی از راهکار‌ها داستان‌هایی مثل رستم و اسفندیار را به سه قطعه موسیقایی شامل «فرمان گشتاسپ به اسفندیار»، «رویارویی رستم و اسفندیار» و «کشته شدن اسفندیار» تقسیم کردیم. در راهکاری دیگر از لابه‌لای بیت‌های فراوان، حدود ۱۰ بیت انتخاب و اجرا شد. این نکته را نیز باید یادآور شوم که استاد خالقی مطلق بر انتخاب اشعار، نظارت داشتند.

آیا این آثار موسیقایی در آینده در قالب آلبوم نیز در دسترس مردم قرار می‌گیرد؟

بله. تا اردیبهشت‌ماه سال آینده آلبومی از این آثار منتشر می‌شود. البته علاوه بر موسیقی‌های ساخته‌شده، چهره‌های مطرح شاهنامه‌پژوهی و هنری ازجمله دکتر خالقی مطلق، دکتر میر جلال‌الدین کزازی، دکتر ژاله آموزگار، دکتر قدمعلی سرامی، دکتر خیرآبادی، دکتر قیامتی، استاد محمدعلی سجادی و استاد مسعود فروتن تعدادی از شعر‌ها را دکلمه می‌کنند.