به گزارش مجله خبری نگار،اصطلاح سرمایه، یکی از مهمترین موضوعات در جامعه شناسی است و مباحث قابل توجهی حول محور آن شکل گرفته است که از آن جمله میتوان به سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی و اجتماعی و سرمایه طبیعی اشاره کرد. سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی، صرفاً در ارتباط با جامعه انسانی شکل میگیرند، اما سرمایه طبیعی، مجموعهای از کالاها و خدمات ارزشمند محیط زیست را برای دستیابی آیندگان فراهم میکند. با توجه به مفهوم فوق، محیط زیست، سرمایهای ارزشمند تلقی میگردد که پیامد حفاظت از آن، توسعه پایدار است.
بنابر نظرات محققان، توسعه پایدار، به عنوان توانایی پایدارسازی توسعه تعریف شده است و ادعا میکند که به نیازهای اکنون بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل آینده برای تأمین نیازهایشان پاسخ میگوید؛ بنابراین حفاظت از محیط زیست به مثابه یکی از ابعاد توسعه پایدار مورد توجه بسیاری از اندیشمندان حوزههای گوناگون از جمله جامعه شناسی تبدیل شده است. حفاظت از محیط زیست شامل تمامی رفتارهای مراقبتی از این حوزه مهم میشود که از جمله آنها میتوان به حفاظت از محیط زیست از حیث زباله پراکنی اشاره کرد.
این موضوع با توجه به اهمیت فراوانی که دارد، مورد توجه تیمی پژوهشی از دانشگاه کاشان قرار گرفته است. آنها در مطالعهای که در همین خصوص انجام داده اند، رفتار زبالهپراکنی در ایران را مورد واکاوی قرار داده اند.
این پژوهش از طریق تکنیک مصاحبه عمیق با ۱۵ متخصص و کارشناس حوزه محیط زیست انجام شده است و در آن، گفتمان شکاف دولت – ملت و ملت – ملت به عنوان پیشرانهای مهم شناسایی شده اند.
بر اساس نتایج این تحقیق که در دوفصل نامه بررسی مسائل اجتماعی ایران متعلق به دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران منتشر شده اند، عامل اجتماعی به عدم مسئولیت پذیری در قبال رفتار زباله پراکنانه اشاره داشته و وقوع آن را پیامد کاهش سرمایه اجتماعی قلمداد میکند. عدم آموزش و آگاهی کافی از پیامد رفتار زباله پراکنی، توسط نهادها و سازمانهای رسمی کشور یکی دیگر از عوامل موثر در بروز رفتار زباله پراکنانه است.
به گفته زهرا نوری، محقق جامعهشناسی دانشکده حقوق و علوم انسانی دانشگاه کاشان و دو همکار دیگرش، اغلب، افراد از پیامدهای رفتار خود در برابر محیط زیست غافلند. آنها تصور میکنند که محیط زیست، همیشه قادر به اصلاح و بازیابی است. اما آلودگی بیش از پیش محیط زیست و تغییرات آب و هوایی، پوچ بودن این تصور را برای ما آشکار ساخته است.
آنها میگویند: عامل دیگر، عدم وجود اراده لازم در جهت حفظ محیط زیست در مسئولین است. این عامل در قالب عدم توجه به توسعه پایدار قابل تبیین است. دولت فارغ از توجه به حقوق سازمانهای مردم نهاد، احزاب و اصناف، اجازه شکل گیری جامعه چندصدایی را نداده و تمام توجه خود را معطوف به سازمانهای دولتی و توسیع آنها داشته است.
طبق این تحقیق، از عوامل دیگری که در بروز رفتارهای زباله پراکنانه تاثیرگذار است، عامل حقوقی – قانونی و مصداق آن، عدم اجرای قوانین مرتبط با زباله پراکنی به نحو مطلوب است. با نگاهی به قوانین موضوعه میتوان دریافت که قوانین بازدارندهای پیرامون مساله زباله و زباله پراکنی وجود دارند. اما به دلیل پنهان بودگی کنشگران و عدم آگاهی پیرامون مساله زباله و زباله پراکنی، جرم مذکور، توسط پلیس و دستگاههای اجرایی مورد توجه و مجازات قرار نمیگیرند.
نوری و همکارش معتقدند: عوامل محیطی، خانوادگی، روانشناختی و تکنولوژیکی نیز از عوامل دیگر شکل دهنده این معضل اجتماعی هستند. ریشه کلیه عوامل مذکور را میتوان در فرهنگ و آداب و سنن ایرانی جستجو کرد. بروز رفتار زباله پراکنانه از طریق برهم کنش عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و قانونی- حقوقی که در سنت و آداب رسوم ایرانی ریشه دارند، شکل گرفته و لذا با تاثیر بر هریک از این عوامل، میتوان از بروز مشکل فوق جلوگیری کرده یا آن را اصلاح کرد.
آنها با اشاره به این موضوع که پیشگیری، همواره بهتر از درمان بوده است، برای حل معضل فوق پیشنهادهایی را به شرح زیر ارائه داده اند:
-کارگاههایی به منظور آموزش همگانی حفظ و مراقبت از محیط زیست با تأکید بر مشکل زباله پراکنی در مناطق مختلف برگزار شود تا شهروندان مهارتهای لازم در زمینه جمع آوری زباله، تفکیک زباله و کاهش اثرات مخرب آن بر روی زمین را کسب کنند.
– برگزاری برخی کارگاهها در سازمانها و مدارس و آموزش رفتارهای زیست محیطی نیز به پیشبرد این هدف کمک خواهد کرد.
– برگزاری برخی نمایشگاههای عکس و نمایش برخی کلیپها از آسیبهای زباله پراکنی میتواند خطرات ناشی از زباله پراکنی را نمایان ساخته و شهروندان را نسبت به این مسئله حساستر سازد.
– شهرداریها با قراردادن سطلهای زباله با فواصل کمتر از یکدیگر در مسیرهای گردشگری و معابر میتوانند میزان زباله پراکنی شهروندان را کاهش دهند.
– ساخت فیلمهای مستند و سرگرم کننده در زمینه حفاظت از محیط زیست و به خصوص پیامدهای مسئله زباله پراکنی توسط فیلمسازان و افرادی که دغدغه محیط زیستی دارند میتواند گامی مؤثر در آگاه سازی افراد جامعه نسبت به این مساله باشد.