حماسه ابیات در دفاع از اسلام و ایران

به گزارش مجله خبری نگار، این روز‌ها یادآور آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در ۴۲ سال پیش است. در دوران هشت سال دفاع مقدس، شاخه‌ای تازه به نام ادبیات پایداری و مقاومت بر درخت ادبیات انقلاب اسلامی رویید. شعر دفاع مقدس با نام‌های بزرگی، چون قیصر امین‌پور، سلمان هراتی و سید حسن حسینی گره خورد، اما در این میان شاعرانی هم بوده‌اند که اگرچه دوران اوج شاعری‌شان به پیش از انقلاب برمی‌گردد، ولی درباره دفاع مقدس و حماسه‌آفرینی رزمنده‌های ایرانی شعر سروده‌اند؛ شاعران بزرگی، چون اخوان ثالث و شهریار. در این مطلب، به مرور آثار چند شاعر برجسته از هر دو گروه درباره دفاع مقدس پرداخته‌ایم.

شعر‌های اخوان ثالث خطاب به رزمندگان

یکی از پنج چهره شاخص شعر معاصر ایران که اوج دوران شاعرانگی‌اش به دهه‌های ۴۰ و ۵۰ برمی‌گردد، اشعار نغزی درباره دفاع مقدس سروده است. مهدی اخوان‌ثالث، شاعر نوپرداز که در اواخر عمر به سرودن شعر در قالب‌های کلاسیک روی آورده بود، در کتاب «تو را‌ای کهن بوم و بر دوست دارم»، چند شعر درباره جنگ ایران و عراق سروده است.

یکی از این شعر‌ها قصیده‌ای است که در بهمن ۱۳۶۰ سروده و به رزمندگان ایران تقدیم شده است: «گرچه می‌بافند بهرِ شیر‌ها زنجیرها/ بگسلند آخر همه زنجیر‌ها را شیرها/ این دلیرانِ نکو با بد چه جنگی می‌کنند/ همچو جنگِ شیر‌ها با تیر و با شمشیرها/ تیرهاشان باد یارب، کاری و دشمن‌فکن/ سینه‌هاشان ایمن از آسیب تیغ و تیرها/ چهره‌شان پیش از شهادت دیده‌ام، هم بعد از آن/ بود خشم‌آلود و آن‌گه راحت آن تصویرها/ این شهیدان نامشان تا جاودان پاینده است/ زیر‌ها بس گر زبَر گردد، زبَرها زیرها/ نامشان، چون تاجِ فخری بر سرِ این کشور است /خامه زرّین نویسد این به خطّ میرها/ خیره سازد چشم گردون را فروغ فخرشان/ می‌گذارد بر زمینِ زنده هم تأثیرها/‌ای دلیرانِ وطن، با «زنده باد ایران» به پیش! / شورِ ایمانْتان فزون‌تر باد و زور از شیرها».

قیصر، ملک‌الشعرای دفاع مقدس

شاعر «گل‌ها همه آفتابگردانند» را باید جزو اولین شاعرانی دانست که با شروع جنگ، برای روحیه بخشیدن به رزمنده‌ها به جبهه رفت و با این کار، دیگر شاعران را هم برای ورود به این عرصه تشویق کرد. قیصر امین‌پور را ملک‌الشعرای دفاع مقدس نامیده‌اند. «تنفس صبح» اولین مجموعه این شاعر در برگیرنده ۵۱ شعر است که ۳۴ شعر آن با موضوع دفاع مقدس است.

در مجموعه شعر «دستور زبان عشق» هم شش شعر با موضوع دفاع مقدس به چشم می‌خورد. همچنین شش شعر از مجموعه اشعار «گل‌ها همه آفتابگردانند» و ۱۴ شعر از دفتر «آینه‌های ناگهان» به دفاع مقدس مربوط می‌شود. قیصر در کتاب «مثل چشمه، مثل رود» برای مخاطب نوجوان هم از جنگ و دفاع مقدس سرود. شعر‌های امین‌پور از ساده‌ترین و روان‌ترین شعر‌های دفاع مقدس است: «ناگه رجز هجوم خواندند/ بر گردۀ گردباد راندند/ شستند به خون شب، زمین را/ شمشیر به آسمان رساندند/ ماندند به عهد خویش و رفتند/ رفتند، ولی همیشه ماندند».

پدرانه‌های شهریار برای رزمنده‌ها

سید محمدحسین بهجت تبریزی از جمله چهره‌هایی بود که در طول هشت سال دفاع مقدس در کنار رزمندگان حضور داشت و به آن‌ها دلگرمی می‌داد. شهریار، شهدا را فرزندان خود می‌نامید و پدرانه برایشان اشک می‌ریخت. هر وقت قرار بود گروهی از رزمندگان به جبهه اعزام شوند، شهریار تا حد امکان حضور می‌یافت و برایشان شعر می‌خواند و بدرقه‌شان می‌کرد. این ابیات نمونه‌ای از اشعار این شاعر بزرگ معاصر درباره دفاع مقدس است: «سلام‌ای جنگجویان دلاور/ نهنگان به خاک و خون شناور/ سلام‌ای صخره‌های صف‌کشیده/ به پیش تانک‌های کوه‌پیکر/ صف جنگ و جهاد صدر اسلام/ صف عمار یاسر، مالک اشتر/ صفی کان‌جا به فرمان نیست گوشی/ مگر گوشی که با فرمان رهبر/ ... شهیدان جهاد آغشته با خون/ چمن‌هایی زآن گل‌های پرپر/ شهیدان سربرآرند از دل خاک/ عزیزان بازیابی در برابر/ تو هم با خون پاکان شهریارا/ بشوی اوراق این دیوان و دفتر».

شاعرانه‌های ناب سید حسن حسینی

یکی از شاعران معاصر که نقش مهمی در جریان شعر دفاع مقدس ایفا کرد، سید حسن حسینی است؛ شاعری که معتقد بود سرودن از جنگ کار ساده‌ای نیست؛ چون نمونه و الگویی از آن برای شاعران معاصر وجود ندارد تا بر اساس آن شعر بسرایند. سید حسن حسینی در قالب‌های مختلف شعر فارسی از شعر نیمایی و سپید گرفته تا کلاسیک، درباره دفاع مقدس شعر سرود؛ شعر‌هایی که درون مایه اصلی‌شان تقویت روحیه ملی برای حفظ وطن و انقلاب است.

از آثار سید حسن حسینی در حوزه دفاع مقدس می‌توان این کتاب‌ها را نام برد: «هم‌صدا با حلق اسماعیل»، «گنجشک و جبرئیل» و «براده‌ها». در ادامه شعری از حسینی را از کتاب «هم‌صدا با حلق اسماعیل» می‌خوانیم: «بیا عاشقی را رعایت کنیم/ ز یاران عاشق حکایت کنیم/ از آن‌ها که خونین سفر کرده‌اند/ سفر بر مدار خطر کرده‌اند/ از آن‌ها که خورشید فریادشان/ دمید از گلوی سحرزادشان/ حکایت کنیم از تباری شگفت/ که کوبید در هم، حصاری شگفت/ از آن‌ها که پیمانه «لا» زدند/ دل عاشقی را به دریا زدند/ هلا منکر جان و جانان ما/ بزن زخم انکار بر جان ما/ بزن زخم، این مرهم عاشق است/ که بی‌زخم، مردن غم عاشق است».